آیه 60 سوره عنکبوت
| <<59 | آیه 60 سوره عنکبوت | 61>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
و (در کار رزق به خدا توکل کنید نه بر سعی خود که) چه بسیار حیوانات که خود بار روزی خود نکشند، خدا (بدون هیچ کوشش) به آنها و هم به شما روزی می‌رساند، و او شنوا (ی دعای محتاجان) و دانا (به احوال بندگان) است.
چه بسیارند جنبندگانی که قدرت ندارند [به دست آوردن] روزی خود را بر عهده بگیرند، خداست که به آنان و شما روزی می دهد، و او شنوا و داناست.
و چه بسيار جاندارانى كه نمى‌توانند متحمّل روزى خود شوند. خداست كه آنها و شما را روزى مى‌دهد، و اوست شنواى دانا.
چه بسيار جنبندگانى كه ياراى تحصيل روزى خويش ندارند و خدا آنها را و شما را روزى مى‌دهد. و او شنوا و داناست.
چه بسا جنبنده‌ای که قدرت حمل روزی خود را ندارد، خداوند او و شما را روزی می‌دهد؛ و او شنوا و داناست.
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
- كاين: بسى. اين كلمه اسمى است مركب از كاف تشبيه و اى منون به معنى «كم» مىباشد و اغلب افاده كثرت مىكند.[۱]
نزول
«شیخ طوسى» گویند: این آیه درباره مؤمنین مکه نازل شده است زیرا به رسول خدا صلى الله علیه و آله گفته بودند ما در مدینه اموال و منازلى نداریم پس از کجا امرار معاش نمائیم سپس این آیه نازل گردید.[۲]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
الَّذِينَ صَبَرُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ «59»
(مؤمنان صالح) كسانى هستند كه (در برابر مشكلات) صبر (و استقامت) كرده و بر پروردگارشان توكّل مى‌كنند.
وَ كَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُها وَ إِيَّاكُمْ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «60»
و چه بسا جنبنده‌اى كه نمى‌تواند روزى خود را تأمين كند، خداست كه به او و به شما روزى مى‌دهد و اوست شنواى دانا.
نکته ها
كلمه‌ى «تَحْمِلُ» از ريشه‌ى «حمالة»، به معناى كفالت و برعهده گرفتن است و ممكن است مراد از حمل رزق، ذخيره‌سازى براى آينده باشد.
در آيه‌ى 56 به هجرت سفارش شد، در اين آيه مى‌فرمايد: مهاجرانِ در راه خدا نگران رزق و معاش خود نباشند، خدايى كه به انبوه جنبنده‌هاى ناتوان رزق و روزى مى‌دهد، رزق شما را هم خواهد داد.
جلد 7 - صفحه 165
پیام ها
1- صبر و توكّل، دو نمونه‌ى روشن از عمل صالح است. عَمِلُوا الصَّالِحاتِ ... الَّذِينَ صَبَرُوا وَ ... يَتَوَكَّلُونَ
2- ربوبيّت خداوند، زمينه‌ى توكّل بر اوست. «عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ»
3- فشارهاى روحى و مشكلات زندگى از موانع راه نيكوكاران است، كه بايد با صبر و توكّل آنها را برطرف كرد. «صَبَرُوا- يَتَوَكَّلُونَ»
4- رمز موفقيّت و سعادت در چهار چيز است:
الف: ايمان و انگيزه. «آمَنُوا»
ب: كار و كوشش. «عَمِلُوا»
ج: استمرار و استقامت. «صَبَرُوا»
د: توكّل بر خدا، در برابر وسوسه‌ها و نگرانى‌ها. «عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ»
5- توكّل بر خداوند، بايد همراه بكارگيرى تمام توان و استقامت درونى باشد.
( «صَبَرُوا» خبر از گذشته است كه آنان تمام توان خود را قبلًا به كار گرفته‌اند و «يَتَوَكَّلُونَ» خبر از آينده مى‌دهد، يعنى در برابر خطرات و حوادث آينده و پيش‌بينى نشده، بر خداوند توكّل مى‌نمايند.)
6- براى تقويت ايمان و توكّل بر خداوند، به الطاف الهى نسبت به موجودات ديگر توجّه كنيم. «وَ كَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ»
7- رزق و روزى به زرنگى نيست. «لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُها وَ إِيَّاكُمْ»
8- براى خداوند، رزق دادن به جنبنده‌هاى ناتوان و انسان‌هاى سالم و كاردان، يكسان است. «يَرْزُقُها وَ إِيَّاكُمْ»
9- علم و آگاهى خداوند ضامن تأمين روزى موجودات است. «السَّمِيعُ الْعَلِيمُ»
تفسير نور(10جلدى)، ج7، ص: 166
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ كَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُها وَ إِيَّاكُمْ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (60)
شأن نزول: مفسرين نقل نموده‌اند كه چون مؤمنان مكه اين آيه را شنيدند عزم هجرت به مدينه نمودند، در اثناى راه آنها را دغدغه به خاطر رسيد كه در بلدى كه ما را اسباب معيشت مهيا نباشد چگونه مى‌توان زندگانى نمود؛ «1» آيه شريفه نازل شد:
وَ كَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ: و بسيار از جنبندگان كه به هيچ وجه، لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا:
برنمى‌دارند روزى خود را، يعنى طاقت و قوت برداشتن آن ندارند و به جهت ضعف آن را نتوانند برداشت، بلكه دهن را به آن مى‌رسانند و آن را مى‌خورند به مقدار كفاف، يا ذخيره نمى‌كنند. مروى است كه ذخيره‌كنندگان از ميان جانوران همين آدمى است، و موش و مورچه «2» و گويند: عقعق، ذخيره نهد اما فراموش كند. حاصل آنكه حق تعالى فرمايد، بسيار از دوابّ و طيور و وحوش و سباع و هوامّ و حيوانات آبى كه ذخيره ننهند و حامل روزى خود نشوند بلكه، اللَّهُ يَرْزُقُها وَ إِيَّاكُمْ: خدا روزى دهد ايشان را و شما را نيز، پس از فراهم نبودن اسباب معيشت در بلاد غريب انديشه مكنيد، زيرا جنبندگان با ضعف و توكل، و شما با قوت و اجتهاد مساوى يكديگريد در آنكه روزى نمى‌دهد آنها و شما را مگر او سبحانه، زيرا ارزاق همه به اسبابى است كه مسبب الاسباب ذات يگانه رزاق باشد نه غير او؛ و چون چنين است پس به جهت هجرت مترسيد بر معيشت، و با قوت قلب ترك بلاد شرك نموده متوجه بلاد اسلام شويد كه
«1» مجمع البيان، ج 4، ص 290.
«2» همان، ص 291.
جلد 10 - صفحه 258
«وَ ما مِنْ دَابَّةٍ (فِي الْأَرْضِ) إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها» «1» وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ: و او است شنوا مر قول شما را كه روزى از كجا خوريم در بلاد شرك، داناست به درونه‌هاى قلب شما، يا به آنكه روزى از كجا به شما مرحمت فرمايد.
در تفسير منهج- عطا از عبد اللّه عمر روايت نموده كه گفت: روزى از مدينه بيرون رفتيم تا آنكه به حايطى از انصار رسيديم كه درختان خرما در آن بود.
حضرت رسول خرمائى كه در زير درختان افتاده بود تناول مى‌نمود، مرا فرمود:
ابن عمر چرا نمى‌خورى؟ گفتم: يا رسول اللّه اشتهاى آن ندارم. حضرت فرمود:
لكن من اشتهاى آن دارم، چه اين صبح چهارم است كه هيچ طعام نچشيده‌ام.
گفتم: انّا للّه و اللّه المستعان: پس فرمود: ابن عمر اگر من خواهم از خداى خود هر آينه عطا فرمايد مرا مانند ملك كسرى و قيصر، لكن مى‌خواهم روزى سير باشم و روزى گرسنه. پس فرمود: «فكيف بك يابن عمر اذا بقيت مع قوم يختمون رزق سنتهم لضعف اليقين» حال تو چگونه باشد كه تو باقى مانى به روزگارى كه اهل آن روزگار روزى يك ساله پنهان و ذخيره كنند به جهت ضعف يقين ايشان به خدا. بعد از آن ابن عمر گفت: به خدا ما از آن حايط بيرون نرفتيم تا اين آيه نازل شد «وَ كَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا ...» «2»
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
يا عِبادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي واسِعَةٌ فَإِيَّايَ فَاعْبُدُونِ (56) كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَيْنا تُرْجَعُونَ (57) وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفاً تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ (58) الَّذِينَ صَبَرُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ (59) وَ كَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُها وَ إِيَّاكُمْ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (60)
ترجمه
اى بندگان من كه ايمان آورديد همانا زمين من فراخ است پس بپرستيد مرا
هر نفسى چشنده است مرگ را پس بسوى ما باز گردانده ميشويد
و آنانكه ايمان آوردند و كردند كارهاى نيك هر آينه جاى ميدهيم ايشانرا از
جلد 4 صفحه 238
بهشت در منزلهاى بلندى كه ميرود از زير آنها نهرها با آنكه جاويدانند در آن خوب است پاداش عمل كنندگان
آنانكه صبر كردند و بر پروردگارشان توكل ميكنند
و بسا باشد از جنبنده‌اى كه بر نميدارد روزى خود را خدا روزى ميدهد او را و شما را و او است شنواى دانا.
تفسير
كسانيكه در بلاد خودشان نتوانند بوظائف دينى خود قيام كنند و عبادت خدا را نمايند بايد هجرت كنند ببلادى كه براى آنها اطاعت خدا ميسّر باشد لذا خداوند ميفرمايد اى بندگان من كه ايمان آورديد زمين من وسعت دارد پس اگر در بلدى سخت شد بر شما عبادت من هجرت كنيد ببلد ديگر پس در آنجا با فراغت خاطر مرا عبادت كنيد نه غير مرا و بدانيد كه زندگى دو روزه دنيا اين قدر ارزش ندارد كه براى علاقه بآب و خاكى شخص مؤمن دست از عبادت خدا بردارد و هر كس بنوبه خود شربت ناگوار مرگ را خواهد چشيد و در روز معيّنى همه در پيشگاه الهى حاضر كرده و بحكم او رجوع داده ميشوند و بپاداش اعمال خود ميرسند و آن كسانيكه ايمان آوردند بآنچه بايد ايمان بياورند بآن از توحيد و نبوّت و امامت و معاد و بوظائف دينى خود عمل كردند ما آنها را در غرفه‌هاى بهشتى كه از بيوت رفيعه عاليه آنست و گفته‌اند از درّ و ياقوت و زبر جد است جاى گزين خواهيم نمود با آنكه جارى ميشود از زير آن قصور نهرهائى از آب زلال و مشروبات حلال و حاضر ميگردد براى آنها انواع مأكولات و اقسام ملبوسات و اصناف منكوحات فرد اكمل كه نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده و نه بخاطر احدى خطور كرده بقدرى كه بخواهند تا خدا خدائى ميكند و پايانى براى آن نيست و آنچه ذكر شد پاداش خوبى است براى كسانيكه صبر نمودند بر عمل بوظائف دينى خود و توكّل بخدا كردند در هجرت از اوطانشان و خدا در دنيا هم با آنها كمك ميفرمايد و براى معاش درمانده نميگذارد و روزى ايشانرا بوجه احسن و اكمل و اعلى خواهد رسانيد و چه بسيار از حيوانات جنبنده در زمين غير از انسان و موش و مورچه روزى خود را با خود از جائى بجائى حمل و نقل نميكنند و ذخيره نمى‌نمايند و خدا روزى ميدهد آنها را و شما را كه غم روزى ميخوريد يكسان و بقدر مقدّر و مرزوق و او ميشنود دعاى شما را اگر محتاج شويد و از خدا وسعت
جلد 4 صفحه 239
رزق طلب كنيد و ميداند حال شما و صلاح آنرا و بر وفق حكمت و مصلحت شما با شما معامله خواهد فرمود قمى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه خدا ميفرمايد اطاعت نكنيد پادشاهان فاسق را و اگر بترسيد كه آنها شما را از انجام وظائف دينى باز دارند زمين من وسعت دارد و نيز ميفرمايد چرا بوظائف خود عمل ننموديد و آنها ميگويند ما قوّه مقاومت با جائر را نداشتيم و خداوند ميفرمايد آيا زمين من وسعت نداشت كه شما مهاجرت نمائيد در آن و در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه وقتى تو در زمينى بودى كه در آن معصيت خدا شود بيرون رو از آن بسوى غيرش و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم روايت نموده كه كسيكه فرار كند براى دينش از زمينى بزمينى اگر چه يك وجب باشد مستوجب بهشت ميشود و رفيق ابراهيم عليه السّلام و محمّد صلّى اللّه عليه و اله و سلّم خواهد بود و از عبد اللّه عمر نقل نموده كه روزى از مدينه با پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم بيرون آمديم و در بوستان يكى از انصار رفتيم حضرت مشغول به تناول فرمودن خرما شد و فرمود اين صبح روز چهارم است كه من طعامى نچشيدم و اگر بخواهم از خداوند مانند ملك كسرى و قيصر را بمن ميدهد پس چگونه است حال تو اى پسر عمر اگر زنده باشى با گروهى كه آذوقه سالشان را اندوخته ميكنند براى ضعف يقينشان و بخدا قسم از آنجا حركت نكرده بوديم كه اين آيه نازل شد و بعضى گفته‌اند وقتى اصحاب مأمور بهجرت شدند بعضى از آنها گفتند چگونه ما در بلدى وارد شويم كه وسيله معاشى در آن نداريم پس اين آيه نازل شد و يرجعون بصيغه مغايب و لنثوّينّهم بثاء مثلّثه مأخوذ از ثواء بمعناى اقامه نيز قرائت شده است و در اواخر سوره آل عمران ذيل آيه كلّ نفس ذائقة الموت اخبارى راجع بآن گذشت
جلد 4 صفحه 240
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ كَأَيِّن مِن دَابَّةٍ لا تَحمِل‌ُ رِزقَهَا اللّه‌ُ يَرزُقُها وَ إِيّاكُم وَ هُوَ السَّمِيعُ العَلِيم‌ُ (60)
و چه بسيار از جنبندگان از حيوانات از طيور وحوش و دريايي و صحرايي که حمل روزي خود نميكند خداوند آنها را روزي ميدهد و شما را و او است سميع و عليم.
جلد 14 - صفحه 346
گفتند که در ميان تمام جنبنده‌ها ذخيره براي روزي خود نميكنند مگر مورچه و موش و انسان و هر روز بمقدار كفايت همان روز روزي ميخورند و بفكر فردا نيستند در خبر است که نظر كنيد باين طيور که صبح از آشيانه خود گرسنه ميآيند بيرون و شام تمام سير در آشيانه ميروند و يكي از آنها را خداوند گرسنه بر نميگرداند و ذكر طيور از باب مثال است تمام حيوانات چنين هستند فقط مورچه چون زمستان نميتواند از خانه خود بيرون آيد در تابستان ذخيره زمستان خود را ميكند و موش چون حريص است جمع آوري ميكند در آيه شريفه ميفرمايد وَ فِي السَّماءِ رِزقُكُم وَ ما تُوعَدُون‌َ (ذاريات آيه 22) در خبر دارد که روزي هر يك در دفتر الهي ثبت شده و تا آخر روزي خود را نخورد نميميرد و خردلي روزي ديگري را باو نميدهند و خردلي از روزي او بديگري نميدهند غاية الامر سعه و ضيق دارد.
غم روزي مخور بر هم مزن اوراق دفتر را
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 60)- در این آیه در پاسخ کسانی که به زبان حال یا زبان قال می‌گفتند:
اگر ما از شهر و دیار خود هجرت کنیم چه کسی به ما روزی می‌دهد؟
می‌گوید: غم روزی را نخورید و ننگ ذلت و اسارت را نپذیرید، روزی رسان خداست، نه تنها شما که «بسیارند جنبندگانی که حتی نمی‌توانند روزی خود را
ج3، ص514
حمل کنند (و هرگز ذخیره غذایی در لانه خود ندارند، و هر روز نوروزی نو می‌خواهند) اما خدا آنها را (گرسنه نمی‌گذارد و) روزی می‌دهد، و همو شما را نیز روزی می‌بخشد» (وَ کَأَیِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ یَرْزُقُها وَ إِیَّاکُمْ).
در پایان آیه تأکید می‌کند: «و او شنوا و داناست» (وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ).
سخن همه شما را می‌شنود، و حتی زبان حال شما و همه جنبدگان را می‌داند از نیازهای همه به خوبی باخبر است و چیزی از دایره علم بی‌پایان او پنهان نیست.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسير احسن الحديث، سید علی اکبر قرشی ، ج8، ص: 155
- ↑ عبد بن حمید و ابن ابى حاتم در تفاسیر خود و بیهقى و ابن عساکر از علماء عامه از ابن عمیر روایت نمایند که گفت: روزى با رسول خدا صلى الله علیه و آله بیرون آمدم تا این که داخل یکى از باغ‌هاى مدینه شدیم، پیامبر از خرماى آن که روى زمین ریخته شده بود، می‌خورد سپس به من فرمود: اى ابن عمیر چرا نمی‌خورى؟ گفتم: یا رسول الله اشتهاى خوردن ندارم، فرمود: ولى من اشتها دارم زیرا امروز روز چهارم است که از طعام و غذا چیزى بدست نیاورده ام که بخورم و اگر اراده می‌کردم و از خدا می‌خواستم، مى توانستم مانند سلطنت کسرى و قیصر داشته باشم بنابراین چگونه مى بینى اى ابن عمیر طائفه اى را که روزى و رزق سال خویشتن را پنهان مى کنند و از این راه یقین خود را به خداوند به ضعف و سستى مبدل می‌سازند سپس ابن عمیر گوید: چیزى نگذشت که این آیه نازل گردید و بعد رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اى ابن عمیر خداوند به من دستور نداده که مال و گنج دنیا را جمع‌آورى کنم و نیز به من امر نفرموده که تابع و پیرو شهوات باشم. آگاه باش که من نه درهمى جمع می‌کنم و نه دینارى انباشته می‌نمایم و نه رزق و روزى خویش را پنهان می‌سازم، (صاحب لباب النقول سند این حدیث را ضعیف تلقى نموده است).
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.
