پس (ای بشر دیده باز کن و) آثار رحمت (نامنتهای) الهی را مشاهده کن که چگونه زمین را پس از مرگ (و دستبرد خزان باز به نفس باد بهار) زنده می‌گرداند! محققا همان خداست که مردگان را هم (پس از مرگ) باز زنده می‌کند و او بر همه امور عالم تواناست.
پس با تأمل به آثار رحمت خدا بنگر که چگونه زمین را پس از مردگی اش زنده می کند، بی تردید این [خدای قدرتمند] زنده کننده مردگان است و او بر هر کاری تواناست.
پس به آثار رحمت خدا بنگر كه چگونه زمين را پس از مرگش زنده مى‌گرداند. در حقيقت، هم اوست كه قطعاً زنده‌كننده مردگان است، و اوست كه بر هر چيزى تواناست.
پس به آثار رحمت خدا بنگر كه چگونه زمين را پس از مُردنش زنده مى‌كند. چنين خدايى زنده‌كننده مردگان است و بر هر كارى تواناست.
به آثار رحمت الهی بنگر که چگونه زمین را بعد از مردنش زنده می‌کند؛ چنین کسی (که زمین مرده را زنده کرد) زنده‌کننده مردگان (در قیامت) است؛ و او بر همه چیز تواناست!
So observe the effects of Allah’s mercy: how He revives the earth after its death! Indeed He is the reviver of the dead, and He has power over all things.
Look then at the signs of Allah's mercy, how He gives life to the earth after its death, most surely He will raise the dead to life; and He has power over all things.
Look, therefore, at the prints of Allah's mercy (in creation): how He quickeneth the earth after her death. Lo! He verily is the Quickener of the Dead, and He is Able to do all things.
Then contemplate (O man!) the memorials of Allah's Mercy!- how He gives life to the earth after its death: verily the same will give life to the men who are dead: for He has power over all things.
معانی کلمات آیه
«آثَارِ»: مراد باران و زراعت است. «رَحْمَةِ»: رحمت الهی. باران. «مُحْیِ»: زنده کننده.
پس به آثار رحمت خدا بنگر كه چگونه زمين را بعد از مرگش زنده مى‌كند.
همانا خداست زنده كننده‌ى مردگان و او بر هر چيزى قدرت دارد.
پیام ها
1- سختى‌ها و نوميدى‌ها، لذّت نعمت‌ها را چند برابر مى‌كند. يَسْتَبْشِرُونَ- وَ إِنْ كانُوا ... لَمُبْلِسِينَ
آب كم جو تشنگى آور به دست
تا كه جوشد آبت از بالا و پست
2- باران، رحمت الهى است. «فَانْظُرْ إِلى آثارِ رَحْمَتِ اللَّهِ»
3- بارش باران و حيات مجدّد زمين، نشانه‌اى از برپايى قيامت است. «يُحْيِ الْأَرْضَ- لَمُحْيِ الْمَوْتى» صحنه‌ى مرگ و حيات، هر لحظه جلو چشم ماست، «إِنَّ ذلِكَ لَمُحْيِ الْمَوْتى» و مشت نمونه‌ى خروار است. «إِنَّ ذلِكَ لَمُحْيِ الْمَوْتى»
«1» توحيد المفضل، ص 148 و 149 و 150. (طبع سوم- قم)
جلد 10 - صفحه 316
فَانْظُرْ إِلى آثارِ رَحْمَتِ اللَّهِ: پس تأمل كن و نگاه نما بسوى نشانه رحمت خدا كه باران است. مراد آنست كه به اثر باران نگر تا مشاهده كنى، كَيْفَ يُحْيِ الْأَرْضَ: چگونه زنده مى‌فرمايد خدا زمين را به اشجار و اثمار و زروع و رياحين و ساير نباتات از آن، بَعْدَ مَوْتِها: بعد از مردگى و افسردگى آن. حمزه و كسائى و ابن عامر و حفص (اثار رحمة اللّه) به صيغه جمع خوانده‌اند، يعنى ببين نشانه‌هاى رحمت الهى و بخشايش نامتناهى سبحانى را كه چگونه زمين مرده را زندگى مى‌بخشد.
تبصره: حضرت صادق عليه السّلام به مفضل فرمايد: تأمل كن در انواع تدبير عليم قدير در اصناف درختان سالى يك مرتبه مى‌ميرد و حرارت غريزيه در چوبش محتبس و پنهان مى‌گردد، و متولد مى‌شود در آن مواد ميوه‌ها، پس در فصل بهار زنده مى‌شود و به حركت مى‌آيد و انواع فواكه را براى تو حاضر مى‌سازد؛ هر ميوه را در وقتش، چون نيك تأمل كنى درختان باردار انواع لطايف بى‌شمار به كف گرفته و نزد تو دراز كرده‌اند؛ در صحن باغ نظر نما شاخه‌هاى گل طبقهاى رياحين و نسرين و ياسمين به دست برداشته‌اند كه هر يك را خواهى برگيرى؛ اگر عقل دارى چرا ميزبان خود را نمى‌شناسى، و اگر هشيارى چرا اصناف اين الطاف را نمى‌فهمى و شكر ولى نعمت خود را نمى‌گزارى؟
اين اطعمه و ثمار و رياحين و گلها و الوان اطعمه فراوان در باغ و بستان و كوه و هامان، براى تو مهيا كرده و تو منكر احسان و عاصى فرمان اوئى و بجاى شكر، كفران و با نعمت، عصيان بجا مى‌آورى «1».
إِنَّ ذلِكَ لَمُحْيِ الْمَوْتى: بدرستى كه آن ذاتى كه قادر است بر زنده كردن زمين بعد از مردن آن و اخراج اشجار و نباتات، هر آينه زنده گرداننده مردگان است، يعنى هر آينه قادر است بر زنده نمودن آنان، زيرا زنده كردن زمين، احداث مثل آنست كه در او بوده از قواى نباتيه و زنده نمودن مردگان
«1» توحيد المفضل، ص 159. (طبع سوم مكتبة الدّاورى- قم)
جلد 10 - صفحه 317
ايجاد آنست كه در مواد ابدان ايشان بوده از قواى حيوانيه و غير آن از صور و اشكال اوليه.
وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ: و خدا بر همه چيزهاى ممكنه توانا است، زيرا قدرت سبحانى نسبت به جميع ممكنات يكسان است و زنده نمودن مردگان از جمله مقدورات است به دليل انشاء اوليه كه هيچ اسمى و رسمى از آنها نبود، به قدرت تامه الهيه در نشأه وجود ظهور پيدا كردند؛ پس البته بر اعاده آن در ثانى مرتبه كه بعث و قيامت باشد هر آينه قادر خواهد بود، چنانچه در آيه شريفه ديگر براى رفع استبعاد زنده نمودن مردگان فرمايد: «كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ» «1» و نيز فرمود: «قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ» «2»
و از آيتهاى او است اينكه ميفرستد بادها را بشارت دهندگان و تا بچشاند شما را از رحمتش و تا جارى شود كشتى بامرش و تا بجوئيد از فضلش و باشد كه شما شكر گزار شويد
و هر آينه بتحقيق فرستاديم پيش از تو پيمبرانى بسوى قومشان پس آمدند آنانرا با حجّتهاى روشن پس انتقام كشيديم از آنانكه گناه كردند و بوده است لازم بر ما يارى نمودن اهل ايمان
خدا است آنكه ميفرستد بادها را پس بر مى‌انگيزانند ابر را پس ميگستراند آنرا در آسمان آنچنانكه ميخواهد و ميگرداند آنرا پاره‌ها پس مى‌بينى باران را كه بيرون مى‌آيد از ميانش پس چون برساند آنرا بهر كه بخواهد از بندگانش آنگاه آنان شادى ميكنند
و همانا بودند پيش از آنكه فرو فرستاده شود بر آنان پيش از آن هر آينه نااميدان
پس بنگر بسوى اثرهاى رحمت خدا چگونه زنده ميكند زمين را بعد از مردنش همانا آن كس زنده كننده مردگانست و او بر هر چيز توانا است.
تفسير
خداوند متعال به بيانات مختلفه خلق را متوجّه بحقّ ميفرمايد چنانچه در آيات سابقه شمّه‌اى از مفاسد نيامدن باران در اثر معاصى ذكر شد و در اين آيات پاره‌اى از خواصّ و منافع آنرا گوشزد فرموده باين تقريب كه يكى از نشانه‌هاى قدرت و رحمت الهى آنستكه ميفرستد بادها را از جهات مختلفه در حاليكه بشارت دهندگان باشند بنزول باران رحمت الهى براى آنكه مژده دهد بندگانرا و بچشاند بآنها طعم آب صافى گواراى سماوى و ارزاق مولّده از آنرا كه از آثار رحمت خدا است و براى آنكه جارى و سارى گردد كشتيها در دريا بامر و اراده او بوسيله بادها و كثرت آب دريا و براى آنكه مردم در كشتيها مال التّجاره حمل نمايند و باميد فضل الهى بهره بردارى كنند و سود ببرند و شكرگزار باشند و بعدا براى قوّت قلب اهل ايمان فرموده كه پس از اتمام حجّت بر بندگان بارسال رسل و انزال كتب و اتيان ايشان بمعجزات و خوارق عادات كسانيكه در مقام انكار و استكبار و مخالفت و اصرار بآن بر آيند و با اهل ايمان ستيزه نمايند مستحقّ عقوبت خواهند بود و بر خداوند واجب و لازم است كه بپاس
جلد 4 صفحه 263
احترام اهل ايمان و اداء حقّ ايشان دمار از روزگار آنها بيرون آورد و انتقام پيغمبر خود و مؤمنين باو را بكشد و ايشان را بر آنها ظفر دهد چنانچه با اقوام سابقه اين معامله را فرموده است و پس از آن مقدّمات نزول باران را بيان فرموده كه خداوند بادها را از جوانب متعدّده ميفرستد پس آنها برانگيزانند و برانند ابر را در جوّ عالم پس بگستراند آنرا خداوند يعنى متّصل بيكديگر كند و پهن نمايد در جهت بالا بهر نحو كه بخواهد از واقف و متحرّك و بزرگ و كوچك فوق هر بلد و متوجّه بهر جهت بر حسب اراده خود و مصلحت خلق و قرار دهد آنرا پاره‌هائى متراكم با هم يا متفرّق از يكديگر پس مى‌بيند شخص بينا كه قطرات باران از خلال و لابلاى آن بيرون مى‌آيد پس چون برساند خداوند آنرا بر كسانيكه سزاوار رحمتند از بندگان خود فورا خوشحال و مسرور ميشوند بوفور نعمت در آتيه با آنكه قبل از نزول باران يعنى قبل از وزيدن باد و پيدايش ابر نااميد بودند از نزول رحمت حقّ و تكرار كلمه قبل شايد بملاحظه افاده اين معنى باشد و محتمل است براى تأكيد و تقرير فرح بعد از شدّت باشد در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله نقل نموده كه هيچ مرد مسلمانى نيست كه دفاع كند از عرض برادر مسلمانش مگر آنكه مستحقّ شود كه دفع نمايد خداوند از او آتش جهنّم را روز قيامت چون فرموده و كان حقّا علينا نصر المؤمنين و نصرت حقيقى در آخرت است و در خاتمه استدلال بر معاد فرموده باين بيان كه نظر كن اى بنده خدا بگلهاى رنگارنگ و ميوه‌هاى گوناگون و ساير نعم الهى كه در فصول متعدّده بعد از مرده و بائر شدن زمين و نابودى نباتات آن بوجود آمده و در اثر نزول باران زمين مرده بى‌ثمر زنده و پر ثمر شده و بدانكه چنين خدائى كه بباران رحمت خود خاك مرده را زنده كند و نباتات را بروياند ميتواند خاك مرده شما را هم ببارانيكه طبع منى دارد زنده نمايد و مردم را براى حساب به پيشگاه خود حاضر فرمايد و او بر هر امرى قادر و توانا است و كسفا بسكون سين و اثر بصيغه مفرد و تحيى بتاء نيز قرائت شده و خلله بجاى خلاله از امير المؤمنين عليه السّلام و ديگران رسيده است.
در فصل زمستان انسان نظر كند تمام اشجار در باغات و نخلستانها و اطراف خيابان ها و كنار نهرها چوب خشك و در مزارع و كشت زارها زمين ساده قاعا صفصفا اينکه موت ارض است و در فصل بهار نظر كند تمام سبز و خرم فواكه رسيده حبوبات بثمر رسيده گلها شكفته زمين زنده شده.
فَانظُر إِلي آثارِ رَحمَت‌ِ اللّه‌ِ كَيف‌َ يُحي‌ِ الأَرض‌َ بَعدَ مَوتِها آيا همچه خدايي قدرت ندارد بر اينكه از يك خاك ريسيده و استخوان پوسيده انسان خلق كند و مرده را زنده كند جايي که در همين عالم باعجاز انبياء عينا نشان داده عيسي مرده زنده كرد عزير پس از مردن زنده شده و يك شهر خاك شده و پوسيده شده را آب پاشيد تمام زنده شدند چهار مرغ ابراهيم و بسياري از موارد ديگر هفتاد نفر با موسي در ميقات، حتي دارد در ظهور حضرت بقية اللّه و در دوره رجعت بسيار از نيكان و بدان زنده ميشوند نيكان براي تشرف خدمت ائمه (ع) و بدان براي انتقام.
وَ هُوَ عَلي كُلِّ شَي‌ءٍ قَدِيرٌ قدرت که عين ذات است و حدي از براي او نيست سر تا سر ممكنات را احاطه كرده.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 50)- در این آیه روی سخن را به پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله کرده، می‌گوید: «به آثار رحمت الهی بنگر که چگونه زمین را بعد از مردنش زنده می‌کند» (فَانْظُرْ إِلی آثارِ رَحْمَتِ اللَّهِ کَیْفَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها).
تعبیر به «رحمت الهی» در مورد باران، اشاره به آثار پر برکت آن از جهات مختلف است.
سپس با توجه به پیوندی که مبدأ و معاد در مسائل مختلف دارند در پایان آیه می‌افزاید: «چنین کسی (که زمین مرده را با نزول باران زنده کرد) زنده کننده مردگانی (در قیامت) است، و او بر همه چیز تواناست» (إِنَّ ذلِکَ لَمُحْیِ الْمَوْتی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
.jpg)
