خدا کعبه را خانه حرام قرار داد برای نگهبانی مردم، و نیز ماه حرام را قرار داد و نیز هَدْی و قلائد (قربانی نشاندار و بینشان) را قرار داد، تا بدانید که خدا به هر چه در آسمانها و زمین است آگاه است و خدا به همه چیز داناست.
خدا، [زیارتِ] کعبه، آن خانه با حرمت، و ماه های حرام، و قربانی های بی نشان، و قربانی های نشان دار را وسیله قوام و برپایی [زندگی، معیشت و سامان دنیا و آخرت] مردم قرار داد. این [شرایع و احکام] برای آن است که بدانید: یقیناً خدا آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمین است می داند؛ و قطعاً خدا به همه چیز داناست.
خداوند [زيارت] كعبه بيت الحرام را وسيله به پا داشتن [مصالح] مردم قرار داده، و ماه حرام و قربانيهاى بى‌نشان و قربانيهاى نشاندار را [نيز به همين منظور مقرّر فرموده است]، اين [جمله] براى آن است تا بدانيد كه خدا آنچه را در آسمانها و آنچه را در زمين است مى‌داند، و خداست كه بر هر چيزى داناست.
خدا كعبه، بيت الحرام، را با ماه حرام و قربانى بى‌قلاده و قربانى با قلاده قوام كار مردم گردانيد، تا بدانيد كه خدا هر چه را كه در آسمانها و زمين است مى‌داند و او بر هر چيزى آگاه است.
خداوند، کعبه -بیت الحرام- را وسیله‌ای برای استواری و سامان بخشیدن به کار مردم قرار داده؛ و همچنین ماه حرام، و قربانیهای بینشان، و قربانیهای نشاندار را؛ این‌گونه احکام (حساب شده و دقیق،) بخاطر آن است که بدانید خداوند، آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است، می‌داند؛ و خدا به هر چیزی داناست.
Allah has made the Ka‘bah, the Sacred House, a [means of] sustentation for mankind, and [also] the sacred month, the offering and the garlands, so that you may know that Allah knows whatever there is in the heavens and whatever there is in the earth, and that Allah has knowledge of all things.
Allah has made the Kaaba, the sacred house, a maintenance for the people, and the sacred month and the offerings and the sacrificial animals with garlands; this is that you may know that Allah knows whatever is in the heavens and whatever is in the earth, and that Allah is the Knower of all things.
Allah hath appointed the Ka'bah, the Sacred House, a standard for mankind, and the Sacred Month and the offerings and the garlands. That is so that ye may know that Allah knoweth whatsoever is in the heavens and whatsoever is in the earth, and that Allah is Knower of all things.
Allah made the Ka'ba, the Sacred House, an asylum of security for men, as also the Sacred Months, the animals for offerings, and the garlands that mark them: That ye may know that Allah hath knowledge of what is in the heavens and on earth and that Allah is well acquainted with all things.
معانی کلمات آیه
قياما: قيام در اينجا مثل قوام، به معنى مايه قوام و وسيله برپادارنده است. «القيام: ما يقوم به الشيء».
قلائد: قربانيهاى طوقدار. رجوع شود به آيه دوم همين سوره.[۱]
خداوند، كعبه‌ى بيت‌الحرام را وسيله‌ى سامان‌بخشى و قوام مردم قرار داده و نيز ماه حرام و قربانى‌هاى بى‌نشان و نشاندار را (وسيله‌ى برپايى مردم قرار داده است) اين براى آن است كه بدانيد خداوند آنچه (از اسرار) در آسمانها و زمين است مى‌داند و خداوند به هر چيز آگاه است.
نکته ها
«قيام»، وسيله‌ى پايدار بودن است، مانند ستون ساختمان و عمود خيمه. «1»
امام صادق عليه السلام فرمود: خانه‌ى خدا را بيت‌الحرام مى‌نامند، به خاطر آن كه ورود كفّار به آنجا حرام است. «2»
«هدى»، قربانى بى‌نشان است و «قلائد»، قربانى‌هاى نشاندار.
مركزيّت، امنيّت، قداست، عبادت، قدمت، وحدت، سياست و برائت، معرفت، سادگى، صفا، خلوص، دورى از جدال، شهوت و فسوق در حج است.
ماههاى حرام عبارتند از: رجب، ذيقعده، ذيحجّه و محرّم كه جنگ در آنها ممنوع است.
«1». مفردات راغب.
«2». تفسير نورالثقلين.
جلد 2 - صفحه 377
اجتماع ميليونى مسلمانان در مكّه، بدون تشريفات وامتيازات وبدون جدال لفظى و نزاع عملى در مكانى مقدّس، از امتيازات اسلام است و اگر منافع گوناگونى كه در پرتو مراسم حج حاصل مى‌شود از قبيل: حلاليّت طلبيدن هنگام رفتن، ديد و بازديد، رونق تجارى، پرداخت خمس و زكات، آشنايى با معارف و امّت‌ها، قرار گرفتن در قديمى‌ترين مركز توحيد، هم‌ناله شدن با انبيا و پا جاى پاى آنها قرار دادن، توبه كردن در صحراى عرفات و مشعر، به ياد قيامت افتادن، مانور سياسى و برائت از كفّار و ساير بركات را در نظر بگيريم، مى‌فهميم كه اين برنامه‌هاى حج برخاسته از علم بى‌نهايت خدايى است كه بر همه چيز هستى آگاه است و هرگز علم محدود نمى‌تواند دستورى به اين جامعيّت و جذّابيّت صادر كند.
پیام ها
1- حج، مايه‌ى ثبات و قوام است. «قِياماً لِلنَّاسِ»
2- سامان‌بخشى امور، نياز به تجمّع، وحدت، عبادت، احترام و حرمت، «بيت الحرام» و آرامش و امنيّت «الشَّهْرَ الْحَرامَ»، و كارهاى پنهان و بى‌نشان و با نشان «الْهَدْيَ وَ الْقَلائِدَ» و تأمين غذاى مورد نياز دارد. «قِياماً لِلنَّاسِ»
3- كسى حقّ قانونگذارى دارد كه از تمام هستى آگاه باشد. «يَعْلَمُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ»
4- مسجد و مسلخ، وسيله‌ى قوام دين و دنياى مردم است. الْكَعْبَةَ ... الْهَدْيَ وَ الْقَلائِدَ امام صادق عليه السلام فرمود: «جَعَلها اللّه لدينهم و معيشتهم» «1»
چون حق تعالى ذكر حرمت حرم نمود، در عقب آن ذكر بيت الحرام و شهر
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 184
حرام را مى‌فرمايد:
جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرامَ: قرار داد خداى تعالى كعبه را كه بيت حرام و خانه محترم است قِياماً لِلنَّاسِ: آن چيزى كه قائم است به آن امور بندگان در دين بواسطه آنكه قيام حج و مناسك به آن است و ايمنى از كشتن و غارت. به عبارت اخرى بيت الحرام سبب پايدارى در امر معاش و معاد ايشان است كه ترسان به آن ملتجى، و ضعيف در آن ايمن مى‌گردد، و تجار در آن تحصيل ربح كنند، و حجاج و عمار به آن توجه نمايند از تمام اطراف زمين. على بن ابراهيم- از ائمه هدى عليهم السّلام روايت كرده: ما دامت الكعبة قائمة و يحجّ النّاس اليها لم يهلكوا. «1» وَ الشَّهْرَ الْحَرامَ: و قرارداد ماه حرام را نيز رابطه قوام مهمّات مردمان، به اين وجه كه امور دنيا و آخرت را در او سازند، و آن ماه ذى الحجه كه معظم مناسك حج در آن گذارند. و يا مراد جميع اشهر حرم كه مردمان در آن به مناسك حج قيام مى‌نمايند و از قتل و غارت ايمن‌اند و آن چهار ماه است: سه مجتمع ذى القعده و ذى الحجه و محرم و يكى متفرد و آن ماه رجب است. و تسميه كعبه به بيت الحرام بسبب آنست كه حرام است در آن قتال و محرمات. مروى است هر كه به مكه رود و مناسك آن بجا آورد، بدن او بر آتش جهنم حرام گردد. «2» وَ الْهَدْيَ وَ الْقَلائِدَ: گردانيد قربانى و ذوات القلايد را سبب قيام امور بندگان، زيرا محتاجان و مسافران به آن منتفع شوند. و مراد به ذوات القلائد شتر و شبه آن از چهار پا كه نعل را بر آن معلق سازند تا مميز شود از غير، و معلوم شود كه آن صدقه است. ذلِكَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ: آنچه مذكور شد از جعل يا امر به حفظ حرمت حرم و غير آن، براى آنست كه تا بدانند بتحقيق خداى تعالى يَعْلَمُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ: مى‌داند آنچه در آسمانها و زمينها است، چه تشريع احكام به جهت دفع ضرر قبل از وقوع آن و جلب منافع
«1» تفسير قمّى، جلد اوّل، صفحه 187.
«2» احاديث مربوط به فضل حجّ و آثار آن در كتاب شريف جامع احاديث الشيعه، جلد 10، ابواب فضائل الحج، باب اوّل، صفحات 149 تا 168 گردآورى شده است.
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 185
مترتبه بر آن دليل حكمت شارع و كمال علم اوست. وَ أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ: و بدرستى كه حق تعالى به همه چيز داناست. پس آنچه مقرر فرمايد از حلال و حرام، از روى علم و مصلحت باشد. حاصل آنكه حق تعالى وضع احكام فرمود براى مصالح عباد، زيرا ذات سبحانى عالم به تمام امور و البته عالم باشد به مصالح بندگان.
قرار داد خدا كعبه را كه خانه محترم است قوام امر مردم و ماه حرام و قربانى بى‌قلاده و با قلاده را اين براى آنستكه بدانيد كه خدا مى‌داند آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است و آنكه خدا بهمه چيز دانا است.
تفسير
خداوند كعبه را كه خانه محترم الهى است و احترامات آن اعم از واجب و مستحب در كتب فقهيه ذكر شده است و ضرورى دين اسلام است و ماه ذو الحجه را كه مهمّ‌ترين ماههاى حرام است و قربانى را كه برسم هديه به پيشگاه الهى حاضر مينمايند خواه قلاده‌دار باشد خواه بى‌قلاده موجب قوام امر معاش و معاد اهل اسلام قرار داد چون زيارت آنرا بر هر مسلمان مستطيع در مدت عمر يكمرتبه واجب و بر عموم اهل اسلام مستحب فرموده و باين وسيله تأمين فرموده مصالح اجتماعى و انفرادى و سياسى و اقتصادى و دينى و دنيوى آنها را كه در سالى يكمرتبه در موعد مخصوص مسلمانان در مكان مخصوص جمع شوند و باين وسيله با يكديگر آشنا و موءتلف و مأنوس كردند و براى العين مشاهده نمايند كه همه تابع يك پيغمبر و يك كتاب و معترف بيك خدا و يك قبله و يك دينند و اگر محتاج شوند كه با يكديگر متحد شوند در دفع اعداء دين اتحاد و اتفاق نمايند و اهل آنجا را كه بواسطه فقدان وسائل طبيعى ارتزاق در مضيقه معاشند از منافع خودشان بهره‌مند نمايند با آنكه آن بيت از قديم مزار و معبد انبياء عظام و مورد توجه ربوبى بوده و موطن پيغمبر اكرم (ص) و مولد ولىّ مكرم شده لذا زيارتش موجب برآمدن حاجات و غفران سيئات و ارتفاع درجات است و كسى تا باسرار حج كه بيانش در اين مختصر نگنجد واقف نشود نميداند احاطه علمى خداوند بمصالح بندگان چه اندازه است و وقتى دانست ميداند كه خداوند متعال عالم است بتمام موجودات آسمانى و زمينى و مصالح آنها و ميداند كه هيچ چيز از احاطه علمى خداوند خارج نيست.
جَعَلَ اللّهُ گذشت که مراد جعل تشريعي است نه تكويني الكعبة مفعول جعل است البَيت‌َ الحَرامَ بيان الكعبة است يعني كعبه بيت الحرام است و مراد اطراف كعبه است تا حدود حرم قياما مفعول ثاني است چون جعل دو مفعولي است مي‌گويي: جعلت زيدا قائما، و مراد قيام بوظائف است چه وظائف عبادي مثل نماز، طواف، ساير عبادات از اعمال حج و عمره و غير اينها و چه وظائف معاشرتي از انواع تجارات و مكاسب و ساير ضروريات معاشي که آنجا را محل امن قرارداد لِلنّاسِ عام است شامل مقيمين در حرم و واردين در آن ميشود.
وَ الشَّهرَ الحَرامَ الف و لام جنس است شامل اشهر حرم ميشود که رجب و ذي القعده و ذي الحجه و محرم باشد چنانچه ميفرمايد مِنها أَربَعَةٌ حُرُم‌ٌ ذلِكَ الدِّين‌ُ القَيِّم‌ُ فَلا تَظلِمُوا فِيهِن‌َّ أَنفُسَكُم توبه آيه 36.
و الهدي آن قرباني است که از اعمال حج است شتر، گاو، گوسفند که معين ميشود که بايد در مني روز عيد ذبح شود، سه قسمت شود يك قسمت براي خود بر دارد و يك قسمت صدقه و يك قسمت هديه که امروزه بسيار كار مشكليست و القلائد که در حج قران هدي را همراه خود ميآورند و نعل خود را که در او نماز گذارده بطور قلاده در گردن آن مياندازند که هيچگونه تصرفي در آن جايز نيست حَتّي يَبلُغ‌َ الهَدي‌ُ مَحِلَّه‌ُ بقره آيه 196 ذلِكَ لِتَعلَمُوا أَنَّ اللّهَ يَعلَم‌ُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الأَرضِ.
جلد 6 - صفحه 476
(اشكال)
بعض معترضين اعتراض كردند که جعل اينکه احكام چه دلالتي دارد بر اينكه خداوند عالم بجميع ما في السموات و ما في الارض است و مفسرين جوابهايي داده‌اند که تمامش مخدوش و بي‌ربط است و تمام مبني بر اينکه است که جملات قبل را دليل بر علم خدا بما في السموات و الارض بگيرند و ابدا همچه دلالتي ندارد
جواب
و تحقيق در جواب اينست که قضيه بر عكس است چون تمام خطابات در اينکه آيات بمؤمنين است و مؤمن بايد بداند و معتقد باشد بر اينكه خداوند ميداند آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است وَ أَنَّ اللّهَ بِكُلِّ شَي‌ءٍ عَلِيمٌ بلكه علم غير متناهي است و اگر همچه اعتقادي ندارد مسلّما از ايمان خارج است و مشمول اينکه خطابات نيست و زماني که اينکه عقيده را پيدا كرد ميداند که تمام احكام الهيه از روي حكمت و مصلحت و مطابق علم جعل شده مخصوصا اعمال حج که بسيار حكمتش از اذهان عامه بلكه خاصه دور است حتي در مجلسي بودم که جماعتي از علماء و دانشمندان تشريف داشتند و بحث آنها در قرباني مني که متجاوز از يك مليون شتر و گاو و گوسفند بي‌مصرف ميشود و تبذير مال است غافل از اينكه لَن يَنال‌َ اللّهَ لُحُومُها وَ لا دِماؤُها وَ لكِن يَنالُه‌ُ التَّقوي مِنكُم حج آيه 37، پس معناي لِتَعلَمُوا اينست که بايد بدانيد که خداوند عالم بما في السموات و الارض و عالم بهر چيزي است و ايراد باحكام الهي نگيريد و بدانيد بدون حكمت نيست و لو شما حكمتش را بدست نياوريد و نفهميد و حكماء گفتند (عدم الوجدان لا يدل علي عدم الوجود) نفهميدن حكمت دليل بر بي‌حكمتي نيست.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 97)
در تعقیب آیات گذشته که در زمینه تحریم صید در حال احرام، بحث می کرد، در این آیه به اهمیت «مکه» و اثر آن در سازمان زندگی اجتماعی مسلمانها اشاره کرده، نخست می فرماید: «خداوند کعبه، بیت الحرام را وسیله ای برای اقامه امر مردم قرار داده است» (جَعَلَ اللّهُ الکعبَةَ البَیتَ الحَرامَ قِیاماً لِلنّاسِ).
و از آنجا که این مراسم باید در محیطی امن و امان از جنگ و کشمکش و نزاع صورت گیرد اشاره به اثر ماههای حرام (ماههایی که جنگ مطلقا در آن ممنوع است) در این موضوع کرده، می فرماید: «و همچنین ماه حرام» (وَ الشَّهرَ الحَرامَ).
و نیز نظر به این که وجود «قربانیهای بینشان- هدی- و قربانیهای نشاندار- قلائد» که تغذیه مردم را در ایامی که اشتغال به مراسم حج و عمره دارند تأمین کرده و فکر آنها را از این جهت آسوده می کند، تأثیری در تکمیل این برنامه دارد به آنها نیز اشاره کرده می گوید: (وَ الهَدیَ وَ القَلائِدَ).
در پایان آیه چنین می گوید: «خداوند این برنامه های منظم را به خاطر این قرار داد تا بدانید علم او به اندازهای وسیع است که آنچه در آسمانها و زمین است می داند و از همه چیز- مخصوصا نیازمندیهای روحی و جسمی بندگانش- باخبر است» (ذلِکَ لِتَعلَمُوا أَنَّ اللّهَ یعلَمُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الأَرضِ وَ أَنَّ اللّهَ بِکلِّ شَیءٍ عَلِیمٌ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
