شیخ محمدجواد خراسانی

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

آیت الله محمدجواد خراسانی (۱۳۹۷ - ۱۳۳۱ ق)، از مفاخر علمی و فقهی شیعه معاصر و از شاگردان سید ابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاءالدین عراقی بود. بخش زیادی از حیات علمی ‌‌آن عالم ربانی به تحقیق و نگارش صرف شد و اکثر نوشته‌های وی به معرفی درست فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السلام) اختصاص داشت. «الامامة عندالشیعة الامامیة» و «هدايةالأمة إلی معارف الأئمة» از جمله این آثار است.

۲3۰px
نام کامل محمدجواد خراسانی
زادروز ۱۳۳۱ قمری
زادگاه مشهد
وفات ۱۳۹۷ قمری
مدفن قم، قبرستان باغ بهشت

Line.png

اساتید

سید ابوالحسن اصفهانی، آقا ضیاءالدین عراقی، سید محمود شاهرودی، سید محمد بروجنی اصفهانی،...


آثار

الامامة عندالشیعة الامامیة، هداية الأمة إلی معارف الأئمة، کشف الآیات، مهدی منتظر، ظواهر الآثار،...

ولادت

محمدجواد خراسانی در شب جمعه ۲۵ ربیع الاول سال ۱۳۳۱ هـ.ق در مشهد مقدس پا به عرصه جهان گذاشت. پدرش شیخ محسن معروف به «حاجی فاضل» (م، ۱۳۸۳ ق)، از شاگردان آخوند خراسانی بود.

تحصیل و اساتید

محمدجواد خراسانی در ۱۳ سالگی به حوزه علمیه کاشمر رفت و در ۱۴ سالگی، سال ۱۳۴۴ هـ.ق وارد حوزه علمیه مشهد مقدس گردید. او ابتدا وارد مدرسه علمیه سعدیه، مشهور به «مدرسه پایین» شد - این مدرسه قبلاً متصل به قبر شیخ بهایی بود -. وی مدت پنج سال از اساتید آن حوزه مقدسه بهره‌مند گردید. اما مدرسه توسط دولت وقت رضاخانی تخریب و جزء موزه آستان قدس و کتابخانه قرار گرفت. در این مدت دروس سطح را نزد ادیبان و فقها به اتمام رسانید و به تدریس آن ها پرداخت.[۱]

سپس به علت فشارهای زیاد حکومت جبار پهلوی بر طلاب و روحانیت، در سال ۱۳۵۱ هـ.ق به عتبات عالیات هجرت نمود. وی ابتدا در نجف به مدرسه مرحوم آیت الله سید محمدکاظم یزدی رفت و به مدت ۱۰ سال در این شهر اقامت نمود.

شیخ محمدجواد از محضر این عالمان در نجف بهره‌مند شد و به مقام رفیع اجتهاد رسید:

او سپس از طرف آیت الله حاج آقا حسین قمی ‌‌که در آن زمان زعامت حوزه علمیه کربلا را عهده‌دار و به سازماندهی و اصلاح آن مشغول بود، برای تدریس به کربلا دعوت شد و حدود یکسال و نیم در آنجا ماند. وی مجددا به دعوت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی به نجف اشرف برمی گردد و در همان منزل سابق ساکن شده و مدت هفت سال به تدریس و تألیف و موعظه مشغول می شود.

آثار و تألیفات

«تحقیق و نگارش» بخش زیادی از حیات علمی ‌‌آن بزرگمرد را به خود اختصاص داده بود. نگارش او وقتی به پایان رسید که چشم از این جهان فانی فروبست. او به هنگام نوشتن کتاب «الامامة عندالشیعة» با سبکی نوین به موضوع امامت از نگاه قرآن می‌‌پردازد. وقتی به مرض سختی دچار می‌‌شود، تنها آرزویش از خداوند متعال این است که آن کتاب را به پایان برساند. پس از آن که چاپ آخرین فرم کتاب به پایان رسید، چند ساعت بعد به رحمت خداوند واصل گردید.

با نگاهی کلی به مجموعه گرانسنگ و ارزشمند این عالم ربانی، چند ویژگی را می‌‌توان در نوع آنها ملاحظه کرد؛ تنوع و توجه به نیاز جامعه؛ ارائه اثر در عرصه‌های مختلف از شعر و ادب تا فقه و اصول و تفسیر و کلام از برجستگی‌های آثار و تألیفات ایشان است. همچنین تألیف و تدوین آثاری در فقه و اصول به زبان عربی و عرضه به جامعه علمی‌‌ و حوزه‌های دینی بسیار آسان بوده، ولی چون آن را مطابق با نیاز جامعه نمی‌‌بیند، نه تنها دست به چنین نگارش هایی نمی‌‌زند که حتی از چاپ همان تقریرات فقه و اصول خود که خوب و منظم هم نوشته بود، خودداری می‌‌کند و به کارهایی همت می‌‌گمارد که به تشخیص خود وی، نیاز جامعه آن روز بوده است. او سرودن شعر در مراثی و مدایح ائمه اطهار علیهم السلام را برای مبارزه با اشعار سخیفی که در مراثی ایشان خوانده می شد، لازم دید و به این کار اقدام کرد. بخش مهمی ‌‌از آثار ایشان نیز به زبان فارسی است که در عین برخورداری از اتقان و استدلال، سعی می‌‌شود به گونه‌ای نگاشته شود که برای عموم مردم قابل فهم باشد. با این که مطالب فراوانی آماده کرده بود، بنا را بر اختصار می‌‌گذاشت تا مفید برای همگان باشد.[۳]

ثمره این همه تلاش و کوشش پیگیر، ۴۸ اثر چاپ شده و خطی در موضوعات گوناگون اسلامی ‌‌می‌‌باشد که از این قرار است:

قرآن و تفسیر:

  • تفسیر موضوعی قرآن کریم که مدت زیادی بدان اشتغال داشت، ولی متأسفانه موانعی پیش آمد که ادامه نیافت.
  • کشف الآیات، ترتیب لغات و حروف قرآن، به همراه قسمتی از قبل و بعد آیه که بی‌نیاز کننده از رجوع باشد.
  • کشف اللغات، تفسیر لغات قرآن به خود قرآن، که ناتمام مانده است.
  • کشف المطالب قرآن، که در حقیقت فهرست همان تفسیر موضوعی است که مستقلاً نیز را در خور استفاده است.
  • کشف مطالب الآیات، که بیان کننده مطالب و برداشت‌هایی از هر آیه‌ای می‌‌باشد.

تاریخ و حدیث:

  • ترجمه حدیث اهلیلجه.
  • مقتل الحسین علیه السلام، براساس منابع قدیمی ‌‌تاریخ.
  • تاریخچه احوال پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، به طریق جدول.
  • اربعینیات (ناتمام).
  • خلاصه وقایع و علامات ظهور؛ به شکل بدیع همراه با جدول.

اصول فقه:

  • رساله‌ای در بحث از تقلید اعلم.
  • منظومه عربی در اصول، بیش از دو هزار سطر.
مهدی منتظر (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) - یکی از آثار آیت الله خراسانی

فقه:

  • رساله‌ای در نماز مسافر.
  • رساله‌ای در احکام خلل و شکوک.
  • رساله‌ای در نکاح.
  • رساله‌ای در خمس.
  • رساله‌ای در ارث.

رجال:

  • فهرست رجال کتاب «خلاصه» علامه.

ادبیات عرب:

  • تلخیص الصرف.
  • تکملة الصرف.
  • تلخیص النحو.

شعر:

  • منظومه عربی در اصول و رجال.
  • بیّنه رحمت در مراثی قتیل امت، فارسی.
  • دیوان عربی در مدایح و مراثی اهل بیت علیهم السلام.
  • دیوان فارسی در شکوه به ولی عصر عجل الله تعالی فرجه.
  • دیوان فارسی در پندیات و اخلاقیات.
  • دیوان فارسی در معارضه و مقابله با غزل‌های حافظ.
  • خرافات المبدعین.
  • حجة قوی در ابطال مثنوی.

کلام و غیره:

  • هداية الأمة إلی معارف الأئمة، در اثبات توحید و معاد، از طریق استدلال‌های عقلی بکار رفته در روایات.
  • الامامة عندالشیعة الامامیة، اثبات امامت از طریق عقل و قرآن بر اساس حدود ۱۳۵۰ آیه قرآن.
  • البدعة والتحرف، رد بر آیین تصوف.
  • رضوان اکبراِله، در نقض خرابات و خانقاه.
  • مهدی منتظر، که با روش کاملاً بدیع و جامع نگاشته شده و تاکنون هشت نوبت چاپ گردیده است.
  • رساله‌ای در طلب و اراده و دفع شبهه جبر.
  • جهاداکبر، که شرح مفصل و کامل از شرح زندگینامه آن عالم ربانی می‌‌باشد.

فعالیتهای اجتماعی و سیاسی

شیخ محمدجواد خراسانی با توجه به اوضاع فرهنگی و سیاسی و اجتماعی ایران به فکر می‌‌افتد که به خراسان برگردد تا هم دیداری با پدر و مادر و بستگان داشته باشد و هم به کارهای فرهنگی بپردازد. بعد از مدتی تصمیم می‌‌گیرد به نجف بازگردد. اما سرانجام بخاطر موانعی در تهران رحل اقامت می‌‌افکند و تا آخر عمر در راه تبلیغ و اصلاح جامعه به تلاش و کوشش می‌‌پردازد.[۴]

وقتی او در تهران ساکن شد، برای امامت نماز، مساجد زیادی را به او پیشنهاد دادند؛ اما هیچ کدام را قبول نکرد و فقط در منزل خود واقع در جوادیه، شرق تهران، عصرهای جمعه به مدت یک ساعت برای عده‌ای از مؤمنین از روی کتب احادیث، سخن می‌‌گفت. در یکی از جلسات خطاب به مردم می‌‌گوید: منزل من گنجایش تعداد زیاد علاقمندان را ندارد. خوب است زمین بزرگی که مجاور منزل است خریداری و وقف مسجد شود و با کمک و یاری شما بنا را آغاز کنیم. تذکر وی مورد قبول مردم واقع می‌‌شود و در نتیجه با سعی و کوشش فوق‌العاده آن عالم ربانی پس از رفع موانع، به دستور ایشان مسجدی ساخته شد که بسیار ساده و بی‌آلایش و دور از هر گونه زر و زیور حتی قالی بود. زیرا می‌‌فرمودند: مسجد باید خالی از زخارف دنیوی باشد و هر چه ساده‌تر بیشتر مرضی خداوند است. به علاوه ما را محتاج گرفتن پول برای صرف مسجد از هر لاابالی نمی‌‌کند.[۵]

در همان اوایل استقرار ایشان در تهران، احزاب مختلفه در ایران تأسیس شده بود و همه آن ها کارگران را دعوت می‌‌کردند و برایشان سخنرانی می‌‌کردند. همگی به اسم دلسوزی برای کارگران و زحمتکشان، دفاع از حقوق ایشان و دادن وعده‌های دروغ، کارگران را فریب داده به عضویت حزب خود دعوت می‌‌کردند. از جمله آن احزاب، حزب توده بود که مرام کمونیستی داشت و از طرف آن ها تقویت می‌‌شد. آنها در همه جای ایران بیرقی برافراشته بودند. در همان شرایط آیت الله خراسانی تبلیغات گسترده ای علیه حزب توده شروع کرد و مردم هم با دیدن زندگی ساده وی شیفته صداقت او شده به مسجد آمدند و در نماز جماعت شرکت می‌‌کردند. خود وی از آن روزهای دشوار چنین یاد می‌‌کند: من موفق شدم تعداد زیادی از فریب خوردگان را به آغوش اسلام بازگردانم. یک روز هم در روزنامه حزب توده من را متهم به امریکایی و انگلیسی کرده بودند، تا این که حزب توده منحل شد.[۶]

ویژگی‌های اخلاقی

زهد و ساده‌زیستی:

شیخ محمدجواد خراسانی با این که در خانواده نسبتاً مرفهی رشد کرده بود، از همان ابتدای تحصیل از هر چیزی که او را از مسیر تحصیل بازدارد و با عزت نفس و مناعت طبع ناسازگار باشد، خود را دور ساخت. از این رو وقتی به نجف اشرف رفت، عزت نفس و روح ساده‌زیستی مانع آن بود که به بیوت و دفاتر آقایان نزدیک شود. از این جهت با همان مختصر پولی که پدر برایش می‌‌فرستاد، به سختی امرار معاش می‌‌کرد و گاه می‌‌شد که نان خالی هم برای سیرکردن خود نداشت و به کسی اظهار نمی‌‌کرد.

علاقه‌مندی به اهل بیت علیهم السلام:

توجه فوق‌العاده به مستحبات خصوصاً زیارت و توسل به اهل بیت علیهم السلام از نکات برجسته در زندگی شیخ محمدجواد خراسانی بود. زمانی که در نجف اقامت داشت، هر شب به زیارت مولایش امیرمؤمنان علیه السلام می‌‌رفت و زیارت جامعه کبیره را می‌‌خواند. شب‌های چهارشنبه پیاده به مسجد سهله و مسجد کوفه رفته و در عبادت و دعا بسر می‌‌برد. بیش از هفده بار پیاده از نجف اشرف به کربلا رفت و به زیارت و دعا و توسل پرداخت. وقتی به ایران آمده و در تهران استقرار یافت، چندین بار پیاده به همراه شماری از مریدان از تهران به مشهد مقدس برای زیارت علی ابن موسی الرضا علیه السلام مشرف شد. عشق و علاقه او به حدی بود که نخستین اثر خویش را به سروده‌هایی در مراثی اهل بیت علیهم السلام به نام کتاب «بینه رحمت» اختصاص داد و خود نیز بر فراز منبر، نوحه‌سرایی می‌‌کرد. سخنانش بسیار جذاب بود و همگان را منقلب می‌‌نمود. او روضه خوانی برای سیدالشهدا علیه السلام را مایه افتخار خود می‌‌دانست.

تواضع:

در مجالسی که علما و وعاظ حضور داشتند، در هر بحثی که وارد می‌‌شدند آقایان سروصدا راه می‌‌انداختند و به بحث ادامه می‌‌دادند ولی ایشان ساکت بود، اظهارنظری نمی‌‌کرد. مگر این که آخر کار، نظر ایشان را می‌‌خواستند. ایشان هم با ذکر چند جمله مطلب را روشن و مستدل جواب می‌‌داد. تواضعش به حدی بود که مایحتاج منزل را از خوراک و پوشاک و غیره خودش فراهم می‌‌کرد و با دست خود به منزل می‌‌آورد و هرگز دیگری را برای کارهای شخصی و خانوادگی به زحمت نینداخت.[۷]

وفات

مرحوم شیخ محمدجواد خراسانی، سرانجام در ربیع الاول ۱۳۹۷ هـ.ق دار فانی را وداع گفت و در قبرستان باغ بهشت قم، در جوار امامزاده علی بن جعفر (علیه السلام) در آرامگاه خاندان مستقیمی ‌‌تهرانی دفن گردید.

پانویس

  1. شرح زندگی نامه آیت الله خراسانی، ص ۲۶-۲۴.
  2. گنجینه دانشمندان، ج ۳، ص ۴۳۳.
  3. نقل از حجة الاسلام محمدحسن نجفی، برادرزاده آن مرحوم.
  4. گنجینه دانشمندان، ج ۳، ص ۴۳۴.
  5. جهاداکبر، بخش سکونت در جوادیه (سرآسیاب دولاب).
  6. همان، ص ۲۶۱-۲۴۳.
  7. نقل قول از حجة الاسلام جعفر خراسانی.

منابع

  • سید محمد سجادی دامغانی، ستارگان حرم، جلد ۱۵، صفحه ۲۱۳-۲۳۱.

آرشیو عکس و تصویر