و اوست خدایی که قهر و اقتدارش مافوق بندگان است و فرشتگانی را به نگهبانی بر شما می‌فرستد، تا آن گاه که هنگام مرگ یکی از شما فرا رسد رسولان ما او را می‌میرانند و در قبض روح شما هیچ کوتاهی نخواهند کرد.
و اوست که بر بندگانش چیره و غالب است، و همواره نگهبانانی [از فرشتگان] برای [حفاظتِ] شما [از حوادث و بلاها] می فرستد تا هنگامی که یکی از شما را مرگ در رسد [در این وقت] فرستادگان ما جانش را می گیرند؛ و آنان [در مأموریت خود] کوتاهی نمی کنند.
و اوست كه بر بندگانش قاهر [و غالب] است؛ و نگهبانانى بر شما مى‌فرستد، تا هنگامى كه يكى از شما را مرگ فرا رسد، فرشتگان ما جانش بستانند، در حالى كه كوتاهى نمى‌كنند.
اوست قاهرى فراتر از بندگانش. نگهبانانى بر شما مى‌گمارد، تا چون يكى از شما را مرگ فرا رسد فرستادگان ما بى هيچ كوتاهى و گذشتى جان او بگيرند.
او بر بندگان خود تسلّط کامل دارد؛ و مراقبانی بر شما می‌گمارد؛ تا زمانی که یکی از شما را مرگ فرا رسد؛ (در این موقع،) فرستادگان ما جان او را می‌گیرند؛ و آنها (در نگاهداری حساب عمر و اعمال بندگان،) کوتاهی نمی‌کنند.
He is the All-dominant over His servants, and He sends guards to [protect] you. When death approaches anyone of you, Our messengers take him away and they do not neglect [their duty].
And He is the Supreme, above His servants, and He sends keepers over you; until when death comes to one of you, Our apostles cause him to die, and they are not remiss.
He is the Omnipotent over His slaves. He sendeth guardians over you until, when death cometh unto one of you, Our messengers receive him, and they neglect not.
He is the irresistible, (watching) from above over His worshippers, and He sets guardians over you. At length, when death approaches one of you, Our angels take his soul, and they never fail in their duty.
معانی کلمات آیه
القاهر: قهر: غلبه و ذليل كردن. قاهر: غالب و بالا دست.
حفظة: حافظ: نگهدارنده. جمع آن حفظه، حافظون و حفّاظ است.
يفرطون: فرط: تقدم و پيش افتادن. افراط: تجاوز بيشتر. تفريط: كوتاهى بيشتر. «لا يفرطون» كوتاهى و تقصير نمى كنند.[۱]
وتنها اوست كه قهر واقتدارش مافوق بندگان است و نگهبانانى بر شما مى‌فرستد، تا آنكه چون مرگ يكى از شما فرا رسد، فرستادگان ما (فرشتگان) جان او را بازگيرند و در كار خود، هيچ كوتاهى نكنند.
نکته ها
گرفتن روح در شب وبرگرداندن آن در روز يكى از نمونه‌هاى قاهر بودن خدا برانسان است.
مسأله‌ى قبض روح، در قرآن هم به خداوند نسبت داده شده «اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ»، هم به ملك الموت و هم به فرشتگان. اين اختلاف تعبير شايد به خاطر آن باشد كه جان افراد عادى را فرشتگان مى‌گيرند و جان افراد برجسته را ملك الموت كه فرشته برترى است و جان اولياى خدا را ذات مقدّس او مى‌گيرد.
و شايد به اين دليل باشد كه ابتدا فرشتگان، روح مردم را مى‌گيرند و سپس تحويل ملك‌الموت مى‌دهند و آنگاه ملك‌الموت (عزرائيل) روح‌هاى گرفته شده را به خداوند تحويل مى‌دهد و به همين دليل گرفتن روح مردم هم كار فرشتگان و هم كار ملك الموت و هم كار خداوند به شمار مى‌رود. آرى، خداوند مسبب است و فرشتگان مباشر و فعل گاهى به مسبب و گاهى به مباشر نسبت داده مى‌شود.
ممكن است مراد از فرشتگان محافظ، آنانى باشند كه مراقب و نگهدار انسان از حوادثند، «1» «لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ» «2» و ممكن است مراد از حفظه، فرشتگانى باشند كه مأمور ثبت و ضبط اعمال انسانند. «رُسُلُنا لَدَيْهِمْ يَكْتُبُونَ» «3»
«1». تفسير الميزان.
«2». رعد، 11.
«3». زخرف، 80.
جلد 2 - صفحه 477
ايمان به مراقبت فرشتگان از انسان، عامل شكر از خداست، همان گونه كه ايمان به ثبت اعمال توسّط فرشتگان عامل حيا و تقواست.
پیام ها
1- خداوند، قدرت و سلطه‌ى كامل دارد و اگر ما را آزاد گذاشته، به خاطر مهلتى است كه از روى لطف اوست. وَ هُوَ الْقاهِرُ ...
2- تسلّط خدا بر بندگان چنان است كه كسى را تاب مقاومت نيست. «وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ»
3- در دستگاه آفرينش، انواع مراقبت‌ها وجود دارد. «حَفَظَةً»
4- فرستادن فرشتگان محافظ، دائمى است. «يُرْسِلُ»
5- هر دسته از فرشتگان، مأموريّت خاصّى دارند. «حَفَظَةً- تَوَفَّتْهُ»
6- براى قبض روح يك نفر چند فرشته حاضر مى‌شوند. «إِذا جاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا»
7- فرشتگان در انجام مأموريّت، سهل‌انگارى ندارند و معصومند. «لا يُفَرِّطُونَ» چنانكه در آيه ديگر آمده است: «لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ» «1»
وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ: و ذات الهى است قادر و غالب بر بندگان خود نه به جهت و مكان، بلكه به قوت و قهر و غلبه، يعنى فرمان او فوق همه فرامين و تمام ايشان مغلوب و مقهور اويند وَ يُرْسِلُ عَلَيْكُمْ حَفَظَةً: و نازل مى‌فرمايد بر شما ملائكه‌اى كه حافظ و نگهبان اعمال شمايند، و ايشان كرام الكاتبين، مى‌نويسند اعمال شما را تا روز قيامت به رؤوس الاشهاد بخوانند. پس حكمت در ارسال حفظه آنكه، بنده از فضيحت روز تبلى السرائر انديشه نموده و از ارتكاب معاصى اجتناب و از هيبت خطاب «اقْرَأْ كِتابَكَ» «1» در طاعات اهتمام نمايد تا در آن روز شرمسار نگردد و اين عين لطف است. و ملائكه حفظه مشرف حال
«1» اسراء، 14.
تفسير اثنا عشرى، ج3، ص: 293
بندگان باشند. حَتَّى إِذا جاءَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ: تا وقتى كه بيايد يكى از شما را مرگ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا: بگيرند جان او را ملائكه ما يعنى ملك الموت و اعوان او كه چهارده ملكند: هفت ملك رحمت و هفت ملك عذاب. پس چون ملك الموت، روح مؤمن قبض كند مى‌سپارد به ملائكه رحمت، و چون جان كافر بگيرد به ملائكه عذاب واگذارد وَ هُمْ لا يُفَرِّطُونَ: و ملائكه قابض ارواح تقصير نمى‌كنند و در قبض تأخير نكنند از وقت خود.
در منهج «1»- از رسول اكرم صلى اللّه عليه و آله: در شب معراج ملكى ديدم بر كرسى نشسته، ترش روى و دلتنگ، و همه ملائكه به ملاقات من متبسم بودند مگر او، لوحى به دست و در آن نظر مى‌كرد. از جبرئيل پرسيدم: كيست؟ گفت:
ملك الموت، از آن وقت كه حق تعالى او را آفريده، كسى وى را خندان نديده.
حضرت فرمود: نزد او رفتم. گفتم: يا ملك الموت، قبض ارواح خلقان چگونه نمائى و اين لوح چيست و در آنچه نوشته؟ گفت: اين لوح آجال خلقان است كه خداوند از شب قدر تا شب قدر ديگر آنان را كه اجلشان در آن سال مقدر نموده در آن ثبت، و حق سبحانه آن را در پيش من مانند خوانى قرار داده، هر جا خواهم دست به آن رسانده و آنچه خواهم بردارم.
و او است غالب و قادر فوق بندگانش و ميفرستد بر شما نگهبانانى تا چون بيايد يكى از شما را مرگ بميرانند او را فرستادگان ما و ايشان تقصير نمى‌كنند.
تفسير
خداوند اقتدار و استيلا و استعلاء دارد بر بندگان و ملائكه را موكلّ آنها فرموده كه حفظ مى‌كنند آنان و اعمالشان را و دور مينمايند از آنها متمرّدان شياطين و گزندگان زمين را و مينويسند هر چه را بجا ميآورند از حسنات و سيّئات و گفته شده است حكمت نوشتن اعمال آنستكه وقتى بنده بداند كه هر كارى بكند نوشته ميشود و روز قيامت آشكار مى‌گردد و همه ميشناسند او و اعمالش را تا ميتواند خود را از كار بد نگهدارى ميكند و چون بلطف مولى اعتماد دارد بقدريكه از ملائكه ملاحظه دارد از مولى ندارد و وقتى كه اجل موعود برسد ملك الموت و ملائكه زير دست او كه به فرمان اويند قبض روح او را مى‌نمايند و كوتاهى نمى‌كنند در قبض آنى از آن مقرر ..
و او است قاهر و مقتدر قهر و قدرتش فوق تمام بنده‌گان است و ميفرستد حفظه براي شما و اعمال شما تا موقعي که فرستادگان ما شما را قبض روح كنند زماني که مرگ شما را دررسد و آنها از حدّ مأموريت خود تجاوز نميكنند و كوتاهي نمينمايند.
وَ هُوَ القاهِرُ فَوقَ عِبادِهِ يكي از صفات خداوند قهر و غلبه است که تمام مخلوقات در تحت اراده و مشيت او هستند و در مقابل او عرض اندامي ندارند که بتوانند بر خلاف اراده و مشيئة او قدمي بردارند و امري انجام دهند
همه مقهور تحت قدرت او
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 61)
در این آیه باز برای توضیح بیشتر روی احاطه علمی خداوند نسبت به اعمال بندگان، و نگاهداری دقیق حساب آنها برای روز رستاخیز چنین می گوید: «او تسلط کامل بر بندگان خود دارد و حافظان و مراقبانی بر شما می فرستد که حساب اعمالتان را دقیقا نگاهداری کنند» (وَ هُوَ القاهِرُ فَوقَ عِبادِهِ وَ یرسِلُ عَلَیکم حَفَظَةً).
سپس می فرماید: «نگاهداری این حساب تا لحظه پایان زندگی و فرا رسیدن مرگ ادامه دارد» (حَتّی إِذا جاءَ أَحَدَکمُ المَوتُ). «و در این هنگام فرستادگان ما که مأمور قبض ارواحند روح او را می گیرند» (تَوَفَّتهُ رُسُلُنا).
و در پایان اضافه می کند که «این فرشتگان به هیچ وجه در انجام مأموریت خود کوتاهی و قصور و تفریط ندارند، نه لحظه ای گرفتن روح را مقدم می دارند، و نه لحظه ای مؤخر» (وَ هُم لا یفَرِّطُونَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
