آیه 47 سوره روم

وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ رُسُلًا إِلَىٰ قَوْمِهِمْ فَجَاءُوهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَانْتَقَمْنَا مِنَ الَّذِينَ أَجْرَمُوا ۖ وَكَانَ حَقًّا عَلَيْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ

[30–47] (مشاهده آیه در سوره)

<<46	آیه 47 سوره روم	48>>
سوره : سوره روم (30) جزء : 21 نزول : مکه ترتیل ترجمه (مکارم شیرازی)

ترجمه های فارسی

• الهی قمشه‌ای
• انصاریان
• فولادوند
• آیتی
• مکارم شیرازی

و ما پیش از تو پیمبرانی به سوی قومشان فرستادیم و آنها معجزات و ادله روشن بر آنان آوردند، پس از کافران بدکار انتقام کشیدیم، و بر ما نصرت و یاری اهل ایمان حتم است.

و به راستی پیش از تو پیامبرانی را به سوی قومشان فرستادیم که برای آنان دلایل روشن آوردند، سپس ما از آنان که مرتکب گناه شدند، انتقام گرفتیم [و مؤمنان را یاری دادیم]؛ و یاری مؤمنان حقّی بر عهده ماست.

و در حقيقت، پيش از تو فرستادگانى به سوى قومشان گسيل داشتيم، پس دلايل آشكار برايشان آوردند، و از كسانى كه مرتكب جرم شدند انتقام گرفتيم، و يارى‌كردن مؤمنان بر ما فرض است.

و پيش از تو پيامبرانى را بر قومشان فرستاديم. آنان با دليلهاى روشن خود نزدشان آمدند. و ما از كسانى كه گناه كردند انتقام گرفتيم، و يارى دادن مؤمنان بر عهده ما بود.

و پیش از تو پیامبرانی را بسوی قومشان فرستادیم؛ آنها با دلایل روشن به سراغ قوم خود رفتند، ولی (هنگامی که اندرزها سودی نداد) از مجرمان انتقام گرفتیم (و مؤمنان را یاری کردیم)؛ و یاری مؤمنان، همواره حقّی است بر عهده ما!

ترجمه های انگلیسی(English translations)

• Qarai
• Shakir
• Pickthall
• yusufali

Certainly We sent apostles to their people before you, and they brought them manifest proofs. Then We took vengeance upon those who were guilty, and it was a must for Us to help the faithful.

And certainly We sent before you apostles to their people, so they came to them with clear arguments, then We gave the punishment to those who were guilty; and helping the believers is ever incumbent on Us.

Verily We sent before thee (Muhammad) messengers to their own folk. Then we took vengeance upon those who were guilty (in regard to them). To help believers is ever incumbent upon Us.

We did indeed send, before thee, messengers to their (respective) peoples, and they came to them with Clear Signs: then, to those who transgressed, We meted out Retribution: and it was due from Us to aid those who believed.

معانی کلمات آیه

«وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا ...»: این آیه میان آیات ماقبل و مابعد، جمله معترضه است.

تفسیر آیه

• تفسیر نور
• اثنی عشری
• روان جاوید
• اطیب البیان
• برگزیده تفسیر نمونه
• سایر تفاسیر

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ رُسُلًا إِلى‌ قَوْمِهِمْ فَجاؤُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَانْتَقَمْنا مِنَ الَّذِينَ أَجْرَمُوا وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ «47»

و البتّه ما پيش از تو پيامبرانى را به سوى قومشان فرستاديم، پس آنان دلايل روشن براى مردم آوردند، (برخى ايمان آوردند و بعضى كفر ورزيدند) پس، از كسانى كه مرتكب جرم شدند انتقام گرفتيم، و (مؤمنان را يارى كرديم كه) يارى مؤمنان حقّى است بر عهده‌ى ما.

نکته ها

در اين آيه چهار برنامه و سنّت الهى مطرح شده است:

الف: سنّت فرستادن پيامبر.

ب: سنّت معجزه داشتن انبيا.

ج: كيفر مجرمان.

د: نصرت مؤمنان‌

مسأله‌ى نصرت مؤمنان، در قرآن مكرّر مطرح شده است از جمله:

الف: اگر شما خدا را يارى كنيد، او نيز شما را يارى مى‌كند. «إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ» «1»

ب: كسانى كه در راه ما تلاش و مجاهده كنند، ما راه‌هاى خود را به آنان نشان خواهيم داد.

«وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا» «2»

ج: ما قطعاً پيامبران و مؤمنان را يارى خواهيم كرد. «إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا» «3»

«1». محمّد، 7.

«2». عنكبوت، 69.

«3». غافر، 51.

جلد 7 - صفحه 213

د: عاقبت و سرانجام نيك، از آنِ متّقين و پرهيزكاران است. «وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ» «1»*

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله خاتم انبياست و بعد از او پيامبرى نيست، لذا كلمه‌ى‌ «مِنْ قَبْلِكَ» مكرّر در قرآن آمده، ولى كلمه‌ى‌ «مِنْ بَعْدِكَ» نيامده است.

پیام ها

1- آشنايى با تاريخ، عامل تسلّى است. «مِنْ قَبْلِكَ رُسُلًا- فَانْتَقَمْنا- نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ»

2- ابتدا كار فرهنگى و ارشاد، سپس برخورد با مجرمان. «فَجاؤُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَانْتَقَمْنا»

3- مخالفان انبيا، مجرمانى محكوم و مغلوب هستند. «فَانْتَقَمْنا- أَجْرَمُوا»

4- انتقام از مجرم، يكى از مصاديق نصرت مؤمنان است. «فَانْتَقَمْنا مِنَ الَّذِينَ أَجْرَمُوا- نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ»

5- پيروزى مؤمنان، وعده‌ى قطعى خداوند است. (گرچه در ظاهر شهيد شوند ولى به هدفشان مى‌رسند.) «كانَ حَقًّا عَلَيْنا»

6- گرچه انسان از خدا طلبى ندارد، ولى خداوند يارى مؤمنان را بر خود لازم كرده است. «حَقًّا عَلَيْنا»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ رُسُلاً إِلى‌ قَوْمِهِمْ فَجاؤُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَانْتَقَمْنا مِنَ الَّذِينَ أَجْرَمُوا وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ (47)

بعد از آن براى تسليه حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله در تكذيب كفار با وجود تبيين قدرت پروردگار مى‌فرمايد:

وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ‌: و هر آينه بتحقيق فرستاديم پيش از تو اى پيغمبر، رُسُلًا إِلى‌ قَوْمِهِمْ‌: پيغمبرانى از آدميان بسوى قوم ايشان، فَجاؤُهُمْ بِالْبَيِّناتِ‌:

پس آمدند رسولان ما به قوم خود به معجزه‌هاى روشن، يا احكام هويدا از حلال و حرام؛ و بعضى از قوم به آنها گرويدند و پيروى انبياء نمودند، و برخى ديگر، كافر شدند و مخالفت نمودند و مستوجب عقوبت شدند. فَانْتَقَمْنا مِنَ الَّذِينَ أَجْرَمُوا: پس انتقام كشيديم از آنانكه كافر شدند و ايشان را هلاك نموديم به عذاب خود و نصرت فرموديم آنان را كه ايمان آورده بودند. وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ‌: و هست سزاوار بر ما يارى دادن مؤمنان به اعلاى حجت اسلام و دفع دشمنان از ايشان، زيرا ايشان مستحق نصرت و يارى هستند.

تنبيه: آيه شريفه اشعار است به آنكه انتقام از كفار براى اهل ايمان [است‌]، و اظهار تعظيم و تكريم خداوند سبحان مر ايشان را؛ چه حكم فرموده كه آنها مستحق و مستوجب آنند كه خدا نصرت دهد ايشان را، و ترك آن خلاف حكمت و خلف وعده، و هيچيك از ذات الهى روا نخواهد بود.

در مجمع- از ام الدّرداء روايت شده كه شنيدم حضرت رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ما من امرء مسلم يردّ عن عرض اخيه الّا كان حقّا على اللّه أن يردّ عنه نار جهنّم؛ ثمّ تلا ذلك. يعنى هيچ مرد مسلمان نباشد كه دفع كند از عرض برادر مسلمان و نگذارد كه هتك عرض او شود، مگر آنكه بر خدا واجب است دفع كند از او آتش جهنم را، بعد تلاوت فرمود: «وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ

جلد 10 - صفحه 314

الْمُؤْمِنِينَ» «1»

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ يُرْسِلَ الرِّياحَ مُبَشِّراتٍ وَ لِيُذِيقَكُمْ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (46) وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ رُسُلاً إِلى‌ قَوْمِهِمْ فَجاؤُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَانْتَقَمْنا مِنَ الَّذِينَ أَجْرَمُوا وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِينَ (47) اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّياحَ فَتُثِيرُ سَحاباً فَيَبْسُطُهُ فِي السَّماءِ كَيْفَ يَشاءُ وَ يَجْعَلُهُ كِسَفاً فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلالِهِ فَإِذا أَصابَ بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ إِذا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ (48) وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلِ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْهِمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمُبْلِسِينَ (49) فَانْظُرْ إِلى‌ آثارِ رَحْمَتِ اللَّهِ كَيْفَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها إِنَّ ذلِكَ لَمُحْيِ الْمَوْتى‌ وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ (50)

ترجمه‌

و از آيتهاى او است اينكه ميفرستد بادها را بشارت دهندگان و تا بچشاند شما را از رحمتش و تا جارى شود كشتى بامرش و تا بجوئيد از فضلش و باشد كه شما شكر گزار شويد

و هر آينه بتحقيق فرستاديم پيش از تو پيمبرانى بسوى قومشان پس آمدند آنانرا با حجّتهاى روشن پس انتقام كشيديم از آنانكه گناه كردند و بوده است لازم بر ما يارى نمودن اهل ايمان‌

خدا است آنكه ميفرستد بادها را پس بر مى‌انگيزانند ابر را پس ميگستراند آنرا در آسمان آنچنانكه ميخواهد و ميگرداند آنرا پاره‌ها پس مى‌بينى باران را كه بيرون مى‌آيد از ميانش پس چون برساند آنرا بهر كه بخواهد از بندگانش آنگاه آنان شادى ميكنند

و همانا بودند پيش از آنكه فرو فرستاده شود بر آنان پيش از آن هر آينه نااميدان‌

پس بنگر بسوى اثرهاى رحمت خدا چگونه زنده ميكند زمين را بعد از مردنش همانا آن كس زنده كننده مردگانست و او بر هر چيز توانا است.

تفسير

خداوند متعال به بيانات مختلفه خلق را متوجّه بحقّ ميفرمايد چنانچه در آيات سابقه شمّه‌اى از مفاسد نيامدن باران در اثر معاصى ذكر شد و در اين آيات پاره‌اى از خواصّ و منافع آنرا گوشزد فرموده باين تقريب كه يكى از نشانه‌هاى قدرت و رحمت الهى آنستكه ميفرستد بادها را از جهات مختلفه در حاليكه بشارت دهندگان باشند بنزول باران رحمت الهى براى آنكه مژده دهد بندگانرا و بچشاند بآنها طعم آب صافى گواراى سماوى و ارزاق مولّده از آنرا كه از آثار رحمت خدا است و براى آنكه جارى و سارى گردد كشتيها در دريا بامر و اراده او بوسيله بادها و كثرت آب دريا و براى آنكه مردم در كشتيها مال التّجاره حمل نمايند و باميد فضل الهى بهره بردارى كنند و سود ببرند و شكرگزار باشند و بعدا براى قوّت قلب اهل ايمان فرموده كه پس از اتمام حجّت بر بندگان بارسال رسل و انزال كتب و اتيان ايشان بمعجزات و خوارق عادات كسانيكه در مقام انكار و استكبار و مخالفت و اصرار بآن بر آيند و با اهل ايمان ستيزه نمايند مستحقّ عقوبت خواهند بود و بر خداوند واجب و لازم است كه بپاس‌

جلد 4 صفحه 263

احترام اهل ايمان و اداء حقّ ايشان دمار از روزگار آنها بيرون آورد و انتقام پيغمبر خود و مؤمنين باو را بكشد و ايشان را بر آنها ظفر دهد چنانچه با اقوام سابقه اين معامله را فرموده است و پس از آن مقدّمات نزول باران را بيان فرموده كه خداوند بادها را از جوانب متعدّده ميفرستد پس آنها برانگيزانند و برانند ابر را در جوّ عالم پس بگستراند آنرا خداوند يعنى متّصل بيكديگر كند و پهن نمايد در جهت بالا بهر نحو كه بخواهد از واقف و متحرّك و بزرگ و كوچك فوق هر بلد و متوجّه بهر جهت بر حسب اراده خود و مصلحت خلق و قرار دهد آنرا پاره‌هائى متراكم با هم يا متفرّق از يكديگر پس مى‌بيند شخص بينا كه قطرات باران از خلال و لابلاى آن بيرون مى‌آيد پس چون برساند خداوند آنرا بر كسانيكه سزاوار رحمتند از بندگان خود فورا خوشحال و مسرور ميشوند بوفور نعمت در آتيه با آنكه قبل از نزول باران يعنى قبل از وزيدن باد و پيدايش ابر نااميد بودند از نزول رحمت حقّ و تكرار كلمه قبل شايد بملاحظه افاده اين معنى باشد و محتمل است براى تأكيد و تقرير فرح بعد از شدّت باشد در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله نقل نموده كه هيچ مرد مسلمانى نيست كه دفاع كند از عرض برادر مسلمانش مگر آنكه مستحقّ شود كه دفع نمايد خداوند از او آتش جهنّم را روز قيامت چون فرموده و كان حقّا علينا نصر المؤمنين و نصرت حقيقى در آخرت است و در خاتمه استدلال بر معاد فرموده باين بيان كه نظر كن اى بنده خدا بگلهاى رنگارنگ و ميوه‌هاى گوناگون و ساير نعم الهى كه در فصول متعدّده بعد از مرده و بائر شدن زمين و نابودى نباتات آن بوجود آمده و در اثر نزول باران زمين مرده بى‌ثمر زنده و پر ثمر شده و بدانكه چنين خدائى كه بباران رحمت خود خاك مرده را زنده كند و نباتات را بروياند ميتواند خاك مرده شما را هم ببارانيكه طبع منى دارد زنده نمايد و مردم را براى حساب به پيشگاه خود حاضر فرمايد و او بر هر امرى قادر و توانا است و كسفا بسكون سين و اثر بصيغه مفرد و تحيى بتاء نيز قرائت شده و خلله بجاى خلاله از امير المؤمنين عليه السّلام و ديگران رسيده است.

جلد 4 صفحه 264

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

وَ لَقَد أَرسَلنا مِن‌ قَبلِك‌َ رُسُلاً إِلي‌ قَومِهِم‌ فَجاؤُهُم‌ بِالبَيِّنات‌ِ فَانتَقَمنا مِن‌َ الَّذِين‌َ أَجرَمُوا وَ كان‌َ حَقًّا عَلَينا نَصرُ المُؤمِنِين‌َ (47)

و ‌هر‌ آينه‌ بتحقيق‌ فرستاديم‌ پيش‌ ‌از‌ تو رسولاني‌ بسوي‌ قوم‌ ‌آنها‌ ‌پس‌ آمدند ‌آن‌ رسولان‌ ‌با‌ معجزات‌ واضحه‌ روشن‌ و ادله‌ محكم‌ متقن‌ و بيانات‌ شيواي‌ حسن‌ ‌پس‌ انتقام‌ كشيديم‌ ‌از‌ كساني‌ ‌که‌ جرم‌ كردند و مخالفت‌ نمودند و ‌بود‌ ‌بر‌ ‌ما حقي‌ ‌که‌ نصرت‌ دهيم‌ مؤمنين‌ ‌را‌.

وَ لَقَد أَرسَلنا مِن‌ قَبلِك‌َ رُسُلًا ‌از‌ آدم‌ و شيث‌ و ادريس‌ و نوح‌ و هود و صالح‌ و ابراهيم‌ و لوط و شعيب‌ و اسماعيل‌ و اسحق‌ و يعقوب‌ و يوسف‌ و موسي‌ و هارون‌ و داود و سليمان‌ و زكريا و يحيي‌ و ذا الكفل‌ و عيسي‌ و ايوب‌ و يونس‌ و ساير انبياء و رسل‌ ‌که‌ نام‌ ‌آنها‌ و شرح‌ حال‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌در‌ قرآن‌ بيان‌ نفرموده‌ چنانچه‌ ميفرمايد وَ لَقَد أَرسَلنا رُسُلًا مِن‌ قَبلِك‌َ مِنهُم‌ مَن‌ قَصَصنا عَلَيك‌َ وَ مِنهُم‌ مَن‌ لَم‌ نَقصُص‌ عَلَيك‌َ وَ ما كان‌َ لِرَسُول‌ٍ أَن‌ يَأتِي‌َ بِآيَةٍ إِلّا بِإِذن‌ِ اللّه‌ِ فَإِذا جاءَ أَمرُ اللّه‌ِ قُضِي‌َ بِالحَق‌ِّ وَ خَسِرَ هُنالِك‌َ المُبطِلُون‌َ (سوره مؤمن‌ ‌آيه‌ 78).

إِلي‌ قَومِهِم‌ ‌هر‌ كدام‌ ‌را‌ ‌بر‌ امت‌ ‌خود‌ و قوم‌ ‌خود‌.

فَجاؤُهُم‌ بِالبَيِّنات‌ِ هيچكدام‌ بي‌ مدرك‌ و دليل‌ و معجزه‌ نبودند ‌هر‌ كدام‌ بمقداري‌ ‌که‌ حجت‌ ‌بر‌ افراد قوم‌ تمام‌ شود و راه‌ عذر بسته‌ شود ‌هر‌ كدام‌ باقتضاي‌ وقت‌ و زمان‌ و حكمت‌ و مصلحت‌ و مناسب‌ حال‌ افراد ‌آن‌ زمان‌ معجزاتي‌ داشتند ‌پس‌ بعض‌ قليلي‌ ‌از‌ افراد امت‌ ايمان‌ آوردند و اكثر ايمان‌ نياوردند و بهمان‌ شرك‌ و كفر و اعمال‌ سيئه‌ و معاصي‌ و طغيان‌ ‌خود‌ باقي‌ بلكه‌ زيادتي‌ نمودند ‌که‌ وَ لا يَزِيدُ الظّالِمِين‌َ إِلّا خَساراً سوره‌ اسراء ‌آيه‌ 84 وَ لا يَزِيدُ الكافِرِين‌َ

جلد 14 - صفحه 400

كُفرُهُم‌ إِلّا خَساراً (سوره‌ فاطر ‌آيه‌ 39).

فَانتَقَمنا مِن‌َ الَّذِين‌َ أَجرَمُوا چه‌ نحو انتقامها ‌که‌ يك‌ مرتبه‌ هلاك‌ شوند بغرق‌ و صيحه‌ و صاعقه‌ و خسف‌ و امطار حجاره‌ و رجفه‌ و امثال‌ اينها.

وَ كان‌َ حَقًّا عَلَينا نَصرُ المُؤمِنِين‌َ نه‌ اينكه‌ مؤمنين‌ حقي‌ و طلبي‌ ‌بر‌ ‌خدا‌ داشته‌ باشند احدي‌ ‌بر‌ ‌او‌ حقي‌ ندارد بلكه‌ ‌براي‌ وعده‌ الهي‌ ‌که‌ بآنها داده‌ ‌شده‌ و خلف‌ وعده‌ ‌بر‌ ‌خدا‌ محال‌ ‌است‌ چون‌ قبيح‌ ‌است‌ و فعل‌ قبيح‌ ‌از‌ ‌او‌ صادر نميشود و وعده‌ الهي‌ ميفرمايد إِنّا لَنَنصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِين‌َ آمَنُوا فِي‌ الحَياةِ الدُّنيا وَ يَوم‌َ يَقُوم‌ُ الأَشهادُ (سوره‌ مؤمن‌ ‌آيه‌ 51).

برگزیده تفسیر نمونه

---

]

(آیه 47)- در این آیه سخن از فرستادن پیامبران الهی است، در حالی که آیه بعد از آن بار دیگر به نعمت وزش بادها بر می‌گردد، ممکن است قرار گرفتن این آیه در میان دو آیه که در باره نعمت وجود بادها سخن می‌گوید جنبه معترضه داشته باشد. و ممکن است ذکر مسأله نبوّت در کنار این بحثها برای تکمیل مسائل مربوط به مبدأ و معاد باشد.

به هر حال آیه چنین می‌گوید: «ما قبل از تو پیامبرانی را به سوی قومشان فرستادیم»َ لَقَدْ أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ رُسُلًا إِلی قَوْمِهِمْ)

.«آنها دلائل روشن و آشکار (از معجزات و منطق عقل) برای این اقوام آوردند»َجاؤُهُمْ بِالْبَیِّناتِ)

.گروهی ایمان آوردند، و گروهی به مخالفت بر خاستند اما هنگامی که اندرزها و هشدارها سودی نداد «ما از مجرمان انتقام گرفتیم»!َانْتَقَمْنا مِنَ الَّذِینَ أَجْرَمُوا)

.و مؤمنان را یاری کردیم «و همواره این حق بر ما بوده است که مؤمنان را یاری کنیم»َ کانَ حَقًّا عَلَیْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ)

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌

آرشیو عکس و تصویر

•