إِذْ قالَ اللَّهُ يا عِيسى إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَ رافِعُكَ إِلَيَّ وَ مُطَهِّرُكَ مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ جاعِلُ الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ فَوْقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلى يَوْمِ الْقِيامَةِ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأَحْكُمُ بَيْنَكُمْ فِيما كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ (55)
بعد از آن، حسن تدبير و لطف تقدير خود را نسبت به حضرت عيسى عليه السّلام بيان فرمايد:
إِذْ قالَ اللَّهُ يا عِيسى: ياد بياور و منتهى شو، زمانى را كه فرمود خداى تعالى به عيسى عليه السّلام، إِنِّي مُتَوَفِّيكَ: بدرستى كه من فراگيرنده‌ام تو را به تمامه از روى زمين بدون موت، وَ رافِعُكَ إِلَيَ: و بردارنده و بلند كننده‌ام تو را به سوى محل كرامت خود و مقرّ ملائكه كه آسمان باشد.
1- قول اول: پس غرض از اين آيه شريفه، صعود عيسى عليه السّلام باشد به روح و جسد به آسمان، تا بطلان قول كسانى كه گمان كردند كه صعود او به روح تنها بوده معلوم و محقق گردد، و اغلب مفسرين و محدثين بر اين قول مى‌باشند. بنابراين حضرت عيسى عليه السّلام زنده و در آسمان است، و در زمان ظهور حضرت حجت عصر عجّل اللّه فرجه، از آسمان نازل گردد؛ و احاديث خاصه و عامه بر اين قسمت دلالت دارد:
1- در مجمع و مبانى- از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مروى است كه فرمود: اين عيسى بن مريم لم يمت و انه راجع اليكم قبل يوم القيمة «1»:
بدرستى كه عيسى بن مريم عليه السّلام نمرده است، و بدرستى كه او برگشت كننده است به سوى شما پيش از قيامت.
«1» تفسير مجمع البيان، جلد اوّل، صفحه 449
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 117
2- بحار الانوار- به اسناد خود از ابو سعيد خدرى روايت نموده كه فرمود حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: منا الذى يصلى عيسى بن مريم خلفه: «1» از ما باشد آن كسى كه نماز گزارد عيسى بن مريم عليه السّلام پشت سر او.
3- اكمال الدين- ابن بابويه رضوان الله عليه در ذيل حديثى كه خداى تعالى وصف پيغمبر خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را به عيسى عليه السّلام فرمايد: ارفعك الى ثم اهبطك فى آخر الزمان لترى من امة ذلك النبى العجائب: بلند گردانم تو را به سوى خود، پس فرود آورم تو را در آخر الزمان تا ببينى از امت اين پيغمبر، عجائبى را.
4- صحيح مسلم و بخارى و عقد الدرر- قال رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: كيف انتم اذا نزل ابن مريم فيكم و امامكم منكم. «2» فرمود حضرت رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: چگونه هستيد شما وقتى كه نازل شود پسر مريم در شما، و حال آنكه امام شما از شما باشد.
5- صحيح مسلم از جابر روايت نموده از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: قال: لا تزال طائفة من امّتى يقاتلون على الحقّ ظاهرين الى يوم القيمة فينزل عيسى بن مريم عليهما السّلام فيقول اميرهم صلّ بنا فيقول لا انّ بعضكم على بعض امراء تكرمة اللّه لهذه الامّة. «3» فرمود: هميشه جماعتى از امت من مقاتله كنند بر امر حق آشكارا تا روز قيامت، پس نازل مى‌شود عيسى بن مريم عليه السّلام، پس مى‌گويد امير ايشان، مهدى آل محمد عليه السّلام: امامت نما در نماز. حضرت عيسى عليه السّلام عرض كند: نيست
«1» به كتاب «احقاق الحقّ» جلد 13 صفحه 198 مراجعه شود- و بحار الانوار جلد 51 صفحه 76 حديث 32 و صفحه 48 حديث 37
«2» «صحيح مسلم» جلد 1 صفحه 94 (كتاب الايمان)- و نيز رجوع شود به «احقاق الحق» جلد 13 صفحه 195 تا 197
«3» «صحيح مسلم» جلد اوّل، صفحه 95- احقاق الحق جلد 13 صفحات 205 تا 207 (با اندكى اختلاف)
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 118
جاى امامت من، بدرستى كه بعضى از شما امام هستيد بر بعضى ديگر، اين كرامتى است از جانب خدا براى اين امت.
اقوال ديگر در آيه شريفه: 2- من متمم عمر تو و موفى اجل تو هستم، پس نمى‌گذارم يهود تو را بكشند، و تو را به مقر و مسكن مى‌برم با ملائكه مدت عمر گذرانى. 3- من متوفى وعده خود در دنيا مى‌باشم، چه در علم ازلى گذشته كه تو را تا آخر زمان زنده بگذارم. 4- در آيه تقديم و تأخير است. (انّى رافعك الىّ و متوفيك): يعنى: من قبض روح كننده‌ام تو را بعد از نزول تو از آسمان. 5- من ميراننده تو هستم از علائقى كه مانعند از عروج به عالم ملكوت. لكن قول اول اقوى و اصح است. وَ مُطَهِّرُكَ مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا: و پاك كننده‌ام تو را از رجس آنانكه كافر شدند از بدى همسايگى و اختلاط آنان كه به مثابه ملاقات نجاست است به بدن. يا پاك سازنده‌ام از قصد بد آنان و رهاننده از مكر ايشان. وَ جاعِلُ الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ: و قرار دهنده‌ام آنانكه پيروى نمودند تو را از مؤمنان است تو، فَوْقَ الَّذِينَ كَفَرُوا: برتر و بالاتر از آنانكه نصارى بود بر يهود به حجت و برهان در اثبات رسالت حضرت عيسى عليه السّلام. يا غالب شدن به شمشير به معاونت قياصره. و تا كنون شنيده نشده غلبه يهود بر مسلمانان و نصارى كه ايمان به حضرت عيسى عليه السّلام دارند، و اتفاق نيفتاده كه يهود نائل به ملك و دولت شوند، و هميشه نصارى غالب و يهود مغلوبند. «1» تبصره: مراد آيه شريفه، ظهور غلبه نصارى است از زمان حضرت عيسى عليه السّلام تا زمان حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم. اما بعد از آن، غلبه و عزت و شوكت با مسلمانان باشد، زيرا به آمدن دين محمّدى صلّى اللّه
«1» بنظر مى‌رسد كه سخن اخير مؤلف- رضوان اللّه عليه- با واقعيّت خارج سازگارى ندارد. از اينرو سزاوار است آيه بصورتى ديگر شرح و بسط داده شود همانگونه كه مفسّرين در توضيح آن بيانات ديگرى ارائه كرده‌اند و بر خوانندگان است كه به آن تفاسير مراجعه كنند (مصحّح)
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 119
عليه و آله و سلّم تمام اديان سلف، منسوخ و شريعت آن حضرت، باقى است تا انقراض عالم؛ پس در حقيقت مسلمانان، پيروان حقّند نه ديگران و لذا بعضى آيه شريفه را خطاب به پيغمبر، و مراد «الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ» مسلمانان و پيروان حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مى‌باشند.
ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ: پس به سوى من است بازگشت شما از تابعين و مخالفين، فَأَحْكُمُ بَيْنَكُمْ: پس حكم فرمايم ميان شما به قسط و عدل، فِيما كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ: در آنچه هستيد در آن اختلاف كنيد. و اختلاف ايشان بر اين وجه است كه يهود، حضرت موسى عليه السّلام را معتقد و لكن حضرت عيسى و حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را منكرند؛ و نصارى، حضرت موسى و عيسى عليهما السّلام را تصديق كنند و به حضرت خاتم صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ايمان نياوردند و «اقنوم ثلاث» قائلند؛ و مؤمنان قائلند كه خداى تعالى يگانه، و تمام انبياى از جانب خدا بر حق هستند.
