نگرشی نو در فهم احادیث نبوی (کتاب)


نویسنده	محمد غزالی
موضوع	نقد احادیث اهل سنت
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
مترجم	داوود ناروئی

«نگرشی نو در فهم احادیث نبوی» عنوان ترجمه داوود ناروئی از کتاب «السنة النبویة بین اهل الفقه و اهل الحدیث» تألیف شیخ محمد غزالی (م، 1379 ق) متفکر مصری است، که کتابی مستند در نقد برخی احادیث در کتب مهم اهل سنت و برداشت انحرافی و افراطی وهابیون و سلفیه می‌باشد.

مؤلف

محمد غزالی (1379-1334 ق)، متفکر و مصلح مصری، از اساتید معارف اسلامى دانشگاه الازهر و از اعضاى فعال جمعيت «اخوان المسلمين» بود. محمد ابوزهره، شيخ عبدالعظيم زرقانى، شیخ محمود شلتوت و حسن البناء، از اساتید مشهور او بودند.

شیخ محمد غزالی تحت تأثیر افکار روشنگرانه محمد عبده در اواخر عمر، روش اصلاحی خود را شجاعانه ابراز کرد. هرچند مورد هجمه‌ها و افترائات سنگین جریانهای متعصب وهابیت و سلفیه قرار گرفت.

غزالى آثار متعددى از خود بر جاى گذاشته و تعداد قابل توجهى به زبان فارسى و برخى به زبان انگليسى و فرانسه ترجمه شده است. برخی آثار ترجمه‌شده او عبارتند از: اخلاق اسلامى، ترجمه محمود ابراهيمى؛ ارزيابى ميراث فكرى مسلمانان، ترجمه داود نارويى؛ باور راستين اسلامى، ترجمه محمود ابراهيمى؛ تعامل روشمند با قرآن كريم، ترجمه على‌اصغر محمدسيجانى؛ محورهاى پنج‌گانه قرآن كريم، ترجمه محمود ابراهيمى؛ نگرشى نو در فهم احاديث نبوى، ترجمه داود نارويى.

معرفی کتاب

غزالی در این کتاب، ضمن ارجاع به تفکر متقدمان اهل حدیث، در این که هیچ یک از محدثان، معصوم از خطا و اشتباه نیستند، نقدهای جدی را بر احادیث جعلی وارد شده در صحیح بخاری و صحیح مسلم وارد می‌کند. تمامی این نقدها از ناحیه تعارض این احادیث با قرآن کریم و عقل برمی‌خیزد.

او در ابتدای کتاب، نمونه‌هایی از روایات مبهم و یا مجعول مربوط به بیماری‌زا بودن گوشت گاو، حجاب زنان و تحریم تحصیل دختران را بررسی می‌کند. سپس دیدگاه ابن حزم را درباره تحریم موسیقی طرح و رد می‌نماید. در بخش بعدی کتاب آداب خوراک و پوشاک و مسکن و احادیث مربوط به زهد، شخصیت دجّال، جهاد و شورا را با توجه احادیث و روایات بررسی می‌کند.

از منظر نویسنده، اسلام دین جبرگرا نیست، بلکه اخبار و روایات مبتنی بر جبر، اغلب جعلی و ساختگی هستند. وی در خاتمه، تنبیه بدنی زنان را مخالف نص صریح قرآن دانسته؛ تمامی اخبار مبتنی بر شدت و خشونت نسبت به زنان را مجعول و نوعی تفسیر وارونه آیات و روایات به‌ شمار می‌آورد.

او در این کتاب از دیدگاه های محمد عبده دفاع می کند و از این که احادیث کذب جادو شدن پیامبر صلی الله علیه وآله وارد شده در صحیح بخاری را تکذیب می‌کند، اظهار مسرت کرده و از این که عبده به این سبب مورد اتهام متعصبان و مقلدان جاهل قرار گرفته، اظهار ناراحتی می‌کند.

محمد غزالی با تألیف این کتاب، رسما با تفکر ظنی-حدیثی خداحافظی کرد. او سخن بزرگان فقهای اصولی مذاهب اربعه اهل سنت در ظنی بودن اخبار آحاد را نقل و تأیید می‌کند. غزالی در این کتاب با استاد احمد امین مصری هم‌نظر است که «متأسفانه محدثین به جای توجه به نقد متن حدیث، تمام همت خود را صرف نقد سند آن کرده‌اند» و این که «علم جرح و تعدیل راویان، ظنی بوده و بر اساس درگیری های مذهبی و فرقه‌ای قرار دارد، از این رو محدثان در جرح و تعدیل کمتر راوی به اتفاق می‌رسند».

غزالی در «السنة النبویة» می‌گوید: «این سخن که حدیث آحاد به مانند متواتر مفید یقین است، نوعی گزافه گویی مردود بوده و فاقد ریشه عقلی و نقلی است». وی در ادامه به نقل از شیخ رشید رضا می‌نویسد: «فرق گذاردن میان احکامی که با متن قرآن ثابت شده‌اند با آنچه از طریق خبر واحد و قیاس فقیهان به ثبوت رسیده، امری ضروری است زیرا کسی که منکر احکام بیان شده در قرآن باشد، حکم به کفر او داده می‌شود. اما کسی که منکر غیر آن باشد، معذور شمرده می‌شود. بسیاری از امامان بنا بر علل و عواملی قابل قبول، دیدگاه هایی مخالف با برخی از احادیث صحیح داشته‌اند و بسیاری از مردم در این زمینه از آنها پیروی کرده‌اند».

کتاب «السنة النبویة بین اهل الفقه و اهل الحدیث» در عرض مدت کوتاهی به چندین چاپ رسید، به طوری که در حال حاضر این کتاب از چاپ یازدهم هم گذشته‌ است.

پس از انتشار این کتاب، حملات بسیاری بر غزالی وارد شد. حتی او را به انکار سنت متهم کردند. اما دو سال بعد و در سال ۱۹۹۱ م، غزالی بدون عقب نشینی از مواضع قبلی خود، این بار ضمن انتشار کتاب «تراثنا الفکری فی میزان العقل و الشرع» (ترجمه شده با عنوان ارزیابی میراث فکری مسلمانان)، با استدلالات قویتری، سخنان خود را تکرار کرده و قبای شک و ظن و گمان را بر تن احادیث کرد.