آن گاه بعد از نوح پیغمبرانی را به امتانشان فرستادیم، آنها با آیات و معجزات بر آن امتها آمدند و آنان هم همان آیاتی را که پیشینیان تکذیب کردند، تکذیب کرده و ایمان نیاوردند. این چنین ما هم بر دلهای سرکشان مهر برنهیم.
سپس بعد از نوح، پیامبرانی را به سوی قومشان فرستادیم، پس برای آنان دلایل آشکار آوردند، ولی قومشان بر آن نبودند که به آنچه پیش از آن تکذیب کرده بودند ایمان آورند؛ این گونه دل های متجاوزان را مُهر [بدبختی] می زنیم.
آنگاه، پس از وى رسولانى را به سوى قومشان برانگيختيم، و آنان دلايل آشكار برايشان آوردند، ولى ايشان بر آن نبودند كه به چيزى كه قبلاً آن را دروغ شمرده بودند ايمان بياورند. اين گونه ما بر دلهاى تجاوزكاران مُهر مى‌نهيم.
آنگاه پس از او پيامبرانى بر قومشان مبعوث كرديم و آنان دليلهاى روشن آوردند ولى مردم به آنچه پيش از آن تكذيبش كرده بودند، ايمان‌آورنده نبودند. بر دلهاى تجاوزكاران اينچنين مهر مى‌نهيم.
سپس بعد از نوح، رسولانی به سوی قومشان فرستادیم؛ آنان دلایل روشن برایشان آوردند؛ امّا آنها، به چیزی که پیش از آن تکذیب کرده بودند، ایمان نیاوردند! اینچنین بر دلهای تجاوزکاران مهر می‌نهیم (تا چیزی را درک نکنند)!
Then after him We sent [other] apostles to their people. They brought them manifest proofs, but they would not believe something they had denied before. Thus do We seal the hearts of the transgressors.
Then did We raise up after him apostles to their people, so they came to them with clear arguments, but they would not believe in what they had rejected before; thus it is that We set seals upon the hearts of those who exceed the limits.
Then, after him, We sent messengers unto their folk, and they brought them clear proofs. But they were not ready to believe in that which they before denied. Thus print We on the hearts of the transgressors.
Then after him We sent (many) messengers to their peoples: they brought them Clear Signs, but they would not believe what they had already rejected beforehand. Thus do We seal the hearts of the transgressors.
آنگاه پيامبرانى را پس از نوح به سوى قومشان فرستاديم، پس آنان معجزات و دلايل روشن را براى مردم آوردند، ولى مردم بر آن نبودند كه به آنچه قبلًا تكذيبش كرده بودند ايمان بياورند. ما اين گونه بر دلهاى متجاوزان مُهر مى‌زنيم.
پیام ها
1- فرستادن پياپى پيامبران، يك سنّت الهى بوده است. «بَعَثْنا مِنْ بَعْدِهِ رُسُلًا»
جلد 3 - صفحه 604
(خداوند در فاصله زمانى ميان حضرت نوح و موسى پيامبرانى را فرستاد)
ثُمَّ بَعَثْنا مِنْ بَعْدِهِ: پس مبعوث نموديم بعد از نوح عليه السّلام. رُسُلًا إِلى قَوْمِهِمْ: پيغمبرانى مانند حضرت ابراهيم و هود و صالح و لوط و شعيب
«1» الفصول المهمة فى اصول الائمة عليهم السلام- شيخ حرّ عاملى- باب 55 ص 91- 90.
ج5، ص 369
عليهم السلام را بر قومشان، يعنى هر پيغمبرى را بر قومش مبعوث ساختيم براى دعوت به حق و حقانيت. فَجاؤُهُمْ بِالْبَيِّناتِ: پس آمدند پيغمبران، قوم خود را به دلايل ظاهره و معجزات قاهره شاهد بر صدق ايشان، و قوم را دعوت به وحدانيت الهى، و از مخالفت سبحانى ترسانيدند، قوم ابدا التفاتى ننمودند.
فَما كانُوا لِيُؤْمِنُوا بِما كَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ: پس نبودند كه تصديق كنند به آنچه تكذيب كردند كافران پيش از اين، يعنى اين جماعت مثل پيشينيان ايمان نياوردند به حق، بلكه به سبب شدت كفر و عناد تكذيب نمودند. يا نباشند از كسانى كه ايمان آرند بعد از اين آيات، يعنى هر دو حال نزد آنها مساوى است در تكذيب قبل از ظهور بينات و بعد از آن. پس مراد اول آيه بيان استمرار كفر آنان از زمان آمدن پيغمبرشان تا به آخر، و مراد به قسمت ثانى بيان تكذيب آنهاست پيش از بعث پيغمبر. كَذلِكَ نَطْبَعُ عَلى قُلُوبِ الْمُعْتَدِينَ: همچنين قرار دهيم بر دلهاى تجاوز كنندگان از حدود الهى و فرمان سبحانى، علامتى بر كفرشان كه بدان سبب ذمّ آنها لازم، و ملائكه آگهى يابند.
تبصره- به برهان عقلى و نقلى ثابت گرديده كه ذات ذو الجلال خداوند متعال، عالم به تمام اشياء از كلى و جزئى، و غنّى على الاطلاق است. بنابراين صدور افعال قبيحه از ساحت قدس سبحانى محال باشد، زيرا با علم به قبح قبيح و غناى ذاتى، بالضروره مستحق مذمت و ملامت خواهد بود اگر اراده قبيحى بنمايد؛ و حال آنكه جميع افعال خالق حكيم بر وفق حكمت و ثواب، و منزه است از ظلم و جور و عدوان و كذب و فحشاء. و چه ظلم و قبحى از اين بالاتر كه نعوذ باللّه قلوب معتدين و كافرين را طبع و از طرف ديگر آنها را امر به ايمان فرمايد به سبب ارسال رسل و انزال كتب و در آخرت هم معذب سازد ايشان را به جهت كفر؛ تعالى اللّه عن ذلك علوا كبيرا. و چون اين مطلب ثابت شد، مراد آيه شريفه يكى از وجوه مذكوره خواهد بود:
1- خداى تعالى جزا و عقوبت فرمايد كفار را به سبب كفرشان به طبع بر قلوب آنان.
2- طبع فرمايد بر قلوب معتدين به علامت كفرشان.
ج5، ص 370
3- مذمت فرموده معتدين را در تجاوز از حق و عدم قبول با اينكه قلوب آنها مانند مطبوع است در اينكه داخل نشود در آن ايمان و خارج نگردد كفر از آن.
چون معتدين به سوء اختيار منهمك شدند در كفر و گمراهى، و عناد و لجاج را به غايت رسانيدند، لا جرم خود را از قابليت ايمانى دور، و از الطاف سبحانى مهجور نمودند، لذا مطبوع و مخذول گرديدند. به عبارت اخرى خداى تعالى متجاوزين از حد را به حال خود واگذارد، تا طبع قلوب كه اثر كفر و شقاق و نفاق است حاصل آيد.
پس مبعوث نموديم بعد از او پيغمبرانى را بسوى قومشان پس آمدند آنها را با معجزات پس نبودند كه ايمان آورند بآنچه تكذيب نمودند آنرا از پيش اينچنين مهر مى‌نهيم بر دلهاى تجاوز كنندگان
پس مبعوث نموديم بعد از ايشان موسى و هرون را بسوى فرعون و كسانش با معجزاتمان پس تكبّر نمودند و بودند گروهى گناهكاران
پس چون آمد آنها را حقّ از نزد ما گفتند همانا اين هر آينه سحرى است آشكار
گفت موسى آيا ميگوئيد مر حق را چون آمد شما را آيا سحر است اين با آنكه رستگار نميشوند جادوگران
گفتند آيا آمدى نزد ما تا منصرف نمائى ما را از آنچه يافتيم بر آن پدران خود را و تا باشد براى شما بزرگى در زمين و نيستيم ما مر شما را گروندگان.
تفسير
خداوند بعد از حضرت نوح پيغمبرانى را مبعوث فرمود مانند هود و
جلد 3 صفحه 36
صالح و ابراهيم و لوط و شعيب و امثال اين بزرگواران هر يك را بر قوم خودشان با معجزات واضحه كه دلالت تامّه بر نبوّت ايشان داشت و اقوامشان اصرار بر كفر نمودند و ايمان نياوردند و دست از عقائد فاسده خودشان كه قبل از ظهور معجزات بدست ايشان داشتند بر نداشتند و تكذيبى كه در عالم ذر نموده بودند و در سوره اعراف ذكر شد در اين عالم از آنها بروز نمود و اثر آن مهر الهى كه به دلهاى آنها زده شده بود ظاهر گرديد در نتيجه خذلان و متابعت هوى و هوس و انس به معاصى و وحشت از حقّ و پس از ايشان خداوند حضرت موسى و هرون عليهما السلام را بر فرعون و اشراف قوم او مبعوث فرمود با معجزات زيادى كه محيّر العقول بود و شرح آنها داده شده و تكبّر و نخوت و غرور موجب آن شد كه متابعت ننمودند و دست از معاصى خودشان بر نداشتند و از فرط لجاج و عناد و تكبّر بعد از وضوح حقّ بظهور معجزات پى در پى گفتند واضح است كه اين كارها سحر است حضرت موسى به آنها فرمود اين چه سخنى است كه شما مى‌گوئيد و حقّ واضح را سحر ميخوانيد آيا اين معجزه آشكار سحر است با آنكه ساحران در دنيا بمراد نميرسند و مظفّر و منصور نميگردند و در آخرت رستگار نميشوند و من ميدانم و پيرامون سحر نگشته و نميگردم چون سحر دوام و ثبات ندارد و ساحر بالاخره رسوا خواهد شد و بنابر اين جمله أ سحر هذا كلام حضرت موسى و استفهام انكارى است و كلام قوم جمله انّه لسحر است كه محذوف شده براى دلالت قبل و بعد آن بر آن يا مراد از جمله أ تقولون للحقّ آنستكه آيا شما حق را باطل ميخوانيد و منكر ميشويد و حمل بر فساد ميكنيد بعد از وضوح و ظهور آن براى شما و بنابراين انكار و ياوه گوئى و عيب جوئى آنها مستفاد از همين جمله است و در هر حال جمله أ سحر هذا تا آخر آيه نميشود كلام قوم باشد چون آنها قطعا انكار حقّ را نموده بودند و اعجاز را سحر خوانده بودند و حضرت موسى باين جمله اظهار تعجّب از مقاله فاسده آنها فرموده و بجمله اخيره تبرئه ساحت مقدّس خود را نموده است و آنها در جواب اظهار تعصّب در بقاء بر شرك و بت پرستى كه كيش پدرانشان بود نمودند و ادّعاء حضرت موسى و هرون را حمل بر رياست طلبى و حبّ سلطنت و جاه كه ملازم با بزرگى و بزرگ منشى است كردند و ايمان نياوردند غافل از آنكه در مقابل اراده الهى نميتواند كسى قيام نمايد و به خسران دنيا و آخرت دچار
پس از هلاكت قوم نوح و توليد و تناسل اينکه معدود باقيه با نوح و ازدياد و كثرت آنها پيغمبراني مبعوث كرديم هر كدام بر قوم خود پس آمدند پيغمبران آنها را با معجزات و ادله واضحه پس نبودند آنها که ايمان آورند بسبب آنچه که تكذيب كرده بودند همين نحو ما مهر ميزنيم بر دلهاي كساني که تعدي و تجاوز ميكنند بعد از طوفان باز جمعيت افراد بشر زياد شد تمام صفحه زمين را اشغال كردند خداوند در هر عصري انبيايي فرستاد ثُمَّ بَعَثنا مِن بَعدِه‌ِ بعد از نوح عليه السّلام رُسُلًا إِلي قَومِهِم رسل بعد از نوح: هود، صالح، ابراهيم، لوط، اسماعيل، اسحاق، يعقوب، يوسف، شعيب و غير اينها که هر كدام بر قوم خود مبعوث شدند فَجاؤُهُم بِالبَيِّنات‌ِ هر كدام معجزاتي داشتند و ادله و براهين واضحه که معناي بيّنه است يعني مبيّن و روشن بود فَما كانُوا لِيُؤمِنُوا ايمان نياوردند مگر قليلي و خداوند آنها را هلاك فرمود بباد و صيحه و صاعقه و خسف و امطار و حجاره و نحو اينها بِما كَذَّبُوا بِهِ مِن قَبل‌ُ مراد من قبل ممكن است قبل از بعثت رسول باشد يعني بهمان كفر و شرك باقي بودند و تكذيب رسل ميكردند و اينکه سبب شد که ايمان نياوردند يعني بهمان عاداتي که داشتند دست برنداشتند، و ممكن است مراد اينکه باشد که سبب ايمان نياوردن تقليد آباء و اجداد پيش بوده همان نحوي که آنها تكذيب رسل كردند اينها هم تكذيب كردند و اينکه معني بنظر اظهر ميآيد، و محتمل است تكذيب در عالم ارواح و عالم ذرّ و عالم نفوس باشد، و در برهان دو حديث نقل كرده که اينکه آيه يعني اينکه جمله راجع بدوستي و بغض اهل بيت است آنهايي را که طينت آنها از جنّة بوده و خدا آنها را دوست داشته قبول ولايت كردند و آنها که از جهنم بود و مبغوض الهي هستند قبول نكردند،
جلد 10 - صفحه 432
لكن اينکه معني خلاف نص‌ّ قرآن است زيرا راجع بما قبل موسي اقوام انبياء بوده بقرينه آيه بعد ثم‌ّ بعثنا موسي الاية، بعلاوه اخبار طينت هم سند ندارد و هم بايد توجيه كرد مثلا در علم الهي كي ايمان ميآورد و كي نميآورد يا مقتضيات و اسبابيست نه بنحو علّت تامه که با اختيار و تكليف منافات داشته باشد يا وجود ديگري و اللّه العالم. و ممكن است گفته شود نظر ائمه عليهم السلام تشبيه حال اينها است بحال آنها.
كَذلِكَ نَطبَع‌ُ عَلي قُلُوبِ المُعتَدِين‌َ طبع عبارت از قساوت قلب و سياهي دل و شقاوت و هواي نفس و حبّ دنيا که تمام اينها اسباب عدم ايمان است لكن بنحو اقتضاء نه علت تامه که سلب اختيار كند و مانع از تكليف باشد چنانچه در اوائل سوره بقره در آيه 6 خَتَم‌َ اللّه‌ُ عَلي قُلُوبِهِم وَ عَلي سَمعِهِم وَ عَلي أَبصارِهِم غِشاوَةٌ در مجلد اول مفصلا بيان كرديم، و مراد از معتدين كساني هستند که تعدي و تجاوز و زياده‌روي در طغيان و ظلم ميكنند که اشدّ كفار هستند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 74)- رسولان بعد از نوح: پس از پایان بحث اجمالی پیرامون سرگذشت نوح، اشاره به پیامبران دیگری که بعد از نوح و قبل از موسی (مانند ابراهیم و هود و صالح و لوط و یوسف) برای هدایت مردم آمدند کرده، می‌گوید:
«سپس بعد از نوح رسولانی به سوی قوم و جمعیتشان فرستادیم» (ثُمَّ بَعَثْنا مِنْ بَعْدِهِ رُسُلًا إِلی قَوْمِهِمْ).
«آنها با دلائل روشن و آشکار به سوی قومشان آمدند» و مانند نوح با سلاح منطق و اعجاز و برنامه‌های سازنده مجهز بودند (فَجاؤُهُمْ بِالْبَیِّناتِ).
«ولی آنها که (راه عناد و لجاج را می‌پوییدند و) در گذشته به تکذیب پیامبران پیشین برخاسته بودند (این پیامبران را نیز تکذیب کردند و به آنها) ایمان نیاوردند» (فَما کانُوا لِیُؤْمِنُوا بِما کَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ).
این به خاطر آن بود که بر اثر عصیان و گناه و دشمنی با حق پرده بر دلهای آنها افتاده بود «آری! این چنین بر دلهای متجاوزان مهر می‌زنیم» (کَذلِکَ نَطْبَعُ عَلی قُلُوبِ الْمُعْتَدِینَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
