آنگاه پس از آن (انحراف) از شما درگذشتيم تا شايد شكر (اين نعمت را) به جاى آريد.
نکته ها
توبه از شرك، ايمان آوردن و اظهار شهادتين است. زيرا بعثت انبيا، براى نجات انسان از شرك و كفر است. بنابراين آيه‌ى «إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ» «1»* كه مى‌فرمايد: خداوند شرك را نمى‌بخشد. مربوط به كسانى است كه در حال شرك از دنيا بروند و به توحيد و يگانه پرستى باز نگردند.
پیام ها
1- حتّى براى شرك وگوساله‌پرستى نيز راه توبه وبازگشت وجود دارد. «ثُمَّ عَفَوْنا»
2- عفو الهى، خود زمينه‌اى براى شكرگزارى است. «عَفَوْنا ... لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»
ثُمَّ عَفَوْنا عَنْكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ: پس عفو فرموديم از شما بعد از آن عمل شنيع گوساله پرستى به توبه، لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ: براى اينكه شكر كنيد خدا را، كه با وجود تجرّى عظيم و صدور چنين گناه بزرگى، باز عفو سبحانى شامل حال شما گرديد.
تبصره: علماء اخلاق فرموده‌اند بناى شكر بر پنج چيز است: 1- پرهيز كردن از گناهان. 2- محافظت بر خيرات. 3- مخالفت شهوات. 4- مراقبت طاعات. 5- استحكام به دوام و ثبات. به استجماع اين پنج امر، كمال و سعادت را شخص دريابد.
تنبيه: آيه شريفه را اشارتى است: 1- دالّ است بر آنكه شكر منعم واجب است. 2- عفو گناه بعد از توبه، نعمتى باشد از جانب حق تعالى بر بندگان. و چون شكر، متضمن تعظيم و اجلال منعم است، پس از كافر صحيح نباشد به جهت فاقد بودن آن از اجلال و تعظيم؛ زيرا اشراك در توحيد منافى آن است. 3- آيه شريفه عام است نسبت به تمام مكلّفين، از وجوب شكر منعم و نعمت عفو گناه به توبه نسبت به عاصين.
پس عفو نموديم از شما بعد از آن باشد كه شما شكرگزار شويد.
تفسير
خداوند عفو فرمود از گناه پيشينيان بنى اسرائيل كه پرستش گوساله را نمودند براى آنكه اخلاف آنها كه معاصر با پيغمبر خاتم (ص) بودند شكر گذار شوند از اين نعمت كه شامل حال آنها و اسلافشان شده بود و سبب عفو از آنها آن بود كه خواندند خدا را بمحمد و آل او (ص) و تجديد نمودند اعتراف بولايت محمد و على و آل اطهار را و خداوند بتفضل توسل بايشان ببنى اسرائيل ترحم فرمود و از گناه آنان درگذشت و وجه خطاب بحاضران و نسبت عفو بايشان از مراجعه بآيات سابقه معلوم خواهد شد بذيل آيه يا بنى اسرائيل اذكروا نعمتى ... مراجعه شود.
(آیه 52)- در این آیه خداوند می‌گوید: «با این گناه بزرگ باز شما را عفو کردیم شاید شکر نعمتهای ما را بجا آورید» (ثُمَّ عَفَوْنا عَنْکُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ).
(1) شرح این ماجرا در سوره اعراف از آیه 142 به بعد، و در سوره طه آیه 86 مشروحا خواهد آمد.
ج1، ص76
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
