آیه 54 سوره انعام

وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ ۖ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَىٰ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ ۖ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ

[6–54] (مشاهده آیه در سوره)

<<53	آیه 54 سوره انعام	55>>
سوره : سوره انعام (6) جزء : 7 نزول : مکه ترتیل ترجمه (مکارم شیرازی)

ترجمه های فارسی

• الهی قمشه‌ای
• انصاریان
• فولادوند
• آیتی
• مکارم شیرازی

هرگاه آنان که به آیات ما می‌گروند نزد تو آیند بگو: سلام بر شما باد، خدا بر خود رحمت و مهربانی را فرض نمود، که هر کس از شما کار زشتی به نادانی کرد و بعد از آن توبه کند و اصلاح نماید البته خدا بخشنده و مهربان است.

و هرگاه کسانی که به آیات ما ایمان می آورند به نزد تو آیند، بگو: سلام بر شما، پروردگارتان رحمت را بر خود لازم و مقرّر کرده؛ بنابراین هر کس از شما به نادانی کار زشتی مرتکب شود، سپس بعد از آن توبه کند و [مفاسد خود را] اصلاح نماید [مشمول آمرزش و رحمت خدا شود]؛ زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.

و چون كسانى كه به آيات ما ايمان دارند، نزد تو آيند، بگو: «درود بر شما»، پروردگارتان رحمت را بر خود مقرّر كرده كه هر كس از شما به نادانى كار بدى كند و آنگاه به توبه و صلاح آيد، پس وى آمرزنده مهربان است.

چون ايمان آوردگان به آيات ما نزد تو آمدند، بگو: سلام بر شما، خدا بر خويش مقرر كرده كه شما را رحمت كند، زيرا هر كس از شما كه از روى نادانى كارى بد كند، آنگاه توبه كند و نيكوكار شود، بداند كه خدا آمرزنده و مهربان است.

هرگاه کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، به آنها بگو: «سلام بر شما پروردگارتان، رحمت را بر خود فرض کرده؛ هر کس از شما کار بدی از روی نادانی کند، سپس توبه و اصلاح (و جبران) نماید، (مشمول رحمت خدا می‌شود چرا که) او آمرزنده مهربان است.»

ترجمه های انگلیسی(English translations)

• Qarai
• Shakir
• Pickthall
• yusufali

When those who have faith in Our signs come to you, say, ‘Peace to you! Your Lord has made mercy incumbent upon Himself: whoever of you commits an evil [deed] out of ignorance and then repents after that and reforms, then He is indeed all-forgiving, all-merciful.’

And when those who believe in Our communications come to you, say: Peace be on you, your Lord has ordained mercy on Himself, (so) that if any one of you does evil in ignorance, then turns after that and acts aright, then He is Forgiving, Merciful.

And when those who believe in Our revelations come unto thee, say: Peace be unto you! Your Lord hath prescribed for Himself mercy, that whoso of you doeth evil through ignorance and repenteth afterward thereof and doeth right, (for him) lo! He is Forgiving, Merciful.

When those come to thee who believe in Our signs, Say: "Peace be on you: Your Lord hath inscribed for Himself (the rule of) mercy: verily, if any of you did evil in ignorance, and thereafter repented, and amend (his conduct), lo! He is Oft-forgiving, Most Merciful.

معانی کلمات آیه

سلام: سلامتى و سالم بودن.

جهالة: جهل و جهالة: نادانى و سفاهت و بى اعتنايى. در معناى اخير با علم توأم مى شود.

نزول

محل نزول:

این آیه در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است.

شأن نزول:

درباره افرادى كه این آیه راجع به آنان نازل گردیده، اختلاف است: از امام جعفر صادق علیه‌السلام روایت گردیده كه این آیه درباره تائبین و توبه‌كنندگان نازل شده است.

عكرمة گوید: درباره كسانى نازل شده كه رسول خدا صلی الله علیه و آله از جانب خداوند نسبت به طرف آنان ممنوع گردید و پیامبر هر وقت آن‌ها را می‌دید، خودش به آن‌ها سلام می‌نمود و مى فرمود: سپاس و ستایش براى خدائى است كه مرا مأمور ساخت كه به این عده از امت تقدم سلام نمایم.

عطا گوید: درباره جماعتى از صحابه كه از زمره آن‌ها حمزه و جعفر و مصعب بن عمیر و عمار و دیگران از صحابه است نازل شده است، و نیز موضوع نزول آیه درباره تائبین از امام محمدباقر علیه‌السلام هم روایت گردیده است.

و نیز ابن عباس گوید: درباره على و حمزه و زید نازل گردیده است. ماهان و انس بن مالك گویند: عده اى نزد پیامبر آمدند و گفتند: یا رسول الله ما گناه زیادى را مرتكب شده ایم، تكلیف ما چیست؟ پیامبر سكوت فرمود، سپس این آیة نازل گردید.

تفسیر آیه

• تفسیر نور
• اثنی عشری
• روان جاوید
• اطیب البیان
• برگزیده تفسیر نمونه
• سایر تفاسیر

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ إِذا جاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآياتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلى‌ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ «54»

و هرگاه كسانى كه به آيات ما ايمان دارند نزد تو آيند، پس بگو: سلام بر شما! پروردگارتان بر خودش رحمت را مقرّر كرده است كه هر كس از شما از روى نادانى كار بدى انجام دهد و پس از آن توبه كند و خود را اصلاح نمايد، پس قطعاً خداوند، آمرزنده و مهربان است.

وَ كَذلِكَ نُفَصِّلُ الْآياتِ وَ لِتَسْتَبِينَ سَبِيلُ الْمُجْرِمِينَ «55»

و ما بدين گونه آيات را (براى مردم) به روشنى بيان مى‌كنيم، (تا حقّ آشكار) و راه و رسم گناهكاران روشن شود.

نکته ها

در شأن نزول آيه آمده است، جمعى گنهكار، خدمت پيامبر آمده و گفتند: ما خلاف‌هاى زيادى كرده‌ايم. حضرت ساكت شد. اين آيه نازل شد.

در اين سوره، خداوند دوبار جمله‌ى: «كَتَبَ عَلى‌ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ» 6: 12 گفته است، يكى براى دلگرم كردن مؤمنان در همين دنيا (همين آيه)، يكى هم در آيه‌ى 12 كه براى معاد است. «كَتَبَ عَلى‌ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَيَجْمَعَنَّكُمْ» 6: 12

جهالت، قبلا بيان شد كه در حديثى امام صادق فرمود: مراد از «جهالة» جهل به زشتى باطن گناه است كه شامل همه گناهكاران مى‌شود.

پیام ها

1- ايمان زائر پيامبر خدا، از شرايط دريافت لطف الهى است. وَ إِذا جاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآياتِنا فَقُلْ‌ ...

جلد 2 - صفحه 470

2- زيارت پيامبر، راه دريافت لطف خداست. جاءَكَ‌ ... فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ‌

3- رابطه‌ى رهبر و مردم، بر پايه‌ى انس و محبّت است. إِذا جاءَكَ‌ ... فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ‌

4- بهترين عبارت تحيّت، «سلام عليكم» است. «فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ»

5- تحقير شدن مؤمنان را جبران كنيد. (در آيه‌ى 53 متكبّران با لحن تحقيرآميزى مى‌گفتند: أَ هؤُلاءِ ... ولى در آيه‌ى 54 خداوند آن تحقير را جبران مى‌كند و به پيامبرش دستور سلام كردن به مؤمنان را صادر مى‌كند.) «فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ»

6- «سلام»، شعار اسلام است. بزرگ نيز به كوچك، سلام مى‌كند. «فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ»

7- مربّى ومبلّغ، بايد با برخوردى محبّت‌آميز با مردم، به آنان شخصيّت دهد. «سَلامٌ عَلَيْكُمْ»

8- اگر گناه از روى لجاجت و استكبار نباشد، توبه قابل پذيرش است. «مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ»

9- خداوند، رحمت را بر خويش واجب كرده؛ ولى شرط دريافت آن، عذرخواهى و توبه است. كَتَبَ‌ ... ثُمَّ تابَ‌

10- توبه، تنها يك لفظ نيست، تصميم و اصلاح هم مى‌خواهد. «تابَ‌ وَ أَصْلَحَ»

11- توبه‏ى مؤمن حتماً پذيرفته مى‏شود، «عَمِلَ مِنْكُمْ»

12- عفو الهى همراه با رحمت است. «غَفُورٌ رَحِيمٌ» (گناهكار نبايد مأيوس شود)

13- روشنگرى نسبت به سيماى مجرمان و راه خطاكاران و اهل توطئه، از اهداف مكتب است. «لِتَسْتَبِينَ سَبِيلُ الْمُجْرِمِينَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ إِذا جاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآياتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلى‌ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (54)

بعد از آن حق تعالى پيغمبر را به تعظيم و اكرام مؤمنان امر فرمايد:

وَ إِذا جاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآياتِنا: و چون بيايند به تو آنكه ايمان دارند به قرآن و فرامين‌ فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ‌: پس بگو سلام بر شما باد. بعد از نزول اين آيه فقراى صحابه مذكوره سابقه چون خدمت حضرت رسالت صلى اللّه عليه و آله آمدندى بر ايشان سبقت نمودى به سلام و نگذاشتى كه آنها پيش دستى نمايند به سلام و فرمودى «الحمد للّه الّذى جعل فى امّتى من امرنى ان ابداهم بالسّلام» شكر خداى را در امت من جماعتى پيدا شدند كه من به امر او سبحانه ابتدا به سلام كنم بر ايشان. و گويند يا تبليغ سلام خدا كن بر ايشان به سعه رحمت و فضل او، به جهت آنكه جامع فضيلت علم و عملند. و هر كه بر اين سيرت باشد مستحق قرب و اعزاز و بشارت از خدا به سلامتى در دنيا و نعمت نامتناهى در عقبى.

تفسير اثنا عشرى، ج‌3، ص: 284

شأن نزول‌ «1»- جمعى خدمت حضرت عرضه داشتند: يا رسول اللّه صلى اللّه عليه و آله، گناهان بسيار از ما صادر شده، تدبير اعتذار و چاره استغفار آن بر چه وجه كنيم؟ آيه نازل شد: چون مؤمنان گناهكار كه به وحدانيت من و رسالت تو و حقيقت قرآن ايمان دارند به جانب تو آيند، بر ايشان سلام كن كه متضمن بشارت به سلامتى دنيا و رحمت عقبى، و بگو كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلى‌ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ: واجب فرمود پروردگار شما از راه لطف و تفضيل بر ذات بزرگوار از خود، بخشش و بخشايش را، چه وعده فرموده به رحمت خود وعده مبرا از تخلف‌ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ: بدرستى كه شأن چنين است هر كه بجا آورد از شما كار بدى را در حالتى كه جاهل باشد به حقيقت آنكه ملتبس باشد به فعل جهله، چه ارتكاب آنچه مؤدى شود به ضرر از افعال جهله است‌ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ‌: پس توبه كند بعد از آن بدى و به اصلاح آورد كار خود را به آنكه تدارك آن نمايد به عزم بر عدم عود بر آن گناه و تلافى به مثل آن از طاعات‌ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌: پس بدرستى كه ذات احديت آمرزنده است تائبان را، مهربان است بر ايشان.

تنبيه- آيه شريفه شامل است عموم تائبين را، چنانچه حضرت صادق عليه السّلام فرمايد: انّها نزلت فى التّائبين. «2» و در قول سلام اختلاف است: 1- امر فرمود پيغمبر صلى اللّه عليه و آله را كه سلام كند از جانب خدا، پس آن تحنيتى باشد از خدا بر لسان نبى مكرم. 2- حق تعالى امر فرمود پيغمبر صلى اللّه عليه و آله را كه سلام نمايد بر ايشان به جهت كرامت ايشان. 3- قبول كن عذر و اعتراف ايشان را و بشارت ده آنها را به سلامت از آنچه معذرت خواستند از آن. و توبه از بعض با فعل برخى ديگر صحيح نيست، زيرا توبه براى قبح به فعل است نزد حضرت احديت، و جميع معاصى قبيح هستند، لذا توبه بايد از كل آنها باشد. متكلمين فرموده‌اند: قاصد فعل، تارك فعل نباشد. قاصد

«1» مجمع البيان ج 2 ص 307.

«2» مجمع البيان ج 2 ص 307.

تفسير اثنا عشرى، ج‌3، ص: 285

قبيحى با ترك قبيحى، جمع بين ضدين، و محال است وقوع آن در خارج.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ إِذا جاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآياتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلى‌ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (54)

ترجمه‌

و چون آيند تو را آنانكه ايمان مى‌آورند بآيات ما پس بگو سلام بر شما لازم نمود پروردگار شما بر ذات خود رحمت را كه همانا كسى كه بجا بياورد از شما عمل بدى را بنادانى پس توبه نمايد بعد از آن و صالح شود پس همانا او آمرزنده مهربانست.

تفسير

بعضى گفته‌اند در شأن اصحاب صفّه نازل شده و پيغمبر (ص) هر وقت ايشان را ملاقات ميفرمود سبقت مينمود بسلام بر آنها و ميفرمود حمد خدايرا كه قرار داد در امّت من كسانيرا كه مأمور فرمود مرا بسبقت در سلام بر آنها و بعضى گفته‌اند در شأن حمزه و جعفر و عمّار و مصعب بن عمير و غير ايشان نازل شده است و بعضى گفته‌اند جمعى خدمت حضرت رسول (ص) رسيدند و عرض كردند ما گناه بسيارى نموديم و آنحضرت ساكت گرديد و اين آيه نازل شد و در مجمع از حضرت صادق (ع) روايت نموده است كه در حق تائبان نازل شده است و ذيل آيه شاهد بر اين است و منافات ميان روايات‌

جلد 2 صفحه 327

مختلفه بحسب ظاهر نيست و انّه بكسر همزه نيز قرائت شده است و در هر حال بدل يا بيان رحمت است و منشاء كار بد غفلت و جهالت است و اصلاح بعزم بر ترك معاصى و اداء حقوق واجبه الهيّه و مظالم عباد است ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ إِذا جاءَك‌َ الَّذِين‌َ يُؤمِنُون‌َ بِآياتِنا فَقُل‌ سَلام‌ٌ عَلَيكُم‌ كَتَب‌َ رَبُّكُم‌ عَلي‌ نَفسِه‌ِ الرَّحمَةَ أَنَّه‌ُ مَن‌ عَمِل‌َ مِنكُم‌ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُم‌َّ تاب‌َ مِن‌ بَعدِه‌ِ وَ أَصلَح‌َ فَأَنَّه‌ُ غَفُورٌ رَحِيم‌ٌ (54)

و زماني‌ ‌که‌ آمدند نزد تو كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ بآيات‌ ‌ما آورده‌اند ‌پس‌ بگو سلام‌ ‌بر‌ ‌شما‌ باد پروردگار ‌شما‌ ‌بر‌ ‌خود‌ نوشته‌ ‌است‌ رحمت‌ ‌را‌ محققا ‌هر‌ كس‌ ‌از‌ ‌شما‌ عمل‌ سويي‌ ‌از‌ روي‌ جهالت‌ ‌از‌ ‌او‌ سر زد سپس‌ توبه‌ كرد و عمل‌ صالح‌ بجا آورد ‌پس‌ خداوند آمرزنده‌ گناه‌ ‌است‌ و مفيض‌ رحمت‌ ‌است‌.

وَ إِذا جاءَك‌َ الَّذِين‌َ يُؤمِنُون‌َ بِآياتِنا ايمان‌ بآيات‌ متفرع‌ ‌بر‌ ايمان‌ بخدا و ‌رسول‌ و معاد و ساير عقائد حقّه‌ ‌است‌ و مراد ‌از‌ آيات‌ ممكن‌ ‌است‌ دستورات‌ قرآني‌

جلد 7 - صفحه 84

و اوامر و نواهي‌ الهي‌ ‌باشد‌ و ممكن‌ ‌است‌ ايمان‌ بافعال‌ الهي‌ ‌از‌ فتح‌ ‌ يا ‌ قتل‌ و شكست‌ ‌از‌ فقر و غني‌، ‌از‌ ضعف‌ و قوّت‌ و ‌غير‌ اينها ‌باشد‌ و ممكن‌ ‌است‌ ايمان‌ بحجج‌ و براهين‌ و معجزات‌ ‌باشد‌ و ممكن‌ ‌است‌ ايمان‌ باحكام‌ و قوانين‌ اسلام‌ ‌باشد‌ و ممكن‌ ‌است‌ ايمان‌ بانبياء و اوصياء انبياء ‌باشد‌ و بعيد نيست‌ جمع‌ مضاف‌ افاده‌ عموم‌ كند شامل‌ جميع‌ اينها ‌باشد‌.

فَقُل‌ سَلام‌ٌ عَلَيكُم‌ ‌از‌ ‌براي‌ سلام‌ چهار معني‌ كرده‌اند: 1‌-‌ اسم‌ ‌خدا‌ ‌است‌ ‌يعني‌ ‌خدا‌ حافظ و نگهبان‌ و ناصر ‌شما‌ ‌باشد‌ السَّلام‌ُ المُؤمِن‌ُ المُهَيمِن‌ُ حشر ‌آيه‌ 23، 2‌-‌ متضمّن‌ دعاء ‌يعني‌ خداوند ‌شما‌ ‌را‌ سالم‌ گرداند ‌از‌ آفات‌ و بليات‌ دنيوي‌ و اخروي‌، 3‌-‌ اخبار ‌از‌ اينكه‌ ‌شما‌ سلامت‌ هستيد ‌از‌ شرور اشرار ‌در‌ دنيا و ‌از‌ عذاب‌ ‌در‌ آخرت‌. 4‌-‌ وعد ‌که‌ مطمئن‌ باشيد ‌من‌ ‌شما‌ ‌را‌ طرد نخواهم‌ كرد و ‌از‌ جانب‌ ‌من‌ هيچگونه‌ ناراحتي‌ نداريد و ‌بر‌ ‌هر‌ تقدير تحيت‌ اسلام‌ ‌است‌ و احكام‌ سلام‌ و اقسام‌ سلام‌ و فضيلت‌ ‌آن‌ و سبقت‌ ‌در‌ ‌آن‌ و وجوب‌ ردّ ‌آن‌ ‌در‌ مجلد اول‌ ‌در‌ ذيل‌ وَ يُقِيمُون‌َ الصَّلاةَ ‌در‌ باب‌ سلام‌ نماز سبق‌ يافته‌ مراجعه‌ فرمائيد.

كَتَب‌َ رَبُّكُم‌ عَلي‌ نَفسِه‌ِ الرَّحمَةَ كتب‌ بمعني‌ لزوم‌ و وجوب‌ ‌است‌ چنانچه‌ ‌در‌ كُتِب‌َ عَلَيكُم‌ُ الصِّيام‌ُ بقره‌ ‌آيه‌ 179 بيان‌ شد و چون‌ ذات‌ مقدّس‌ باري‌ منزّه‌ ‌از‌ ‌هر‌ عيب‌ و نقص‌ ‌است‌ ذاتا و صفة و فعلا و خير محض‌ ‌است‌

‌از‌ خيّر محض‌ جز نكويي‌ نايد

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه 54)

این آیه به صورت یک قانون کلی به پیامبر صلّی اللّه علیه و آله دستور می دهد که تمام افراد با ایمان را هر چند گناهکار باشند، نه تنها طرد نکند، بلکه به خوبی بپذیرد، چنین می گوید: «هر گاه کسانی که به آیات ما ایمان آورده اند به سراغ تو بیایند، به آنها بگو: سلام بر شما» (وَ إِذا جاءَکَ الَّذِینَ یؤمِنُونَ بِآیاتِنا فَقُل سَلامٌ عَلَیکم).

این سلام ممکن است از ناحیه خدا و به وسیله پیامبر صلّی اللّه علیه و آله بوده باشد، و یا مستقیما از ناحیه خود پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و در هر حال دلیل بر پذیرا شدن و استقبال کردن و تفاهم و دوستی با آنهاست.

در جمله دوم اضافه می کند، که «پروردگار شما رحمت را بر خود فرض کرده است» (کتَبَ رَبُّکم عَلی نَفسِهِ الرَّحمَةَ).

و در جمله سوم که در حقیقت توضیح و تفسیر رحمت الهی است، با تعبیری محبت آمیز چنین می گوید: «هر کس از شما کاری از روی جهالت انجام دهد، سپس توبه کند و اصلاح و جبران نماید، خداوند آمرزنده و مهربان است» (أَنَّهُ مَن عَمِلَ مِنکم سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِن بَعدِهِ وَ أَصلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ).

منظور از «جهالت» در این گونه موارد، همان غلبه و طغیان شهوت است و مسلما چنین کسی در برابر گناه خود مسؤول است.

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌
• محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.

عکس نوشته ها

طرح از موسسه اهل بیت علیهم السلام- (سایر عکس نوشته های این موسسه)