خداست آن که آسمانها و زمین را آفرید و باران را از آسمان فرو بارید تا بدان انواع ثمرات و حبوبات را برای روزی شما برآورد، و کشتیها را مسخر شما کرد تا به امر او به روی آب دریا روان شود و نهرها را (به روی زمین) به اختیار شما جاری گردانید.
خداست که آسمان ها و زمین را آفرید، و از آسمان آبی نازل کرد، و برای شما به وسیله آن از محصولات و میوه های گوناگون روزی بیرون آورد، و کِشتی ها را مسخّر شما قرار داد تا به فرمان او در دریا روان شوند، و نیز نهرها را مسخّر شما کرد.
خداست كه آسمانها و زمين را آفريد، و از آسمان آبى فرستاد، و به وسيله آن از ميوهها براى شما روزى بيرون آورد، و كشتى را براى شما رام گردانيد تا به فرمان او در دريا روان شود، و رودها را براى شما مسخّر كرد.
خداست كه آسمانها و زمين را آفريد و از آسمان باران نازل كرد و بدان باران براى روزى شما ميوهها رويانيد و كشتيها را رام شما كرد تا به فرمان او در دريا روان شوند و رودها را مسخر شما ساخت.
خداوند همان کسی است که آسمانها و زمین را آفرید؛ و از آسمان، آبی نازل کرد؛ و با آن، میوهها (ی مختلف) را برای روزی شما (از زمین) بیرون آورد؛ و کشتیها را مسخّر شما گردانید، تا بر صفحه دریا به فرمان او حرکت کنند؛ و نهرها را (نیز) مسخّر شما نمود؛
It is Allah who created the heavens and the earth, and He sends down water from the sky and with it He brings forth crops for your sustenance. And He disposed the ships for you[r benefit] so that they may sail at sea by His command, and He disposed the rivers for you.
Allah is He Who created the heavens and the earth and sent down water from the clouds, then brought forth with it fruits as a sustenance for you, and He has made the ships subservient to you, that they might run their course in the sea by His command, and He has made the rivers subservient to you.
Allah is He Who created the heavens and the earth, and causeth water to descend from the sky, thereby producing fruits as food for you, and maketh the ships to be of service unto you, that they may run upon the sea at His command, and hath made of service unto you the rivers;
It is Allah Who hath created the heavens and the earth and sendeth down rain from the skies, and with it bringeth out fruits wherewith to feed you; it is He Who hath made the ships subject to you, that they may sail through the sea by His command; and the rivers (also) hath He made subject to you.
معانی کلمات آیه
سخر: تسخير: رام كردن و مطيع كردن.
فلك: كشتى. آن ، در مفرد و جمع به كار مى رود. با وصف آن ، مراد روشن مىشود.[۱]
خداست كه آسمانها و زمين را آفريد و از آسمان، آبى فرو فرستاد، پس با آن براى رزق شما از (زمين) ميوهها بيرون آورد و كشتى را رام شما نمود تا به فرمان او در دريا به حركت درآيد و براى شما نهرها را مسخّر نمود.
نکته ها
اين آيه از سه زاويه به مسألهى آب اشاره كرده است:
الف: آب باران كه وسيلهى آبيارى گياهان و مايهى حيات آنها و سبب سالم سازى هوا و تغيير و تلطيف آن است.
جلد 4 - صفحه 416
ب: آب دريا كه تأمين كنندهى زندگى حيوانات دريايى و بهترين و ارزانترين مسير براى عبور كشتىها و سرچشمهى ابر و باران است.
ج: آب نهرها كه وسيلهى آب رسانى به مناطق بىآب است.
خداوند در آيهى قبل به نماز و انفاق سفارش كرد. در اين آيه مىفرمايد: همه چيز را خدا به شما داده است، چرا در انفاق سستى مىكنيد؟
«تسخير» هم به معناى بهرهگيرى از منافع است، مثل تسخير خورشيد وماه و هم به معناى سلطه و تسلّطِ كامل است، نظير تسخير كشتىها ونهرها وتسلّط انسان بر آنها.
پیام ها
1- شناخت نعمتهاى خداوند، بهترين راه خداشناسى است كه با فهم عموم و عشق و انگيزه و عبادت همراه است. خَلَقَ السَّماواتِ ... سَخَّرَ لَكُمُ
2- در ميان همهى نعمتهاى خداوند، آب يكى از مهمترين آنهاست. «ماءً- فِي الْبَحْرِ الْأَنْهارَ»
3- آفرينش هستى، براى انسان است. «رِزْقاً لَكُمْ- سَخَّرَ لَكُمُ»
4- گرچه اسباب مادّى نقش دارند، امّا تمام عوامل به فرمان خداست. «بِأَمْرِهِ»
بعد از آن اثبات حقانيت ستايش و پرستش ذات احديت خود را به ذكر آيات بينات بيان مىفرمايد:
اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ: خداى به حق آن ذاتى است كه به قدرت كامله ايجاد فرمود آسمانها و زمينها را.
«1» مجمع البيان، جلد 3، صفحه 316.
«2» سوره زخرف آيه 67.
جلد 7 - صفحه 56
اما آسمانها: اولا: اختصاص هر يك به قطرى معين با آنكه عقلا زايد و ناقص بودن ممكن است، هر آينه ترجيح مقدار خاص، ايجاد و ابداع خالق عالم را ثابت گرداند. ثانيا: حدوث آنان خلاق قديم را گواهى دهد. ثالثا: صفات متعدده در آيات شريفه براى آنها ذكر فرموده: 1- شدت. 2- حفظ از خرابى 3- عدم تفاوت و فطور 4- مانند سقف مرفوع برافراشته. 5- انوار مضيه در آن مقرر 6- محل نزول روزى مخلوقات 7- مقر ملائكه.
اما زمين: 1- به حكمت بالغه بعض آن را نرم و بعض آن را سخت. 2- ربعى را مسكونى نمود. 3- خلق كوهها داراى منافع بسيار از جمله معادن فلزات و جواهر. 4- اختلاف اجزاء زمين در طبع و طعم و لون و رائحه، هر آينه اين آثار غريبه قدرت ذات احديت را برهانى خواهد بود.
وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً: و نازل فرمود از آسمان آب باران را. اگر جمله عقلاء عالم خواهند كه قطرهاى آب بر هوا معلق دارند نتوانند، حق تعالى به حكمت بالغه، آب را در ابر و ابر را در هوا معلق و باد را بر او مسلط نمود تا آب را براند و به زمينهائى كه خواهد ابر را ساكن و ببارد تا سيراب شوند. فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَكُمْ: پس بيرون آورد خداى تعالى به سبب باران از ميوهجات روزى را براى شما تا بدان روزگار گذرانيد، و آن شامل مطعومات و ملبوسات باشد، و چقدر فائده در هر يك از ميوهها مقرر كه قسمت عمده حيات انسان منظم گردد.
وَ سَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ: و رام گردانيد براى نفع شما كشتى را. لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ: تا جريان گردد در دريا به فرمان الهى. چون جهات حاجات خلق را بسيار و براى هر نوعى از حاجات انواع مخلوقات و هر يك را به طرفى مخصوص كرده، مشرقى را به چيزهائى كه در مغرب است محتاج نموده، و مغربى را هم به چيزهاى مشرقى، پس براى آسانى نقل، كشتيها بر آب روان، تا بدين سبب رفع احتياج خلق، و روزى بر آنها گشاده شود. وَ سَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهارَ: و مسخر گردانيد براى شما جويهاى آب را، يعنى آماده ساخت براى
جلد 7 - صفحه 57
شما نهرها مانند فرات و دجله و سيحون و جيحون و غير آن تا آب به اطراف منتشر و همه مخلوقات سيراب شوند.
بگو مر بندگان مرا آنانكه ايمان آوردند بر پاى دارند نماز را و انفاق كنند از آنچه روزى داديم ايشانرا در نهان و آشكارا پيش از آنكه بيايد روز كه نباشد داد و ستدى در آن و نه دوستىئى
خدا است آنكه آفريد آسمانها و زمين را و نازل نمود از آسمان آب را پس بيرون آورد بآن از ميوهها روزى براى شما و مسخر گردانيد براى شما كشتى را تا روان شود در دريا بفرمانش و مسخّر گردانيد براى شما نهرها را
و مسخّر فرمود براى شما آفتاب و ماه را دو گردش كننده مستمرّ و مسخّر فرمود براى شما شب و روز را
و داد بشما از هر چه خواستيد از او و اگر بشماريد نعمت خدا را بشمار در نياوريد آنرا همانا انسان هر آينه بسيار ستمكار ناسپاس است..
تفسير
امر است به پيغمبر اكرم كه امر فرمايد اهل ايمان را براى احقيّت ايشان باقامه نماز كه بر پا دارند آنرا در مواقيت معيّنه بخواندن و بتهيّه وسائل آن و نيز امر فرمايد بانفاق و صرف نمودن بعض آنچه را خداوند بايشان عطا فرموده در راه او خواه پنهان باشد خواه آشكار و بعضى پنهان را بصدقه مستحبّه و آشكار
جلد 3 صفحه 232
را بزكوة مفروضه تفسير نمودهاند و در روايت عيّاشى ره بحقوقيكه غير از زكوة مفروضه است تفسير شده در هر حال اين وقت و مال را بايد صرف نمود براى روز كه در آنروز نميتوان معاملهاى نمود و خريد و فروشى كرد كه باين وسيله فدائى داد و خود را از آتش جهنّم خلاص نمود و نميتوان دوستى گرفت كه بشفاعت آن از عذاب الهى نجات يافت چون هر كس در آنروز بخود مشغول است بطوريكه توجّه بديگرى ندارد و در بين كفّار دوستىئى نيست بلكه همه با يكديگر دشمنند «برگ عيشى بگور خويش فرست كس نيارد ز پس تو پيش فرست» و بايد دانست كه مستحقّ عبادت و پرستش خدا است كه آفريد آسمانها و زمين را براى بندگان تا در زير آنها و بالاى آن جاى گيرند و فرو ريخت از آسمان باران رحمت را پس بيرون آورد بوسيله آن از مأكول و ملبوس و مفروش و غيرها آنچه مرزوق و مقدّر ايشان باشد و در تحت فرمان بندگان قرار داد كشتى را تا جارى شود در دريا بوزيدن باد بامر خدا و در تحت تصرّف ايشان قرار داد نهرهاى بزرگ و كوچك را و مسخّر فرمود براى انتفاع آنها آفتاب و ماه را كه پيوسته بر دأب و عادت خود حركت كنند و منافع خود را بخلق برسانند و مسخّر فرمود شب و روز را براى آسايش مردم در يكى و كسب معيشت در ديگرى كه همه بر نفع ايشان است و عطا فرمود بآنها بعض آنچه را كه خواستند از او يعنى آنچه را مطابق باصلاح آنها و خالى از فساد بود و در مجمع از صادقين عليهما السلام نقل نموده كه قرائت فرمودند من كل بتنوين و بنابراين مفعول آتاكم مذكور است بخلاف قرائت باضافه كه مفعول سؤلكم مقدّر است و معنى ظاهرا يكى است و بعضى ما را نافيه گرفتهاند يعنى عطا فرموده است از هر چيزيكه سؤال ننموديد از او آنرا چه رسد بآنكه سؤال نموده باشيد و مؤيّد اين معنى است روايت عيّاشى ره از امام باقر عليه السّلام كه فرمود جامه و چيزيكه سؤال ننمودى آنرا از او عطا فرموده است بتو و محتمل است مراد از ما سئلتموه چيزى كه سزاوار سؤال است باشد خواه سؤال شود خواه نشود در هر حال نعم الهى كه شكر آن عقلا واجب است بقدرى است كه كسى قدرت تعداد انواع آنرا ندارد چه رسد به افراد آن هر نفسى كه فرو ميرود ممدّ حيات است و چون بر ميآيد مفرح ذات پس در هر نفسى دو نعمت موجود و بر هر نعمتى شكرى واجب از دست و زبان كه بر آيد كز عهده شكرش بدر
جلد 3 صفحه 233
آيد شكر گذارى هم نعمتى است كه شكرش واجب است و همانا انسان بالطبع بسى ستمكار است بر نفس خود بترك شكر بر نعمت و بسيار كفران نعمت و ناشكرى كننده است اگر خداوند با او كمك نفرمايد بتوفيق شكر گذارى و اطاعت و ترك معصيت ..
وَ سَخَّرَ لَكُمُ الأَنهارَ که باران از كوهها سرازير شود و رودخانهها و نهرها جاري شود و مراكز كشت را مشروب سازد و همچنين در تخوم الارض فرو رود و تشكيل نهرها و چشمهها دهد.
وَ سَخَّرَ لَكُمُ الشَّمسَ وَ القَمَرَ دائِبَينِ دائب بمعني دوام است يعني هميشه شمس براي ضوء نهار و قمر براي نور ليل که ميفرمايد هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمسَ ضِياءً وَ القَمَرَ نُوراً يونس آيه 5 و براي رشد اشجار و نضج ثمار و فوائد بسيار ديگر وَ سَخَّرَ لَكُمُ اللَّيلَ وَ النَّهارَ ليل را براي استراحت و فراغت براي عبادت و توجه بحضرت باري بالاخص در وقت سحر، و نهار را براي تحصيل معاش و اصلاح امور و قضاء حوائج.
(آیه 32)- سپس به معرفی خدا از طریق نعمتهایش میپردازد، آن گونه معرفی که عشق او را در دلها زنده میکند، و انسان را به تعظیم در برابر عظمت و لطفش وا میدارد زیرا این یک امر فطری است که انسان نسبت به کسی که به او کمک کرده و لطف و رحمتش شامل اوست علاقه و عشق پیدا میکند و این موضوع را ضمن آیاتی چند چنین بیان میدارد:
«خداوند همان کسی است که آسمانها و زمین را آفریده است» (اللَّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ).
«و از آسمان آبی فرستاد که به وسیله آن میوههای مختلف را خارج ساخت و از آنها به شما روزی داد» (وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَکُمْ).
«و کشتی را مسخّر شما ساخت» (وَ سَخَّرَ لَکُمُ الْفُلْکَ).
هم از نظر مواد ساختمانیش که در طبیعت آفریده است و هم از نظر نیروی محرکش که بادهای منظم سطح اقیانوسهاست.
«تا این کشتیها بر صفحه اقیانوسها به فرمان او به حرکت در آیند» (لِتَجْرِیَ فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ). و سینه آبها را بشکافند و به سوی ساحل مقصود پیش روند، و انسانها و وسائل مورد نیازشان را از نقطهای به نقاط دیگر به آسانی حمل کنند.
ج2، ص511
همچنین «نهرها را در تسخیر شما درآورد» (وَ سَخَّرَ لَکُمُ الْأَنْهارَ).
تا از آب حیاتبخش آنها زراعتهایتان را آبیاری کنید، و هم خود و دامهایتان سیراب شوید، و هم در بسیاری از اوقات، صفحه آنها را به عنوان یک جاده هموار مورد بهرهبرداری قرار داده، با کشتیها و قایقها از آنها استفاده کنید، و هم از ماهیان آنها و حتی از صدفهایی که در اعماقشان موجود است، بهره گیرید.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید: