چگونه با مشرکانی که عهد خدا و رسول شکستند خدا و رسولش عهد آنان نگه دارند؟ لیکن با آن مشرکان که در مسجد الحرام عهد بسته‌اید تا زمانی که آنها بر عهد خود پایدارند شما هم عهد آنها را بپایید، که خدا متقیان را دوست می‌دارد.
چگونه مشرکان را نزد خدا و پیامبرش پیمانی [استوار] تواند بود [در صورتی که همواره پیمان شکنی می کنند] مگر کسانی که با آنان در کنار مسجد الحرام پیمان بسته اید، پس تا زمانی که [به پیمانشان] با شما پایداری کنند، شما هم به پیمانتان با آنان پایداری کنید؛ زیرا خدا پرهیزکاران را دوست دارد.
چگونه مشركان را نزد خدا و نزد فرستاده او عهدى تواند بود؟ مگر با كسانى كه كنار مسجد الحرام پيمان بسته‌ايد. پس تا با شما [بر سر عهد] پايدارند، با آنان پايدار باشيد، زيرا خدا پرهيزگاران را دوست مى‌دارد.
چگونه مشركان را با خدا و پيامبر او پيمانى باشد؟ مگر آنهايى كه نزد مسجد الحرام با ايشان پيمان بستيد. اگر بر سر پيمانشان ايستادند، بر سر پيمانتان بايستيد. خدا پرهيزگاران را دوست دارد.
چگونه برای مشرکان پیمانی نزد خدا و رسول او خواهد بود (در حالی که آنها همواره آماده شکستن پیمانشان هستند)؟! مگر کسانی که نزد مسجد الحرام با آنان پیمان بستید؛ (و پیمان خود را محترم شمردند؛) تا زمانی که در برابر شما وفادار باشند، شما نیز وفاداری کنید، که خداوند پرهیزگاران را دوست دارد!
How shall the polytheists have any [valid] treaty with Allah and His Apostle?! (Barring those with whom you made a treaty at the Holy Mosque; so long as they are steadfast with you, be steadfast with them. Indeed Allah loves the Godwary.)
How can there be an agreement for the idolaters with Allah and with His Apostle; except those with whom you made an agreement at the Sacred Mosque? So as long as they are true to you, be true to them; surely Allah loves those who are careful (of their duty).
How can there be a treaty with Allah and with His messenger for the idolaters save those with whom ye made a treaty at the Inviolable Place of Worship? So long as they are true to you, be true to them. Lo! Allah loveth those who keep their duty.
How can there be a league, before Allah and His Messenger, with the Pagans, except those with whom ye made a treaty near the sacred Mosque? As long as these stand true to you, stand ye true to them: for Allah doth love the righteous.
معانی کلمات آیه
استقاموا: استقامت: پايدارى.
فَمَا اسْتَقامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ : تا در عهد خود براى شما پايدارى كردند ، شما هم به نفع آنها پايدارى كنيد.[۱]
چگونه مى‌تواند نزد خدا و رسولش، پيمانى با مشركان (عهد شكن) باشد، مگر كسانى‌كه نزد مسجدالحرام با آنان پيمان بستيد. پس تا هنگامى كه به عهدشان وفا دارند، شما هم وفادار بمانيد كه خداوند، متقيّن را دوست دارد.
نکته ها
اين آيه، توجيه آيات نخست سوره‌ى برائت و دليلى براى دستور برائت وبيزارى است، چرا كه آنان وفادار به پيمان‌هايشان نبودند.
چون از هر طرف كعبه تا 48 ميل، جزو حرم محسوب مى‌شود، به قراردادهايى كه در اين مناطق بسته مى‌شود، «عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ» گفته مى‌شود. مثل پيمان حديبيّه كه در 15 ميلى مكّه بسته شد.
آوردن كلمه‌ى «مسجدالحرام» در بيان محلّ قرارداد، اشاره به اهميّت آن مكان است، و گرنه پيمان‌هاى ديگر نيز كه در كنار مسجدالحرام نباشد، لازم الوفاست.
پیام ها
1- چون مشركان، بيشترين دشمنى را با مسلمانان دارند، «1» از بيشتر آنان انتظار وفادارى نداشته باشيد. كَيْفَ يَكُونُ ...
2- هنگام انتقاد، كلّى نگوييم و به افراد سالمِ گروهها هم توجّه كنيم. «إِلَّا الَّذِينَ عاهَدْتُمْ»
«1». «لَتجدنَّ اشدّ الناسِ عَداوةً للّذين آمنوا اليهود و الّذين اشركوا» مائده، 85.
جلد 3 - صفحه 382
3- با دشمنان خود، در وفادارى به پيمان‌ها يا نقض آن، مقابله به مثل كنيد. فَمَا اسْتَقامُوا لَكُمْ ...
چون حق تعالى امر به نقض عهد مشركان نمود، حال بيان فرمايد كه علت نقض، ظهور غدر است از ايشان، و امر به اتمام عهد براى كسى است كه استقامت و ثبات داشته باشد؛ پس فرمود:
كَيْفَ يَكُونُ لِلْمُشْرِكِينَ عَهْدٌ: چگونه تواند بود مر مشركان را عهد و
«1» مجمع البيان ج 3 ص 8.
ج5، ص 25
پيمانى. عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ رَسُولِهِ: نزد خداى تعالى و نزد رسول او؟ يعنى چون آنها غدر و نقض عهد نمودند، پس ايشان را نزد خدا و رسول عهد و پيمانى نباشد.
إِلَّا الَّذِينَ عاهَدْتُمْ: مگر آنانكه عهد بسته‌ايد با ايشان يعنى بنى ضمره و بنى كنايه و به قول ابن عباس كفار قريش. و نزد مجاهد، بنى خزاعه‌اند كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم با آنها عهد بسته بود. «1» عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ: نزديك مسجد الحرام، يعنى در حديبيه كه قريب است به مكه معظمه. فَمَا اسْتَقامُوا لَكُمْ: پس مادامى كه ايشان استقامت دارند بر عهود خود براى شما. فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ: پس شما نيز مستقيم باشيد بر عهود براى ايشان. إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ:
بدرستى كه خداى تعالى دوست مى‌دارد پرهيزكاران را كه بر عهد و پيمان استقامت نمايند، يعنى لازمه دوستى كه اعطاى ثواب جميل است نسبت به آنها منظور فرمايد.
چگونه ميباشد از براى مشركان عهدى نزد خدا و نزد پيغمبرش مگر آنانكه عهد بستيد با آنها نزد مسجد الحرام پس ماداميكه استقامت نمودند براى شما استقامت كنيد براى آنها همانا خدا دوست ميدارد پرهيزكاران را
چگونه باشد با آنكه اگر ظفر يابند بر شما مراعات نكنند در باره شما سوگندى و نه پيمانى را خوشنود ميكنند شما را بزبانهاشان و امتناع مينمايد دلهاشان و بيشتر آنها متمرّدانند.
تفسير
استفهام براى انشاء تعجب است از احتمال بقاء عهد نزد خدا و پيغمبر (ص) براى اهل شرك با ثبوت نقض از طرف آنها و ظهور امارات آن مگر براى كسانيكه با آنها معاهده نمودند مسلمانان در مكه معظمه يا حوالى آن كه در ذيل آيه الّا الّذين عاهدتم من المشركين بيان شد و در اين آيه تأكيد شده است مراعات عهد آنها ماداميكه تخلّف ننمودند و ذيلا اشاره شده است كه نقض عهد خلاف تقوى است و در آيه دوم بيان امارات نقض عهد شده است از طرف آنها براى اثبات جواز نقض از طرف مسلمانان
جلد 2 صفحه 559
و كلمه كيف از آيه سابقه تكرار شده براى ربط دليل بمدّعى و از تكرار بقيّه صرف نظر شده است براى وجود آن در سابق و عدم احتياج بذكر يعنى چگونه ميباشد براى آنها عهدى با آنكه تصميم دارند اگر غلبه و ظفر پيدا كنند بر شما مراعات ننمايند قرابت و حق قسم و عهد را چون الّ باين معانى استعمال شده و نيز مراعات ننمايند پيمان و امان و زنهار را چون ذمّه در اين معانى استعمال ميشود فقط آنها بدهانها و زبانهاى خودشان ميخواهند دل شما را بدست بياورند كه ميگويند ما با شما عهد مودّت بسته‌ايم و متعرّض شما نمى‌شويم و بعد از اين ايمان مى‌آوريم و امثال اين كلمات فريبنده كه دلهاى آنها ابا و امتناع از قبول آن دارد و در خاتمه اخبار فرموده از حال آنها براى تأكيد كه بيشتر اهل شرك متمرّد و ناقض عهد و مكّار و غدّار و جفاكارند نبايد باظهارات آنها فريفته شد و فرصت ترويج اسلام را از دست داد.
لَتَجِدَن‌َّ أَشَدَّ النّاس‌ِ عَداوَةً لِلَّذِين‌َ آمَنُوا اليَهُودَ وَ الَّذِينَ أَشرَكُوا الاية مائده آيه 85، بعهد خود وفاء كنند و نقض عهد نكنند يا ظاهرا يا باطنا و ديگران را وادار نكنند بر عداوت و مبارزه با مؤمنين لكن بر خدا و رسول مخفي نيست نقض عهد آنها و بايد با آنها مقاتله نمود البته باطل هيچ موقعي با حق موافقت ندارد نور با ظلمت، شرك و كفر با ايمان فقط إِلَّا الَّذِينَ عاهَدتُم عِندَ المَسجِدِ الحَرام‌ِ که اينها تا زمان نزول آيه نقض عهد از آنها نشده نه علنا و نه خفاء فَمَا استَقامُوا لَكُم تا مادامي که خلافي از آنها سر نزده شما هم فَاستَقِيمُوا لَهُم متعرض آنها نباشيد خداوند دوست دارد إِنَّ اللّه‌َ يُحِبُّ المُتَّقِين‌َ كساني که وفاء بعهد كنند و نقض عهد نكنند و اينکه وفاء بعهد يكي از اخلاق بزرگ عقلايي است که تمام عقلاء مدح ميكنند و نقض عهد را مذموم ميدانند و يكي از صفات بارزه مؤمنين در قرآن مجيد شمرده شده وَ الَّذِينَ هُم لِأَماناتِهِم وَ عَهدِهِم راعُون‌َ مؤمنون آيه 8، و الاخبار الواردة في الكافي و جامع السعادات في هذا الباب كثيرة جدا
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 7)- تجاوزکاران پیمان شکن! همان گونه که در آیات قبل دیدیم اسلام پیمانهای مشرکان و بت پرستان را- مگر گروه خاصی- لغو کرد، تنها چهار ماه به آنها مهلت داد تا تصمیم خود را بگیرند، در اینجا دلیل و علت این کار را بیان می‌کند، نخست به صورت استفهام انکاری می‌گوید: «چگونه ممکن است مشرکان عهد و پیمانی نزد خدا و نزد پیامبرش داشته باشند»؟! (کَیْفَ یَکُونُ لِلْمُشْرِکِینَ عَهْدٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ رَسُولِهِ).
یعنی آنها با این اعمال و این همه کارهای خلافشان نباید انتظار داشته باشند که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله بطور یک جانبه به پیمانهای آنها وفادار باشد.
بعد بلافاصله یک گروه را که در اعمال خلاف و پیمان شکنی با سایر مشرکان شریک نبودند استثنا کرده، می‌گوید: «مگر کسانی که با آنها نزد مسجد الحرام پیمان بستید» (إِلَّا الَّذِینَ عاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ).
«این گروه مادام که به پیمانشان در برابر شما وفادار باشند شما هم وفادار بمانید» (فَمَا اسْتَقامُوا لَکُمْ فَاسْتَقِیمُوا لَهُمْ).
«زیرا خداوند پرهیزکاران (و آنها را که از هرگونه پیمان شکنی اجتناب می‌ورزند) دوست دارد» (إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
