آیه 79 سوره نحل

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
مشاهده آیه در سوره

أَلَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّرَاتٍ فِي جَوِّ السَّمَاءِ مَا يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ

مشاهده آیه در سوره


<<78 آیه 79 سوره نحل 80>>
سوره : سوره نحل (16)
جزء : 14
نزول : مکه

ترجمه های فارسی

آیا در مرغان هوا نمی‌نگرند که در جوّ آسمان مسخّرند و به جز خدا کسی نگهبان آنها نیست؟! در این امر برای اهل ایمان نشانه‌هایی (از قدرت حق) پدیدار است.

آیا به پرندگان که در فضای آسمان، رام و مسخّر [فرمان او] هستند، ننگریستید که آنها را [از سقوط به زمین] جز خدا نگه نمی دارد؛ یقیناً در آن [وصفی که پرندگان دارند] نشانه هایی [بر توحید، ربوبیّت و قدرت خدا] ست برای گروهی که ایمان دارند.

آيا به سوى پرندگانى كه در فضاى آسمان، رام شده‌اند ننگريسته‌اند؟ جز خدا كسى آنها را نگاه نمى‌دارد. راستى در اين [قدرت‌نمايى‌] براى مردمى كه ايمان مى‌آورند نشانه‌هايى است.

آيا آن پرندگان رام‌شده در جو آسمان را نمى‌بينند؟ هيچ كس جز خدا آنها را در هوا نگاه نتواند داشت. و در اين براى مردمى كه ايمان مى‌آورند عبرتهاست.

آیا آنها به پرندگانی که بر فراز آسمانها نگه‌داشته شده، نظر نیفکندند؟ هیچ کس جز خدا آنها را نگاه نمی‌دارد؛ در این امر، نشانه‌هایی (از عظمت و قدرت خدا) است برای کسانی که ایمان می‌آورند!

ترجمه های انگلیسی(English translations)

Have they not regarded the birds disposed in the air of the sky: no one sustains them except Allah. There are indeed signs in that for a people who have faith.

Do they not see the birds, constrained in the middle of the sky? None withholds them but Allah; most surely there are signs in this for a people who believe.

Have they not seen the birds obedient in mid-air? None holdeth them save Allah. Lo! herein, verily, are portents for a people who believe.

Do they not look at the birds, held poised in the midst of (the air and) the sky? Nothing holds them up but (the power of) Allah. Verily in this are signs for those who believe.

معانی کلمات آیه

جو: جَو را راغب هوا و مجمع البيان هواى دور از زمين گفته است، «الجو: الهواء البعيد من الارض» (فضا). آن، فقط يك بار در قرآن آمده است.[۱]

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)


أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ «79»

آيا به پرندگان نمى‌نگرند، در حالى‌كه در فضاى آسمان در پرواز هستند، جز خداوند آنها را نگاه نمى‌دارد. البتّه در اين (پرواز) براى گروهى كه ايمان مى‌آورند نشانه‌هايى روشن است.

نکته ها

چنانكه گفته شد سيماى اين سوره، آشنايى با نعمت‌ها و توجّه به خالق آنهاست و تا اينجا از نعمت‌هايى همچون آب باران، شير حيوانات، ميوه‌ها، عسل ونعمت همسر و فرزند نام برده شد و در اين آيه و آيه بعد به نعمت پرندگان، پوست و پشم و كرك چهارپايان و بهره‌بردارى از كوهها اشاره شده است.

پرواز پرندگان، گاهى تنها و گاهى دسته جمعى، گاهى منظم و گاهى نامنظم، گاهى براى‌

جلد 4 - صفحه 558

فرار و گاهى براى غذا مى‌باشد. هر پرنده‌اى با بالى مناسب با وزن و نيازش، پرواز مى‌كند، كه همه‌ى اين امور بايد سبب توجّه انسانِ عاقل به خداوند شود.

پیام ها

1- خداوند از ما تفكّر در آفريده‌ها را مى‌خواهد و از كسانى كه فكر نمى‌كنند، انتقاد مى‌كند. «أَ لَمْ يَرَوْا»

2- پرندگان، در هرحال و هرجا در تسخير الهى‌اند. «مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ»

3- داشتن امكانات و ابزار براى پرواز در آسمان، نبايد ما را از خدا غافل كند. «1» «ما يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ»

4- شگفتى‌هاى پرواز پرندگان، يكى دو تا نيست. «لَآياتٍ» ليكن دريافت اين نشانه‌ها براى اهل ايمان است. «لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ»


«1». روزى در هواپيما نشسته بودم. سرمهماندار اعلام كرد تا چند دقيقه ديگر در فرودگاه خواهيم‌نشست. به او گفتم چرا ان شاءاللَّه نگفتى؟ او گفت: كامپيوتر هواپيما براى ما زمان، مسافت و فاصله و همه چيز را روشن كرده است و نيازى به ان شاءاللَّه نيست. به او گفتم مگر هواپيماهايى كه در شرق و غرب عالم سقوط مى‌كنند كامپيوتر ندارند، آرى اراده خدا منتظر كامپيوتر شما نيست. او كمى فكر كرد و برگشت و اعلام كرد كه تا چند لحظه‌ى ديگر ان شاءاللَّه در زمين خواهيم نشست. من نيز با هديه‌اى از او تشكر كردم.

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)



أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلاَّ اللَّهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (79)

بعد از آن شواهد قدرت و آيات عظمت خود را بيان مى‌فرمايد:

أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ: آيا نگاه نكنند آدميان به ديده بصيرت براى استدلال قدرت الهى به سوى مرغان. مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ: در حالتى كه رام شدگانند براى پريدن به بالها و اسباب هوائيه در ميان آسمان و زمين، و با كمال آسانى در جو حركت كنند. ما يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ‌: نگاه نمى‌دارد ايشان را در فضاى هوا مگر ذات قادر متعال، و الّا سنگينى جسد آنها مقتضى افتادن است و علاقه فوق آن نيست و دعامه تحت آن نباشد كه نگهدارنده آنان باشد.

إِنَّ فِي ذلِكَ‌: بدرستى كه در تسخير طيور براى پريدن، يعنى آفريدن آنها بر وجهى كه ممكن است طيران ايشان و خلق جو و فضا به حيثيتى كه ممكن است طيران در آن و امساك ايشان در جو هوا بر خلاف طبع آن. لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ‌: هرآينه نشانه‌ها و علاماتى است براى گروهى كه ايمان آرند، زيرا مؤمنان منفعت برند بر آنچه تفكر و تأمل كنند و شواهد قدرت سبحانى را دريابند، لكن ديگران به سبب عدم تفكر از اين قسمت محرومند.

تنبيه: يكى از آثار عجيبه، خلق طيور است. حضرت صادق عليه السّلام به مفضل فرمايد: تأمل كن در جسم پرندگان و خلقت آنان، زيرا چون حق تعالى مقدر فرموده كه در هوا پرواز كند، جسمش را سبك آفريده، و خلقتش را مندمج و در هم گردانيده، و از چهارپاى حيوانات، دو پا و از پنج انگشت، چهار

جلد 7 - صفحه 253

مرحمت فرموده. و براى دفع بول و قاذورات، يك سوراخ مقرر شده، و سينه‌اش را باريك و تند گردانيده كه هوا را به آسانى بشكافد به هيئتى كه سينه كشتى را مى‌سازند.

و در بال و دمش پرهاى دراز و محكم آفريده كه آلت پروازى باشد، و جميع بدنش را لباس پر پوشانيده كه هوا در ميان آن داخل، و در هوا بايستد. و طعمه‌اش را دانه و گوشت مقرر، لذا بجاى دندان، منقار سخت خشكى به او عطا فرموده كه طعمه خود را برگيرد و از چيدن دانه پاره نشود، و از دريدن گوشت نشكند. و چون دانه را درست، و گوشت را خام مى‌خورد، آن را اعانت فرموده به حرارت زيادى در اندرون كه به اندك زمانى غذا را هضم مى‌كند، چنانچه مى‌بينى دانه انگور مثلا از جوف آدمى درست بيرون مى‌آيد، لكن در جوف مرغ بكلى هضم شود كه اثرى از آن نمى‌ماند.

و مقرر فرمود كه تخم گذارند و جوجه برآورند، و اگر به روش ساير حيوانات حامله شوند، هرآينه سنگين شوند براى پريدن. پس هر جزوى از اجزاء خلقت مرغ را، مناسب و مشابه امرى ديگر گردانيده. تأمّل در مرغى كه هميشه حركت كند، ولى براى مصلحت بچه آوردن به روى تخم خود مى‌خوابد، بعضى يك هفته و برخى دو هفته و بعضى سه هفته، و تخمها را زير بال گرفته تا جوجه برآورد، و بعد هم چگونه باد در دهان جوجه مى‌دمد تا چينه‌دانش گشاده شود.

پس كى تدبير نموده كه دانه را در چينه‌دان جمع و براى غذاى بچه برگرداند، و حال آنكه صاحب فكر نيست‌ «1».


تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)


وَ اللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَيْئاً وَ جَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (78) أَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ مُسَخَّراتٍ فِي جَوِّ السَّماءِ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلاَّ اللَّهُ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (79) وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَناً وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعامِ بُيُوتاً تَسْتَخِفُّونَها يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَ يَوْمَ إِقامَتِكُمْ وَ مِنْ أَصْوافِها وَ أَوْبارِها وَ أَشْعارِها أَثاثاً وَ مَتاعاً إِلى‌ حِينٍ (80) وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلالاً وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الْجِبالِ أَكْناناً وَ جَعَلَ لَكُمْ سَرابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ وَ سَرابِيلَ تَقِيكُمْ بَأْسَكُمْ كَذلِكَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْلِمُونَ (81)

ترجمه‌

- و خدا بيرون آورد شما را از شكمهاى مادرانتان كه نميدانستيد چيزى را و قرار داد براى شما گوشها و چشمها و دلها را باشد كه شما شكر گذار شويد

آيا نمينگرند بسوى پرندگان در حاليكه رام شدگانند در فضاى آسمان كه نگاه نميدارد آنها را مگر خدا همانا در آن هر آينه نشانه‌ها است براى گروهى كه ميگروند

و خدا قرار داد براى شما از خانه‌هاتان آرامگاهى و قرار داد براى شما از پوستهاى شتر و گاو و گوسفند خانه‌هائى كه سبك مى‌يابيد آنها را روز كوچتان و روز بجاى ماندنتان و از پشمهاى آنها و كركهاى آنها و مويهاى آنها فرش و لباس و مايه تجارت تا زمان معيّنى‌

و خدا قرار داد براى شما از آنچه آفريد سايبانهائى و قرار داد براى شما از كوهها پناهگاههائى و قرار داد براى شما لباسهائى كه حفظ كند شما را از گرما و لباسهائى كه حفظ كند شما را در كارزارتان اين چنين تمام ميكند نعمت خود را بر شما باشد كه شما منقاد شويد.

تفسير

- يكى از آثار قدرت و اسباب نعمت خداوند بر بندگان آنستكه بيرون آورد آنها را از رحمهاى مادرهاشان در حاليكه عالم نبودند بمنافع و

جلد 3 صفحه 305

مضارشان و خداوند حواسى بآنها مرحمت فرمود كه موجب زوال جهل و اكتساب علم باشد و بوسيله آن حواس دفع ضرر و جلب نفع نمايند و از آن جمله حسّ سمع است كه در مفرد و جمع استعمال ميشود و اينجا بقرينه ابصار و افئده مراد جمع است و ابصار جمع بصر و افئده جمع فؤاد است كه بمعناى قلب و محلّ علوم و معارف است و اينها نعمتهاى بزرگ خداوند است كه بايد شكر گذارى شود و يكى از آيات و علائم قدرت الهى كه اهل ايمان متوجّه بآن ميشوند و عبرت ميگيرند وجود پرندگان است در هواى مرتفع از زمين كه آنرا جوّ ميگويند و اضافه بآسمان ميشود باعتبار آنكه جهت فوق است و ديده ميشوند رام و مسخّر بفرمان خدا پرواز كنندگان بوسيله بالها و ساير معدّات و اگر اراده الهيّه بنگهدارى آنها تعلق نگرفته بود مى‌افتادند بزمين براى سنگينى جسمشان ولى غير اهل ايمان بكلّى غافل از اين آيات و مغمور در شهوات و شبهاتند و يكى از نعم الهى بر بندگان آنستكه وسايل تهيّه خانه‌ها را براى سكونت و آرامش آنها در وقت اقامت در وطنها فراهم نموده و از پوست شتر و گاو و گوسفند و متعلّقات آنها از قبيل پشم و كرك و مو خيمه‌ها و چادرها مهيّا فرموده براى بندگان كه خانه‌هاى سفرى ايشان باشد كه در موقع كوچ و انتقال از مكانى بمكانى سبك بار باشند و بتوانند آنها را نقل دهند با خود و هر جا خواسته باشند اقامت كنند بر پا نمايند و در آنها ساكن شوند و نيز از پشم گوسفند و كرك شتر و موى بز اثاثيه از قبيل فرش و لباس و متاع كه مايه انتفاع و بهره بردارى است تهيّه فرموده تا مدّتى كه ممكن باشد انتفاع از آنها يا مقدّر شده است دوام آنها و بقاء صاحبانشان و نيز خداوند مهيّا فرمود براى آسايش بندگان سايبانهائى از قبيل درخت و كوه و ابنيه و غيرها كه از تابش آفتاب بآنها پناه برند و استراحت نمايند و در كوهها غارها و منازل طبيعى سنگى و غيره قرار داد كه در آنها مخفى شوند و از شرّ درندگان محفوظ مانند و از پنبه و كتان و پشم و آهن و غيرها لباسها تهيّه فرمود براى حفظ آنها از گرما و سرما و چون در عربستان كه مورد خطاب بوده فائده اولى كه حفظ از گرما است اتمّ بوده و در آن اشاره بفائده ثانيه است بذكر حرّ كه گرما است اكتفا شده و فائده ديگر در لباس حفظ بدن است از خطرات روز جنگ و سرابيل‌

جلد 3 صفحه 306

بر مطلق لباس اعمّ از مخصوص بجنگ از قبيل جوشن و خود و غيره اطلاق ميشود و اين همه نعمتهاى الهى بنحو اتمّ و اكمل براى آنستكه بندگان متذكّر آنها شوند و شكر گذارى نمايند بتسليم و انقياد در برابر احكام الهى كه تمامى آن احكام هم بر نفع آنها است و در صورت كفر و عصيان انتفاع از نعم الهى بر آنها روانيست چون ظاهر آيه آنستكه تمام اين نعم بغرض تسليم و انقياد آنها خلق و مقرّر شده است اگر چه لطفا از متخلّفين هم گرفته نميشود ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)


أَ لَم‌ يَرَوا إِلَي‌ الطَّيرِ مُسَخَّرات‌ٍ فِي‌ جَوِّ السَّماءِ ما يُمسِكُهُن‌َّ إِلاَّ اللّه‌ُ إِن‌َّ فِي‌ ذلِك‌َ لَآيات‌ٍ لِقَوم‌ٍ يُؤمِنُون‌َ (79)

آيا نمي‌بينيد و نگاه‌ نمي‌كنيد بسوي‌ پرندگان‌ ‌در‌ وسط هواي‌ بالا نگاهداري‌ نمي‌كند ‌آنها‌ ‌را‌ مگر خداوند تبارك‌ و ‌تعالي‌ محققا ‌در‌ ‌اينکه‌ امر ‌هر‌ آينه‌ آياتيست‌ ‌از‌ ‌براي‌ قومي‌ ‌که‌ ايمان‌ مي‌آورند أَ لَم‌ يَرَوا إِلَي‌ الطَّيرِ ‌از‌ پشه‌ و مگس‌ ‌تا‌ سيمرغ‌ و عنقاء ‌که‌ خداوند بقدرت‌ كامله‌ بآنها ‌در‌ حد ‌خود‌ دو بال‌ مرحمت‌ فرموده‌ ‌با‌ اينكه‌ جسم‌ خاكي‌ هستند و بايد ميل‌ بمركز داشته‌ باشند.

مُسَخَّرات‌ٍ فِي‌ جَوِّ السَّماءِ ‌در‌ وسط هوا سير مي‌كنند و بسا ‌از‌ شهري‌ بشهري‌ ميروند مثل‌ هدهد سليمان‌ و بلكه‌ ملائكه‌ ‌از‌ آسمان‌ بزمين‌ و ‌از‌ زمين‌ ‌به‌ آسمان‌ سير مي‌كنند ما يُمسِكُهُن‌َّ إِلَّا اللّه‌ُ نگاهداري‌ ‌آنها‌ ‌در‌ جوّ هوا بقدرت‌ كامله‌ ‌او‌ ‌است‌ نه‌ مستند بطبيعت‌ عادم‌ الشعور ‌که‌ وجودش‌ محتاج‌ بايجاد حق‌ ‌است‌.

إِن‌َّ فِي‌ ذلِك‌َ لَآيات‌ٍ ‌هر‌ جزء ‌آنها‌ دليل‌ بارزيست‌ ‌بر‌ وجود صانع‌ يك‌ پشه‌ داراي‌ جميع‌ آنچه‌ ‌در‌ فيل‌ ‌است‌ بعلاوه‌ دو بال‌ ‌که‌ فيل‌ ندارد هست‌ و هكذا شعور و ادراك‌ و بينايي‌ ‌آن‌ ‌که‌ ‌در‌ وسط هواي‌ خون‌ وسط رگ‌ ‌را‌ مي‌بيند و روي‌ رگ‌ مينشيند و ‌با‌ خرطوم‌ كسافت‌ ‌را‌ پاك‌ مي‌كند و ‌با‌ نيش‌ بآن‌ تيزي‌ وسط ‌آن‌ مجوف‌ ‌است‌ ميمكد و پرواز مي‌كند و صداي‌ حركت‌ دست‌ ‌را‌ ميشنود و بمجرد حركت‌ فرار مي‌كند جل‌ الخالق‌ لكن‌ ‌اينکه‌ آيات‌ لِقَوم‌ٍ يُؤمِنُون‌َ ‌است‌ و الا ‌غير‌ مؤمن‌ توجه‌ باين‌ امور ندارد.

برگزیده تفسیر نمونه


]

(آیه 79)- در این آیه اسرار عظمت خدا را در پهنه هستی همچنان ادامه می‌دهد، و می‌گوید: «آیا آنها به پرندگانی که بر فراز آسمان حرکت دارند نظر نیفکندند»؟ (أَ لَمْ یَرَوْا إِلَی الطَّیْرِ مُسَخَّراتٍ فِی جَوِّ السَّماءِ).

و از آنجا که طبیعت اجسام، جذب شدن به سوی زمین است، حرکت پرندگان در بالای زمین را با عنوان مسخرات (تسخیر شده‌ها) بیان کرده است.

سپس اضافه می‌کند: «هیچ کس جز خدا آنها را (این چنین) نگه نمی‌دارد» (ما یُمْسِکُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ).

درست است که خاصیت طبیعی بالها و عضلاتی که در آن آفریده شده و شکل مخصوص پرندگان و ویژگیهایی که در هوا موجود است، دست به دست هم داده و به پرندگان امکان پرواز می‌دهند، ولی چه کسی- جز خدای علیم و قدیر- این شکل و خواص را آفریده؟

و در پایان آیه می‌فرماید: «در این امر نشانه‌هایی است (از عظمت و قدرت خدا) برای کسانی که ایمان دارند» (إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ).

ج2، ص588

یعنی، با چشم کنجکاو و حقیقت جو، این امور را می‌نگرند و به تجزیه و تحلیل آن می‌پردازند و در پرتو آن ایمانشان قویتر و راسختر می‌گردد.

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

پانویس

  1. تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی

منابع