محدث ارموی

از دانشنامه‌ی اسلامی
(تغییرمسیر از محدث ارموي)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«سید جلال‌الدین حسینی ارموی» معروف به «محدث اُرمَوی» (۱۳۵۸-۱۲۸۳ ش)، عالم دینى، مدرس، محقق، مصحح و ادیب نامدار شیعه معاصر است. او علاوه بر تألیف چند کتاب، حدود ۷۰ اثر علمی را تحقیق و تصحیح نمود.

محدث ارموی.jpg
نام کامل سید جلال‌الدین حسینی ارموی
زادروز ۱۲۸۳ شمسی
زادگاه ارومیه
وفات ۱۳۵۸ شمسی
مدفن شهر ری، حرم حضرت عبدالعظیم حسنی

Line.png

اساتید

سید حسین عرب‌باغی ارموی، شیخ آقا بزرگ تهرانی، شیخ محمدعلی دزفولی،...


آثار

کشف الکربة فی شرح دعاء الندبه، شرح الأصول الأصلیه، ایمان و رجعت، تصحیح تفسیر جلاءالاذهان، تصحیح محاسن برقی،...

تحصیلات و فعالیتهای علمی

سید جلال الدین حسینی ارموی فرزند سید قاسم، در ماه مبارک رمضان ۱۳۲۳ هـ.ق (۱۲۸۳ ش) در ارومیه به دنیا آمد. وی از سنین کودکی عشق فراوان به خواندن و نوشتن داشت. سید جلال الدین تحصیل را با خواندن گلستان سعدی، صد کلمه رشیدالدین وطواط، کلیله و دمنه و درّه نادری آغاز کرد و در حین تحصیل به تدریس نیز پرداخت.[۱]

پس از اتمام تحصیلات مقدماتی و فراگرفتن ادبیات فارسی، به یادگیری ادبیات عرب و علوم اسلامی روی آورد. صرف، نحو، فقه، اصول و فلسفه را سال ها در محضر دانشوران آن شهر فراگرفت. او با آن که بنیه ضعیفی داشت و گاهی دچار بیماری می شد ـ و پزشکان او را از مطالعه زیاد منع کرده بودند ـ در تحصیل، جدیتی فوق العاده از خود نشان داد و در بین عالمان شهر مشهور گشت. علی رغم آن که در کسوت روحانیت بود، مرحوم سید حسین عرب باغی ارموی (۱۳۱۳ ق / ۱۳۶۹ ش) او را به لقب «محدث» مفتخر ساخت.

او مدتی در کنار تحصیل به کار نیز پرداخت؛ از جمله زمانی در «داروخانه قزوینی» کار کرد که در همان مدت اندک، چند بار اشتباهات نسخه‌های پزشکان را اصلاح نمود. رئیس بهداری شهر پیشنهاد کرد که او تصدی داروخانه را به عهده بگیرد؛ ولی چون به دنبال تحصیل بود، آن کار را رها کرد. در همان ایام زبان فرانسه را نیز آموخت.[۲]

عطش علم آموزی او را به سوی حوزه علمیه مشهد که در آن هنگام غنی و پررونق بود، کوچ داد. در بین راه عالمان شبستر از وی خواستند که سرپرستی حوزه آن شهر را به عهده بگیرد؛ ولی او نپذیرفت و به مشهد رفت. چهار سال از آن حوزه پرفیض بهره برد تا آن که قیام مسجد گوهرشاد پیش آمد. در این قیام گروه زیادی از طلاب و مردم دستگیر شدند و محدث که در مدرسه میرزا جعفر مشغول به تحصیل بود نیز به زندان افتاد.

محدث ارموی پس از آزادی از زندان به تهران بازگشت. او قصد داشت برای ادامه تحصیل به نجف برود؛ ولی در تهران به استخدام وزارت فرهنگ درآمد و به تبریز رفت و در دبیرستان نظام تبریز مشغول به تدریس شد. در سال ۱۳۲۰، با وقوع جنگ جهانی دوم و فتنه آذربایجان، به سبب ورود روس ها به ایران، تبریز را ترک گفت و به تهران آمد و در کتابخانه ملی با سمت سرپرستی بخش نسخ خطی مشغول کار شد.

محدث به خاطر علاقه، پشتکار و جدیت فراوان، از مخزن نسخ کتابخانه ملی بهره بسیار برد و مخصوصاً چون دانشمندان به آن کتابخانه آمد و شد داشتند، نفس جمعی از آنان چون محمد قزوینی او را در کار دل گرم می کرد.[۳] او در این دوره با سید نصرالله تقوی آشنا شد و در مجالس روز جمعه او که مجالس علمی بود، شرکت جست. تصحیح و چاپ دیوان حاج میرزا ابوالفضل طهرانی نتیجه آن آشنایی و دوستی است. وی توسط مرحوم تقوی، با محمد قزوینی و پس از آن با عباس اقبال آشتیانی آشنا شد.

وی در سال (۱۳۲۲ هـ.ش) با دختر آیت الله سید احمد طالقانی، خواهر جلال آل احمد، ازدواج کرد. محدث در مدتی که در کتابخانه ملی بود، تحصیلات دانشگاهی را در دانشکده معقول و منقول به پایان برد،[۴] و با تصحیح کتاب فهرست منتجب الدین از آن دانشگاه با درجه عالی، دکترا گرفت.

در سال ۱۳۳۵، دانشکده معقول و منقول (الهیات کنونی) محدث ارموی را به همکاری دعوت کرد و او به آنها پاسخ مثبت داد و تا ۱۳۴۷ ـ زمانی که بازنشسته شد ـ با آن دانشگاه همکاری کرد.

در تحقیق و پژوهش اعتماد دانشوران را به خود جلب کرد که نتیجه آن اجازات علمی فراوانی بود که از استادان خود کسب کرده بود. او این اجازات را به دقت در صندوقچه‌ای نگهداری می کرد؛ ولی با تأسف آن صندوقچه به سرقت رفت. البته پس از آن، اجازات چندی از عالمان دیگر گرفت که اجازه وی از شیخ آقا بزرگ تهرانی و شیخ محمدعلی دزفولی از جمله همانهاست.[۵]

آثار و تألیفات

آثار محدث ارموی در عین این که همه دینی هستند، ارتباط تنگاتنگی نیز با فرهنگ این مرز و بوم دارند. می توان فعالیت‌های او را در تحقیق و پژوهش که بیش از هفتاد اثر است به سه دسته تصحیح، تألیف و ترجمه تقسیم کرد.

الف) آثاری در تحصیح:

  1. تصحیح تفسیر «جلاءالاذهان و جلاءالاحزان» معروف به «تفسیر گازر»، تألیف سید غیاث الدین جمشید گازر و ابوالمحاسن بن حسن جرجانی، از تفاسیر معتبر شیعه است.
  2. تصحیح «محاسن برقی»، تألیف احمد بن محمد بن خالد برقی؛ مصحح در معرفی برقی، مقدمه‌ای طولانی دارد و تصریح می کند: «او اولین کسی است که پرچم شیعه را در «ری» برافراشت».[۶]
  3. تصحیح «شهاب الأخبار» (کلمات قصار پیغمبر خاتم صلی الله علیه و آله) تألیف قاضی قضاعی.
  4. تصحیح «میزان الملل» تألیف علی بخش میرزا قاجار (کتابی جدلی ـ کلامی)؛ این کتاب اولین کتاب چاپی محدث است که در سال (۱۳۲۴ هـ.ش) چاپ شده است. مؤلف کتاب انگیزه خود را از تألیف، «هدایت جوانان هم مذهب و هم وطن و تشیید پایه دین و مذهب ایشان به وسیله اثبات حقانیت دین اسلام و مذهب جعفری و نصیحت و اندرز به ایشان»[۷] می‌داند.
  5. تصحیح «الصوارم المهرقه فی نقد الصواعق المحرقه»، تألیف قاضی نورالله شوشتری؛
  6. تصحیح کتاب «النقض» و تعلیقات آن.
  7. تصحیح «فهرست منتجب الدین»، تألیف شیخ منتجب الدین رازی از کتاب های معتبر رجالی شیعه است.
  8. تصحیح شرح فارسی «مصباح الشریعه»، از عبدالرزاق گیلانی.
فهرست کتاب های چاپ سنگی کتابخانه میرجلال الدین محدث ارموی

ب) آثار تألیفی:

محدث ارموی در کنار سال ها تحقیق و تصحیح، چند کتاب نیز تألیف کرد که می توان به کتاب های زیر اشاره کرد:

  1. کشف الکربة فی شرح دعاء الندبه
  2. شرح بر «الأصول الأصلیه» اثر فیض کاشانی
  3. برگ سبز
  4. ایمان و رجعت، در چهار جلد
  5. تشریح الزلازل بأحادیث الأفاضل
  6. عشق و محبت.

ج) ترجمه:

  1. ترجمه «وسیلة القربة فی شرح الندبة» که تاکنون چاپ نشده است.

محدث ارموی به چاپ آثار ماندگار عالمان نیز اقدام می کرد؛ مثلا «الفصول الفخریه فی اصول البریه»، تألیف نسابه معروف احمد بن عنبه (مؤلف عمدة الطالب) را، با تصحیح سید کاظم موسوی به چاپ رساند. این کتاب علاوه بر مقدمه محدث، مقدمه‌ای نیز از جلال الدین همایی دارد.

ویژگی‌های علمی و اخلاقی

محدث ارموی هر چند بیشتر سال های تحقیق و تدریسش را بیرون از حوزه علمیه بسر برد و اگر چه با محیط و فرهنگ دانشگاهی آن روزگار سر و کار داشت و خود درس دبیرستانی و دانشگاهی خوانده و به مقام دکتری رسیده بود؛ ولی از لحاظ رفتاری وی حوزوی اصیل ماند و شاید از همین جهت کمتر به «دکتر سید جلال الدین محدث» مشهور بود.[۸]

او فقط به دو جنبه از زندگی اهمیت می داد: یکی عبادت و ادای مناسک دینی و دیگری راه علمی و تحقیقی، و تا آن جا که در توانش بود از کارهای دیگر خودداری می کرد. در زندگی شخصی با افراد اندک رفت و آمد داشت و آنان نیز کسانی بودند که با علم نسبتی داشتند، از جمله سید نصرالله تقوی، محمد قزوینی، عباس اقبال، سید هادی سینا و... .

عشق و علاقه فراوانش به تحقیق و پژوهش هیچگاه کم نشد و حتی با وجود بیماری، به پژوهش ادامه داد و «نسائم الأسحار» را تصحیح و چاپ کرد. او تا آخرین روز عمر خود از تحقیق و تصحیح دست برنداشت. از جار و جنجال و هیاهو، گریزان بود و شاید یکی از علت‌هایی که باعث شد در هیچ روزنامه و مجله، مقاله‌ای ننویسد، همین باشد. او محققی تلاشگر و دارای پشتکاری عجیب بود. با این که کمتر از استاد بهره برد، به قله‌های رفیع علم دست یافت. برای حل مشکلات کتاب ها، روزها وقت می گذاشت. بعضی از کتاب هایی که او تصحیح کرده است سال ها طول کشیده‌اند؛ ولی او هرگز خسته نشد و کار را به انجام رساند.

مرحوم آقا بزرگ تهرانی او را «عالم، ادیب و مصنف چیره دست» می دانست.[۹] و صاحب «تذکرة المقابر» محبت او را به اهل بیت چنین می ستاید: «آن مرحوم شدید التعصب بود در ولایت اهل بیت و معتقد بود که حق یافت نمی شود مگر در احادیث مأثوره از ایشان و اسلام صحیح ممکن نیست مگر به پیروی از ایشان و گرفتن از آنها و برای همین سخت دفاع می کرد از مذهب اهل بیت».[۱۰]

کتابخانه

محدث ارموی کتابخانه شخصی داشت. در کتابخانه او نسخ‌هایی از کتب به دست مؤلفان آن‌ها و کتاب‌های چاپ بولاق، بمبئی، مصر و کلکته وجود داشت.[۱۱] بیش از ۱۵،۰۰۰ جلد کتاب چاپی، ۳۰۰۰ نسخه چاپ سنگی و ۳،۵۰۰ نسخه خطی در این کتابخانه نگهداری می‌شد. پس از درگذشت وی کتابخانه او توسط مرکز احیاء میراث اسلامی در قم خریداری شد. در کتابخانه محدث اجازه‌هایی از عالمان وجود داشت.[۱۲]

وفات

مرحوم محدث ارموی سرانجام بعد از سال ها تحقیق، تصحیح و تألیف، در روز شنبه پنجم آبان ماه ۱۳۵۸ (۵ ذی الحجه ۱۳۹۹ هـ.ق) بدرود حیات گفت و در شهر ری در جوار حرم حضرت عبدالعظیم حسنی، جلو مقبره ابوالفتوح رازی به خاک سپرده شد.

پانویس

  1. تعلیقات النقض، ص هفت.
  2. مجله آینده، ۱۳۵۸ هـ.ش، سال ششم، ص۳۰۸، به نقل از فرزند مؤلف، علی محدث.
  3. مجله آینده، ص ۹۵۱.
  4. مجله آینده، سال پنجم، ص ۹۵۱.
  5. تعلیقات النقض، ج۱، ص۱۰.
  6. همان، مقدمه.
  7. میزان الملل، ص ۱۲ و ۱۱۱.
  8. فصلنامه میراث، سال دوم، ش ۱ و ۲، ص ۷۴، سال ۱۳۷۸، جویا جهانبخش.
  9. طبقات اعلام الشیعه، قرن چهاردهم، ص ۳۰۶، چاپ دوم، ۱۴۰۴، دارالمرتضی مشهد.
  10. اختران فروزان ری و طهران یا تذکرة المقابر فی احوال المفاخر، ص ۲۱۱.
  11. بررسی ویژگی‌های علمی و شخصیتی استاد محدث ارموی، ص۷.
  12. حسینی اشکوری، دفتر ثبت کتابخانه محدث ارموی، ص۲۳.

منابع

  • گلشن ابرار، زندگی نامه "محدث ارموی" از عباسعلی مردی قشلاقی، ج ۵، ص ۳۷۳.
  • کتاب ماه کلیات، شماره ۱۱۹، آبان ۱۳۸۶ ویژه‌نامه "محدث ارموی".
  • "جلال ‌الدین محدث ارموی"، راسخون، بازیابی: ۶ اسفند ۱۳۹۲.

آرشیو عکس و تصویر