و آن منافقان گمان کنند که لشکرهای کافران هنوز از دور مدینه نرفته و شکست نخورده‌اند و اگر آن دشمنان بار دیگر بر علیه السلام لشکر کشند باز منافقان آرزوشان این است که در میان اعراب بادیه (از جنگ آسوده و برکنار) باشند و از اخبار جنگی شما جویا شوند، و اگر هم در میان (سپاه) شما در آیند جز اندکی (آن هم به ریا و نفاق) به جنگ نپردازند.
[این بزدلان منافق] می پندارند که گروه های دشمن نرفته اند و اگر بار دیگر گروه های دشمن بیایند، آنان دوست دارند که کاش در میان اعراب بادیه نشین بودند، و [همانجا] از خبرهای شما می پرسیدند، و اگر در میان شما بودند جز اندکی جنگ نمی کردند.
اينان [چنين] مى‌پندارند كه دسته‌هاى دشمن نرفته‌اند، و اگر دسته‌هاى دشمن بازآيند آرزو مى‌كنند: كاش ميان اعراب باديه‌نشين بودند و از اخبار [مربوط به] شما جويا مى‌شدند، و اگر در ميان شما بودند، جز اندكى جنگ نمى‌كردند.
مى‌پندارند كه سپاه احزاب نرفته است. و اگر آن لشكرها بازمى‌آمدند، آرزو مى‌كردند كه كاش در ميان اعراب باديه‌نشين مى‌بودند و همواره از اخبار شما مى‌پرسيدند. اگر هم در ميان شما مى‌بودند، جز اندكى قتال نمى‌كردند.
آنها گمان می‌کنند هنوز لشکر احزاب نرفته‌اند؛ و اگر برگردند (از ترس آنان) دوست می‌دارند در میان اعراب بادیه‌نشین پراکنده (و پنهان) شوند و از اخبار شما جویا گردند؛ و اگر در میان شما باشند جز اندکی پیکار نمی‌کنند!
They suppose the confederates have not left yet, and were the confederates to come [again], they would wish they were in the desert with the Bedouins asking about your news, and if they were with you they would fight but a little.
They think the allies are not gone, and if the allies should come (again) they would fain be in the deserts with the desert Arabs asking for news about you, and if they were among you they would not fight save a little.
They hold that the clans have not retired (for good); and if the clans should advance (again), they would fain be in the desert with the wandering Arabs, asking for the news of you; and if they were among you, they would not give battle, save a little.
They think that the Confederates have not withdrawn; and if the Confederates should come (again), they would wish they were in the deserts (wandering) among the Bedouins, and seeking news about you (from a safe distance); and if they were in your midst, they would fight but little.
معانی کلمات آیه
بادون: بادى: كسى كه در باديه ساكن باشد، بادون جمع آن است.
اعراب: جوهرى در صحاح گويد: به عرب شهر نشين گويند: عربى و به عرب باديه نشين گويند: اعرابى، اعراب جمع عرب نيست، بلكه عرب اسم جنس است. نگارنده گويد: گويا اهل لغت متفق هستند در اينكه اعراب و اعرابى به باديه نشينان مخصوص است ولى در صحاح گفته: اعراب اسم جمع است و از خود مفرد ندارد و اللَّه العالم مى‌شود از آيات قرآن حدس زد كه اعراب به شهر نشين نيز گفته مى‌شود.[۱]
(آنها به قدرى وحشت‌زده شده‌اند كه) مى‌پندارند احزاب (مشرك و يهود مهاجم) هنوز پراكنده نشده‌اند و اگر (بار ديگر) دسته‌هاى دشمن (به سراغ مسلمانان) آيد، دوست دارند كاش ميان اعراب باديه نشين بودند (و درگير جنگ نمى‌شدند) و تنها از اخبار (مربوط به) شما جويا مى‌شدند و اين افراد اگر در ميان شما بودند جز اندكى نمى‌جنگيدند.
نکته ها
به عربِ شهرنشين «عربى» و به عرب باديه نشين «اعرابى» گويند. كلمه‌ى «بادُونَ» جمع «بادى» است و به كسى گفته مى‌شود كه در باديه و بيابان ساكن باشد.
پیام ها
1- افراد ترسو و سست ايمان، همواره دشمن را قوى‌تر از مسلمانان تصوّر مى‌كنند. (منافقان گمان مى‌كردند تا احزابِ يهود و مشرك مدينه را فتح نكنند پراكنده نخواهند شد). «يَحْسَبُونَ الْأَحْزابَ لَمْ يَذْهَبُوا»
2- خود باختگى، قدرت فهم واقعيّات را از انسان مى‌گيرد. يَحْسَبُونَ ... لَمْ يَذْهَبُوا
جلد 7 - صفحه 344
3- افراد سست ايمان، زندگى در جوامع دور از فرهنگ را بر زندگى در جامعه‌ى دينى، ترجيح مى‌دهند. «يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ بادُونَ»
4- افراد سست ايمان به جاى حضور در صحنه جامعه، به خواندن روزنامه‌ها و شنيدن اخبار راديوها سرگرمند. «يَسْئَلُونَ عَنْ أَنْبائِكُمْ»
5- افراد سست ايمان، اهل نبرد و استقامت نيستند. «ما قاتَلُوا إِلَّا قَلِيلًا»
يَحْسَبُونَ الْأَحْزابَ: گمان مى‌كنند منافقان در باره احزاب- يعنى لشكرهاى كفار از قريش و غطفان و اسد و يهود و غير ايشان- كه، لَمْ يَذْهَبُوا:
بازنگشته‌اند، يعنى بددلى و ترس منافقان به مثابه اين است كه با وجود آنكه مشركان فرار نموده، پندارند كه اطراف مدينه را فراگرفته و در مقام محاربه ايشانند؛ و بدين جهت از خندق فرار نموده و داخل مدينه متحصن شده‌اند، هر
جلد 10 - صفحه 425
چند به آنها گويند مشركان فرار نموده و برگشته‌اند، قبول نكنند و ياراى آن ندارند كه از منازل متحصنه خود بيرون آيند. وَ إِنْ يَأْتِ الْأَحْزابُ: و اگر بيايند اين لشكرها نوبت ديگر، يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ: دوست دارند منافقان، و تمنا كنند آنكه ايشان، بادُونَ فِي الْأَعْرابِ: صحرانشينان بودندى واقع در ميان عربهاى باديه‌نشين، يعنى از شدت ترس آرزو كنند كه در مدينه بلكه در باديه ساكن باشند. يَسْئَلُونَ عَنْ أَنْبائِكُمْ: پرسيدندى از هر شخص آينده‌اى از جانب مدينه از خبرهاى شما از آنچه واقع شده بر شما و تحقيق نمودندى كه حال شما چگونه است و منتظر مغلوبيت شما بودندى، وَ لَوْ كانُوا فِيكُمْ: و اگر بودندى در ميان شما و به مدينه مراجعت نكردى و مقاتله با دشمنان نمودى، ما قاتَلُوا إِلَّا قَلِيلًا:
مقاتله ننمودى مگر كارزار اندكى از روى ريا و سمعه نه براى خدا و اعلاى دين.
بگو فايده نميدهد شما را گريختن اگر بگريزيد از مرگ يا كشته شدن و آنگاه بر خوردار نميشويد مگر اندكى
بگو كيست آنگه نگاه ميدارد شما را از خدا اگر بخواهد براى شما بدى يا بخواهد برايتان رحمتى و نيابند براى‌شان غير از خدا دوستى و نه ياورى
بتحقيق ميداند خدا تا خير اندازندگان از شما را و گويندگان به برادرانشان كه بيائيد بسوى ما و نميآيند بكار زار مگر اندكى
بخيلانند بر شما پس چون آيد ترس مى‌بينى آنها را كه مينگرند بسوى تو ميگردد چشمهاشان چون كسيكه بيهوش شده باشد از مرگ پس چون برود ترس آزار نمايند شما را بزبانهائى تند و تيز در حاليكه بخيلانند بر مال آنها ايمان نياوردند پس باطل گردانيد خدا كردارهاشانرا و باشد اين بر خدا آسان
مى‌پندارند دسته‌هاى دشمن را كه نرفته‌اند و اگر آيند دسته‌هاى دشمن دوست دارند كه كاش آنها صحرانشينان بودند در ميان عربان بيابانى كه ميپرسيدند از خبرهاى شما و اگر بودند در ميان شما كار زار نميكردند مگر اندكى
تفسير
خداوند سبحان در اين آيات به پيغمبر خود دستور فرموده كه بمنافقين مذكور در آيات سابقه بفرمايد فرار براى شما فايده‌اى ندارد اگر مقصود شما فرار از مردن بمرگ طبيعى يا كشته شدن بدست مردم باشد هر دو بتقدير الهى است اجل هر كس رسيده باشد هر جا باشد ميميرد يا كشته ميشود و تقديم و تأخيرى در آن روى نخواهد داد و بر فرض بگمان شما تأخير بيفتد چند روزى بيش از زندگى بهره‌مند نخواهيد شد و بعدا بعذاب اليم فرار از جنگ گرفتار خواهيد بود كيست آنكه بتواند شما را از تحت اراده و قدرت خدا خارج نمايد اگر بخواهد بشما بدى يا خوبى برساند و نخواهند يافت براى خودشان جز خدا صاحب اختيار و ياورى كه بتواند دفع نمايد از آنها مقدّر خدا را او ميداند و ميشناسد كسانيرا
جلد 4 صفحه 313
كه باز ميدارند سايرين را از جهاد در بين شما و مشغول مينمايند ايشانرا به اراجيفى از قبيل آنكه لشگر محمّد لقمه‌اى براى ابو سفيان و احزاب بيش نيست و كسانيرا كه ميگويند برفقا و دوستان خودشان از منافقين بيائيد پيغمبر را تسليم بدشمن نمائيم و برويم پى كارمان مانند آن اوّل منافق از مهاجرين كه برفيق و برادر خود گفت بيا محمّد را در مقابل عمرو بن عبد ود بياوريم كه او را بكشد و ما بقوم خود ملحق شويم چون كسى حريف ميدان اين مرد نيست و در تاريخ واقعه اشاره بآن شد كه يكمرتبه ديگر هم در ايّام عسرت اين اظهار را بهم مسلك خود عبد الرّحمن ابن عوف نمود و آنكه از ميدان ضرار فرار كرد و معلوم است اين قبيل اشخاص در جنگ حاضر نميشوند مگر ناچار شوند آنهم بقدريكه بگويند ما هم بوديم و در غنيمت شريكيم و كلمه هلمّ در مفرد و جمع استعمال ميشود و اينها از صرف مال و بذل جان در راه خدا و نصرت مسلمانان بخيلانند و مضايقه مينمايند از ايشان و چون ترس از دشمن پديدار گردد مى‌بينى اى پيغمبر آنها را كه نگاه ميكنند بتو در حاليكه چشمهاشان در حدقه گردش ميكند مانند كسيكه در شرف مرگ است و بحال احتضار افتاده از ترس ولى چون ترس بر طرف شد و ظفر براى مسلمانان حاصل گشت و غنيمتى بدست آمد حمله ميكنند بمسلمانان و آزار ميرسانند بايشان با زبانهاى تند و تيزشان كه زود سهم ما را بدهيد يك قيراط شما بيشتر برديد سهم ما كم شد و از اين قبيل زبان درازى و نظر تنگيها ميكنند در مال دنيا اينها واقعا ايمان بخدا و پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلم نياورده‌اند و با اغراض دنيوى حاضر در ميدان جنگ شده‌اند و الّا اين احوال از آنها بروز نمينمود لذا اگر احيانا مبارزه و جنگى هم نموده باشند چون بقصد قربت نبوده ثواب ندارد و عمل غير مؤمن مخلص مقبول درگاه احديّت نيست و اين نفاقها و اعمال ناشايسته براى خدا چيزى نيست و آسان بوده و هست و اينها از بس مرعوب شده بودند پس از فرار احزاب باز خيال ميكردند آنها فرار نكردند و از بس باطنا با مسلمانان بدند اگر دو مرتبه احزاب كه همان قبائل مختلفه از كفار قريش و غيرها باشند بر گردند براى جنگ با مسلمانان دوست دارند بروند از مدينه بيرون و محلق باعراب باديه‌نشين شوند و از راهگذران جوياى حال مسلمانان گردند و اگر در اين دفعه دوم هم در مدينه باشند مانند
جلد 4 صفحه 314
دفعه اوّل جنگ نميكنند مگر بهمان اندازه كم كه بيان شد براى رضاى خدا نيست بلكه براى شركت در غنيمت است
يَسئَلُون‌َ عَن أَنبائِكُم بپرسند كار مسلمين و كفار بكجا كشيد هر طرفي که غالب شد خود را بآن ملحق كنند.
وَ لَو كانُوا فِيكُم در داخله مسلمين.
ما قاتَلُوا إِلّا قَلِيلًا فقط يك هاي و هويي بيش ندارند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 20)- این آیه ترسیم گویاتری از حالت جبن و ترس این گروه است، می‌گوید: «آنها (به قدری وحشت‌زده شده‌اند که) گمان می‌کنند هنوز لشکر احزاب نرفته‌اند» (یَحْسَبُونَ الْأَحْزابَ لَمْ یَذْهَبُوا).
کابوس وحشتناکی بر فکر آنها سایه افکنده، گویی سربازان کفر مرتبا از مقابل چشمانشان رژه می‌روند، شمشیرها را برهنه کرده و نیزه‌ها را به آنها حواله می‌کنند! سپس اضافه می‌کند: «و اگر برگردند (از ترس آنان) دوست می‌دارند در میان اعراب بادیه نشین پراکنده (و پنهان) شوند» (وَ إِنْ یَأْتِ الْأَحْزابُ یَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ بادُونَ فِی الْأَعْرابِ).
آری! بروند و در آنجا بمانند «و (مرتبا) از اخبار شما جویا گردند» (یَسْئَلُونَ عَنْ أَنْبائِکُمْ). لحظه به لحظه از هر مسافری جویای آخرین خبر شوند، مبادا احزاب به منطقه آنها نزدیک شده باشند، و سایه آنها به دیوار خانه آنها بیفتد! و این منت را بر سر شما بگذارند که همواره جویای حال و وضع شما بودیم! و در آخرین جمله می‌افزاید: «و اگر در میان شما باشند جز اندکی پیکار نمی‌کنند» (وَ لَوْ کانُوا فِیکُمْ ما قاتَلُوا إِلَّا قَلِیلًا).
نه از رفتن آنها نگران باشید، نه از وجودشان خوشحال، که افرادی بی‌ارزش و بی‌خاصیتند و نبودنشان از بودنشان بهتر!
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
