غزوه ذی قرد

از دانشنامه‌ی اسلامی
(تغییرمسیر از غزوه ذى قرد)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«غزوه ذى‌قرد» یا «غزوه­ غابة»[۱] غزوه‌ای است که در منطقه «ذی‌قرد» بین مسلمانان و عیینة بن حصن فزارى همراه با عده‌ای از سواران قبیله غطفان واقع شد. این گروه به غارت شتران رسول خدا صلى الله علیه و آله در منطقه «غابة» و کشتن یکی از مسلمانان دست زده بودند.

علت وقوع غزوه ذى‌قرد

اعراب اطراف مدینه، چشم طمع به آنجا داشته و براى ضربه زدن به اسلام از شبیخون خوددارى نمى‌ کرده‌اند. بنابراین رسول خدا صلى الله علیه و آله حق داشت که هر از چندى به محض شنیدن کمترین گزارشى از تلاش مشرکان، به سوى آنان حرکت کند.[۲]

طایفه غطفان گرسنگان جزیره بودند که در جاهلیت براى سیر کردن شکم خود به یثرب مى‌ آمدند. عیینة بن حصن فزارى با عده‌اى از سواران قبیله غطفان -که با رسول خدا صلى الله علیه و آله دشمنى دیرینه داشتند- به اطراف مدینه حمله برده و در جائى موسوم به «غابة» -که در شش کیلومترى شمال غربى مدینه و در طرف شام قرار داشت- عده‌اى از شترهاى شیرده رسول خدا صلى الله علیه و آله را به سرقت بردند، و مردى از بنى غفار را که متصدى نگهدارى شترها بود کشتند و زنش را نیز به اسارت بردند.[۳] واقدی می نویسد: در سوم ربیع الثانى سال ششم هجری عُیینة بن حصن با چهل سوار به شتران یورش برده آنان را به همراه خویش بردند.[۴]

مقریزى و دیگران نوشته‌اند: «أبوذر» از رسول خدا اجازه خواست که برود و در «غابه» شترهاى شیرده رسول خدا را سرپرستى کند و رسول خدا به او گفت که: من از ناحیه «عیینه» و همراهان وى ایمن نیستم و مى ‌ترسم پیش‌آمدى رخ دهد. چون «أبوذر» بیشتر اصرار کرد به وى فرمود: مى‌ بینم که مى ‌روى و روزى مى ‌ریزند و پسرت را مى‌ کشند و زنت را مى ‌برند و با عصاى خویش نزد من بازمى‌ گردى. «أبوذر» با زن و پسرش رفت و روزى که «عیینة بن حصن فزارى» براى بردن بیست شتر رسول خدا حمله برد، پسرش کشته شد و زن او را بردند.[۵]

وقایع مرتبط با این غزوه

نخستین کسى که از این جریان مطلع شد، سلمة بن عمرو بن اکوع بود که‌ در آن روز بسوى غابة می رفت و چون به ثنیة الوداع رسید از جریان مطلع شد و از این رو خود را بجاى بلندى از کوه سلع (که در کنار مدینه قرار دارد) رسانید و با فریادهاى «وا صباحاه»! مردم مدینه را از جریان مطلع ساخت. آنگاه بسرعت غارت کنندگان را تعقیب کرد، و چون به آنها رسید شروع به تیر اندازى کرد و هر گاه عیینة و همراهانش بسوى او حمله ور می شدند فرار می کرد و چون بمسیر خود باز می گشتند دو باره آنها را تعقیب می کرد و با تیرهاى پى در پى مزاحمتى در رفتن آنها ایجاد می نمود. گویند سلمة پیاده بوده است‌.

نخست مقداد بن عمرو خود را به در خانه رسول خدا صلى الله علیه و آله رساند و پس از او از انصار، عباد بن بشر و سعد بن زید بن ظهیر و محرز بن نضلة و دیگران بودند که اسبهاى تند رو خود را سوار شده حاضر شدند. پیامبر، مقداد[۶] را بر آنان امیر ساخته و فرمود: شما بتعقیب دشمن بروید تا من نیز از دنبال بشما برسم.

رسول خدا صلى الله علیه و آله نیز ابن ام مکتوم را در مدینه منصوب فرمود و "سعد بن عباده" نیز با سیصد تن از مبارزان قبیله‌ اش، حفاظت و حراست مدینه را بر عهده داشتند. سپس پیامبر با گروهى از مسلمانان حرکت کرد. سوارانى که از جلو رفته بودند برخى از آنها به دنباله غارتگران رسیدند، و پسر عیینة بن حصن که حبیب نام داشت بدست یکى از سواران مسلمان کشته شد و دو نفر دیگر از آنها نیز که بر یک شتر سوار شده بودند بدست یکى دیگر از مسلمانان به قتل رسیدند و عکاشة و ابو قتادة و دیگران که خود را به آنها رسانده بودند موفق شدند قسمتى از شتران غارت شده را از آنها بازپس گیرند.

رسول خدا صلى الله علیه و آله نیز از عقب بدانها رسید و همچنان تا کوه «ذى قرد» به تعقیب دشمن پیش رفتند، ولى چون عیینة و همراهانش خود را به غطفان رسانده بودند، لشگریان اسلام بدانها نرسیدند و در ذى قرد فرود آمدند.[۷]

رسول خدا در «ذى قرد» نماز خوف خواند، و یک شبانه روز آنجا ماند و در میان اصحاب خود که پانصد یا هفتصد نفر بودند، به هر صد نفر یک شتر داد که براى خوراک خود بکشند. سعد بن عباده هم از مدینه چند بار خرما و ده شتر فرستاد که در «ذى قرد» به رسول خدا رسید.

شایان ذکر است، هنگامى که رسول خدا صلی الله علیه و آله و مسلمانان به مدینه برگشتند، دیدند برادرزاده عُیینه یکى از شتران شیرده رسول خدا صلی الله علیه و آله به نام "سمراء" را برگردانید و در نزدیکى درِ خانه آن حضرت ایستاده و منتظر پیامبر است. پیامبر اکرم از جوانمردى وى اظهار خرسندى کرد و به وى جوایزى بخشید.[۸]

پانویس

  1. واقدی، کتاب المغازی، تحقیق مارسون جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۹۸۹م.، الطبعه الاولی، ج۲، ص۵۳۷.
  2. سیره رسول خدا(ص)، جعفریان ،ص:۵۷۲
  3. زندگانى‌محمد(ص)/ترجمه،ج‌۲،ص:۱۹۲
  4. المغازى/ترجمه، ص ۴۰۷؛ سبل الهدى، ج ۵، ص ۱۶۷- ۱۶۶.
  5. المغازى/ترجمه،متن،ص:۴۰۷
  6. ابن هشام معتقد است که که رسول خدا سعد بن زید را فرمانده قرار داده است.
  7. زندگانى‌ محمد(ص)/ترجمه،ج‌۲،ص:۱۹۴
  8. المغازى، ج ۱، ص ۵۳۷.

منابع

  • سیره رسول خدا صلى الله علیه و آله، رسول جعفریان، دلیل ما، قم‌، ۱۳۸۳ش‌.
  • مغازى تاریخ جنگهاى پیامبر، محمد بن عمر واقدى، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران، مرکز نشر دانشگاهى، ۱۳۶۹ش.
  • تاریخ پیامبر اسلام‌، محمد ابراهیم آیتى، دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۷۸ش‌.
  • فروغ ابدیت، آیت الله جعفر سبحانی، ج۲.
  • تاریخ یعقوبى، ابن واضح یعقوبى، ترجمه محمد ابراهیم آیتى، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، ۱۳۷۱ش.
  • زندگانى محمد(ص) پیامبر اسلام، ابن هشام، ترجمه سید هاشم رسولى، تهران، انتشارات کتابچى، چ پنجم، ۱۳۷۵ش.
  • سید تقى واردى، روزشمار تاریخ اسلام، سوم، ماه ربیع الثانی.
غزوات پیامبر اکرم (ص)
2 هجری غزوه ودّان * غزوه بواط * غزوه عشيره‌ * غزوه كدر * غزوه بنى قينقاع * غزوه سويق‌
3 هجری غزوه بدر * غزوه غطفان‌ * غزوه احد * غزوه حمراء الأسد
4 هجری غزوه بنى نضير * غزوه ذات الرقاع * غزوه بدر الموعد
5 هجری غزوه دومة الجندل‌ * غزوه خندق یا احزاب * غزوه بنى قريظه‌
6 هجری غزوه بنى لحيان * غزوه ذى قرد * غزوه بنى مصطلق * غزوه حديبيه
7 هجری غزوه خيبر
8 هجری غزوه فتح مكه‌ * غزوه حنين * غزوه طائف‌
9 هجری غزوه تبوك‌