آیه 265 سوره بقره
| <<264 | آیه 265 سوره بقره | 266>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
و مثل آنان که مالشان را در راه خشنودی خدا انفاق کنند و با کمال اطمینان خاطر، دل به لطف خدا شاد دارند مثل بوستانی است که در زمین بلندی باشد و بر آن باران زیادی به موقع ببارد و حاصلی دو چندان (که منتظرند) دهد، و اگر باران زیاد نیاید، اندک بارد (تا باز به ثمر رسد)، و خدا (به کار شما) بیناست.
ومثل کسانی که اموالشان را برای طلب خشنودی خدا و استوار کردن نفوسشان [بر حقایق ایمانی و فضایل اخلاقی] انفاق می کنند، مانند بوستانی است در جایی بلند که بارانی تند به آن برسد، در نتیجه میوه اش را دو چندان بدهد، و اگر باران تندی به آن نرسد باران ملایمی می رسد [و آن برای شادابی و محصول دادنش کافی است] و خدا به آنچه انجام می دهید، بیناست.
و مَثَل [صدقات] كسانى كه اموال خويش را براى طلب خشنودى خدا و استوارى روحشان انفاق مى‌كنند، همچون مَثَل باغى است كه بر فراز پشته‌اى قرار دارد [كه اگر] رگبارى بر آن برسد، دو چندان محصول برآورد، و اگر رگبارى هم بر آن نرسد، بارانِ ريزى [براى آن بس است]، و خداوند به آنچه انجام مى‌دهيد بيناست.
و مثَل كسانى كه اموال خويش را براى طلب رضاى خدا از روى يقين و اعتقاد انفاق مى‌كنند، مثَل بوستانى است بر تپه‌اى، كه بارانى تند، بر آن بارد و دو چندان ميوه دهد، و اگر نه بارانى تند كه نرم بارانى بر آن بارد. خدا به كارهاى شما بيناست.
و (کار) کسانی که اموال خود را برای خشنودی خدا، و تثبیت (ملکات انسانی در) روح خود، انفاق می‌کنند، همچون باغی است که در نقطه بلندی باشد، و بارانهای درشت به آن برسد، (و از هوای آزاد و نور آفتاب، به حد کافی بهره گیرد،) و میوه خود را دو چندان دهد (که همیشه شاداب و با طراوت است.) و اگر باران درشت به آن نرسد، بارانی نرم به آن می‌رسد. و خداوند به آنچه انجام می‌دهید، بیناست.
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
مرضاة: رضايت خوشنودى.
تثبيت: ثابت و استوار كردن.
جنة: باغ، «جن» به معنى پوشيدن است، باغ و چمن را جنت گويند كه روى زمين را مستور مى كند.
ربوة: تپه بلندى، «ربو» به معنى زيادت است، تپه را به علت زيادت و بالا آمدن ربوه گفته اند، «ربا» نيز از اين ماده است.
اكل: (بر وزن شتر) ميوه. خوردنى.
طل: باران خفيف. به قولى خفيفترين باران و به قولى شبنم. راغب آن را اضعف المطر معنى كرده است.[۱]
نزول
محل نزول:
این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۲]
شأن نزول:
سلام بن مستنير از امام باقر عليه‌السلام روايت نمايد كه اين آيه درباره امام على مرتضى عليه‌السلام نازل گرديده است[۳].[۴]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«265» وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبِيتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُكُلَها ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ
و مَثل كسانى كه اموال خود را در طلب رضاى خداوند واستوارى روح خود انفاق مى‌كنند، همچون مَثل باغى است كه در نقطه‌اى بلند باشد (واز هواى آزاد بحدّ كافى بهره بگيرد) وباران‌هاى درشت به آن برسد وميوه‌ى خود را دو چندان بدهد.
واگر باران درشتى نبارد، باران‌هاى ريز و شبنم (ببارد تا هميشه اين باغ شاداب و پر طراوت باشد.) و خداوند به آنچه انجام مى‌دهيد، بيناست.
جلد 1 - صفحه 422
پیام ها
1- اگر هدف، تحصيل رضاى خداوند ورشد و كمال روحى باشد، كارها بارور مى‌شود. «ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ ... فَآتَتْ أُكُلَها ضِعْفَيْنِ»
2- اخلاص، ساده بدست نمى‌آيد، بايد به سراغ آن رفت. «ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ»
3- كارهاى خالص، همچون مزرعه‌اى در نقطه‌اى مرتفع است كه از خرابى سيل محفوظ است. «بِرَبْوَةٍ أَصابَها»
4- اگر هدف خدا باشد، از جلوه‌ها و جمال‌ها هم محروم نمى‌شويم. مخلصين در جامعه محبوب‌تر از رياكارانند. «جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ» انفاق خالص، همانند مزرعه‌ى در دامنه كوه وزمين مرتفع است، كه همه مردم آنرا مى‌بينند واز آن لذّت مى‌برند.
5- مهم‌تر از امكانات، بهره‌گيرى از امكانات است. بارانِ ريز يا درشت مهم نيست، مهم آن است كه زمين بتواند آن را جذب كند. «فَإِنْ لَمْ يُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبِيتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُكُلَها ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (265)
بعد از آن مثلى براى منفق و مخلص بيان فرمايد:
«1» بحار الانوار، جلد 72، صفحه 295، حديث 19.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 484
وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ: و مثل آنانكه انفاق مى‌كنند به اعتقاد صحيح و اخلاص مال‌هاى خود را در خيرات و مبرات، ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ: براى طلب خشنودى خدا، وَ تَثْبِيتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ: و به جهت تصديق ايشان به اسلام و قوت يقين و بصيرت و يقين داشتن بجزا و پاداش كه صدور يافته، اين تصديق و تثبيت از نفسهاى آنها. يا تثبيت به معنى اخلاص و توطين است، يعنى به جهت خالص ساختن انفاق براى خدا و اطمينان بر جزا كه صدور يافته اين دو از نفوس آنها، كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ: مانند بوستانى است پر از اشجار و اثمار كه واقع باشد به موضع بلندى كه تابش آفتاب زودتر به آن رسد و باد بيشتر وزيده و ميوه‌جاتش از آفت دورتر و در نضارت و طراوت بمرتبه كمال است.
أَصابَها وابِلٌ: برسد به آن باران بزرگ قطره، فَآتَتْ أُكُلَها ضِعْفَيْنِ: پس بار آورد ميوه خود را در حالى كه دو برابر باشد، يعنى به يك سال چندان ميوه دهد كه باغات ديگر به مدت دو سال بار آورند. از حضرت صادق عليه السّلام مروى است كه مضاعف شود ميوه‌جات آن، چنانچه مضاعف شود اجر كسى كه انفاق كند مال خود را. «1» فَإِنْ لَمْ يُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌ: پس اگر نرسد آن باغ را باران عظيم القطره، پس بدو رسد باران ضعيف، اين قدر نيز كافى است براى روئيدن و برودت هوا و ارتفاع مكان نمو ثمره آن. ملخص معنى آنكه نفقات اين جماعت زاكى و نامى نزد خدا و به هيچ وجه ضايع نمى‌شود اگرچه متفاوت باشد در كم و بيش و به اعتبار آنچه منضم به آن باشد از مزيت ثواب بر سبيل تفضل. وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ: و خداى تعالى به آنچه مى‌كنيد از روى اخلاص، يا ريا، بينا است و مناسب هر يك جزا خواهد داد. اين فرمايش تحذير است از ريا و ترغيب در اخلاص.
تبصره: محققين فرموده‌اند كه در صدقه چهار حرف و هر كدام را
«1» مجمع البيان، جلد اوّل، صفحه 378.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 485
اشاره‌اى است: 1- (ص)- كه صاد است يعنى منع كننده است صاحبش را از مكروهات دنيا و آخرت. 2- (د) دال است صاحبش را به سوى بهشت و نعيم ابدى. 3- (ق)- كه موجب قرب صدقه دهنده است به خداى تعالى. 4- (ه)- كه هادى صاحبش باشد از جانب خداى سبحان.
و نيز فرموده‌اند صدقه كه با اخلاص باشد، پنج كلام را گويا باشد در عالم واقع نسبت به صاحبش: 1- آنكه كم بودم بسيار نمودى مرا. 2- كوچك بودم بزرگ كردى مرا. 3- دشمن بودم دوست نمودى مرا. 4- فانى بودم باقى داشتى مرا. 5- حافظ من بودى حافظ شدم تو را.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبِيتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُكُلَها ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (265)
ترجمه
و مثل آنانكه صرف ميكنند مالهاشان را براى طلب خوشنودى خدا و ثبات قدم خودشان مثل بوستانى است در بلندى‌اى كه برسد آنرا باران درشت پس مياورد ميوه خود را در چندان پس اگر نرسد آنرا باران درشت برسد باران ريز و خدا بآنچه بجا بياوريد بينا است.
جلد 1 صفحه 342
تفسير
قمى فرموده مراد از تثبيت خوددارى از منت و آزار است فيض ره فرموده يعنى توطين نفس ميكنند بر حفظ اين اطاعت و متعقب نمى‌نمايند آن را به چيزى كه مفسد آن باشد از قبيل ريا و سمعه و عجب و منّ و اذى و امثال اينها بعد از آنكه براى رضاى خدا انفاق نموده باشند و عياشى از حضرت باقر (ع) روايت نموده است كه اين آيه در شأن حضرت امير (ع) نازل شده است و البته منافات با عموم لفظ ندارد و فرد اكمل آنوجود مبارك علوى است و بنظر حقير چون انفاق در راه خدا از روى اخلاص بلكه كليه عبادات و اعمال خيريه موجب ثبات قدم در دين و صفاى قلب و مزيد معرفت است براى ترغيب بعمل اشاره باين نتيجه شده است بصورت داعى چون علت غائى در تصور مقدم و در وجود مؤخر است يعنى مثل كسانيكه انفاق ميكنند اموال خودشان را براى خوشنودى خدا و ثبات خودشان در دين مثل بوستانى است كه در محل مرتفعى باشد كه نمايش و صفاى آن بيشتر و از آفات ارضيه از قبيل سيل محفوظتر و از هوا و نور آفتاب و ماه مستفيدتر و ميوههاى آن بهتر و برتر گردد پس برسد آنرا باران درشت و ميوههاى آن دو برابر شود چنانچه در مجمع از حضرت صادق (ع) روايت نموده است كه مراد آنستكه ميوهاى آن دو چندان شود چنانچه اجر كسيكه براى رضاى خدا انفاق نمايد دو چندان خواهد شد و اگر باران درشت بآن نرسد باران ريز و شبنم باو خواهد رسيد و كافى است براى آن چون مكانش خوب است مانند كسيكه نيتش خوب باشد كه احسان كم و زياد هر دو براى او نافع است و خداوند بصير است به نيت انفاق كننده و كم و زياد انفاق و هر كس را بمقدار عمل و كيفيت قصد او جزا خواهد داد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُون‌َ أَموالَهُم‌ُ ابتِغاءَ مَرضات‌ِ اللّه‌ِ وَ تَثبِيتاً مِن أَنفُسِهِم كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَت أُكُلَها ضِعفَين‌ِ فَإِن لَم يُصِبها وابِلٌ فَطَلٌّ وَ اللّه‌ُ بِما تَعمَلُون‌َ بَصِيرٌ (265)
وَ مَثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُون‌َ أَموالَهُم‌ُ ابتِغاءَ مَرضات‌ِ اللّه‌ِ ابتغاء از ماده بغي و بغي بكسر بمعني فجور و زنا است مثل وَ ما كانَت أُمُّك‌ِ بَغِيًّا مريم آيه 29، و بضم‌ّ بمعني طلب است مثل أَ فَغَيرَ دِين‌ِ اللّه‌ِ يَبغُون‌َ آل عمران آيه 77، و ابتغاء يعني طلبا لمرضات اللّه.
مرضات از رضا بمعني خشنوديست و رضاي الهي فوق درجات است چنانچه ميفرمايد وَ رِضوان‌ٌ مِن‌َ اللّه‌ِ أَكبَرُ ذلِك‌َ هُوَ الفَوزُ العَظِيم‌ُ توبه آيه 73.
و در مراتب قصد قربت گفته‌اند: 1- خوف از نار. 2- طمع بجنّة و رجاء ثواب. 3- شكر نعمت 4- حب‌ّ عبادت. 5- حسن طاعت.
6- تحصيل كمالات معنويّه و ارتفاع درجه. 7- قرب برحمت. 8- تحصيل رضاي حق. 9- حب‌ّ الهي. 10- استحقاق عبوديّت و بهمين مرتبه اشاره فرموده امير المؤمنين عليه السّلام در مناجاتش
الهي ما عبدتك خوفا من نارك و لا طمعا من جنّتك بل وجدتك اهلا للعبادة فعبدتك.
وَ تَثبِيتاً مِن أَنفُسِهِم ثبات قدم در امتثال اوامر الهي که هر چه باشد و هر مقدار که باشد كوتاهي نكند و در صراط مستقيم سير كند چنانچه نافرماني لغزش قدم است و خروج از صراط مستقيم است كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبوَةٍ ربوة را تفسير كردند بزمين بلند مرتفع لكن بنظر ميآيد مراد زميني است که تراب زيادي داشته باشد که باصطلاح فارسي زمين پوك
جلد 3 - صفحه 44
ميگويند که ريشه اشجار در آن فرو ميرود و آب زيادي بخود ميگيرد و باعث رشد اشجار ميشود، در مقابل زمين صلد سخت که حاصل نميدهد چون از ماده رباء بمعني زيادتي است و اگر الّا و لا بد بگوئيم زمين مرتفع است مراد جائيست که بفارسي سراب ميگويند که اولا آب بآنجا ميرسد در مقابل ته آب که كمتر آب باو ميرسد أَصابَها وابِلٌ که باران تند باو اصابت ميكند.
فَآتَت أُكُلَها ضِعفَين‌ِ بواسطه رشد که دارد دو برابر حاصل معمولي حاصل ميدهد يا آنكه در سال دو مرتبه حاصل ميدهد.
فَإِن لَم يُصِبها وابِلٌ فَطَلٌّ که اگر باران تندي هم باو نرسد خشك نميشود چون سر آب است و آب را در اعماق خود نگاه ميدارد چون طل‌ّ بمعني باران ضعيف است.
وَ اللّه‌ُ بِما تَعمَلُون‌َ بَصِيرٌ از نيّات و قلوب و بواطن شما خبر دارد و باعمال شما بينا است و بمقدار هر يك جزاء ميدهد چنانچه گفتند
الاعمال بالنيّات.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 265)- در این آیه مثال زیبای دیگری برای نقطه مقابل این گروه بیان می‌کند، آنها کسانی هستند که در راه خدا از روی ایمان و اخلاص، انفاق می‌کنند می‌فرماید: «و مثل کسانی که اموال خود را برای خشنودی خدا و استوار کردن (ملکات عالی انسانی) در روح خود انفاق می‌کنند، همچون باغی است که در نقطه بلندی باشد، و بارانهای درشت و پی در پی به آن برسد (و به خاطر بلند بودن مکان، از هوای آزاد و نور آفتاب به حد کافی بهره گیرد و آن چنان رشد و نمو کند که) میوه خود را دو چندان دهد» (وَ مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبِیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَها ضِعْفَیْنِ).
سپس می‌افزاید: «و اگر باران درشتی بر آن نبارد لا اقل بارانهای ریز و شبنم بر آن می‌بارد» و باز هم میوه و ثمر می‌دهد و شاداب و باطراوت است (فَإِنْ لَمْ یُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ).
و در پایان می‌فرماید: «خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است» (وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ).
او می‌داند آیا انفاق انگیزه الهی دارد یا ریاکارانه است، آمیخته با منت و آزار است یا محبت و احترام.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.
