وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ: و ذات قهار اوست قهر كننده، و غلبه نماينده فوق بندگان خود، يعنى او سبحانه استعلا و غالبيت دارد به قدرت و قهر بر همه مخلوقات وَ هُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ: و اوست فاعل آنچه بر وفق مصلحت و مقتضاى حكمت باشد، دانا و آگاه به حقايق احوال بندگان و مصالح امور ايشان از خير و شر و نفع و ضرر و مرض و صحت و ضيق و وسعت، پس قهاريت و غلبيت و استيلاى او به تعدى و ظلم نباشد، بلكه محض عدل و عدل محض است؛ با وجود فرط قهاريت، اراده امرى نفرمايد مگر آنكه موافق حكمت و مقتضاى مصلحت عباد باشد.
حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمايد: بتحقيق خداوند متعال داناست به پنهانيها، و آگاه است از ضميرها. ذات سبحانى راست احاطه از حيث علم و قدرت به همه چيز از كليات و جزئيات، و او راست غلبه و تسلط به هر چيز از كائنات، و قدرت بر هر شىء از مكوّنات، و چون ذات واجب الوجود بر سرائر و ضمائر شما آگاه و علم او احاطه دارد به همه احوال شما، پس بايد عمل كند عامل از شما در ايام مهلت خود، يعنى عمر، پيش از سرعت لحوق اجل او. و در زمان فراغت و حضور قبل از زمان مشغولى به اهوال قبور و نشور، و در زمان تنفس او قبل از آنكه گرفته شود راه نفس او. «1»
و او است غالب فوق بندگانش و او است درست كردار آگاه.
تفسير
تصوير غلبه بقدرت غير متناهيه است كه در آيه سابقه بآن اشاره شد بعلاوه بيان حكمت كامله خداوند در تدبير امور بندگان و احاطه علميه الهيه بجزئيات احوال عباد و سرائر آنها شده است تا مبرهن شود كه سزاوار است بنده در تمام امور اعتماد و اتّكال بحق نمايد و تفويض امور خويش را باو كند تا از همّ و غم فارغ و از خلق بىنياز شود و امور او بر وفق حكمت و صلاح منظم گردد و بخير دنيا و آخرت برسد ..
فَوقَ عِبادِهِ فوقيت بمعني علو و ارتفاع و احاطه است مثل يَدُ اللّهِ فَوقَ أَيدِيهِم فتح آيه 10.
وَ هُوَ الحَكِيمُ با اينكه قدرت و غلبه و قهر او بر جميع بالذات باشد و هر چه بخواهد بكند ميتواند لكن عالم بجميع حكم و مصالح است و بر خلاف حكمت و مصلحت فعلي از او صادر نخواهد شد زيرا بر خلاف حكمت يا قبيح است اگر ذي مفسده باشد يا لغو است اگر بلا مصلحت باشد و هر دو محال است از او صادر شود و همين است معني عدل که يكي از اصول مذهب شيعه است الخبير خبير عالم بجزئيات است از ظاهر و باطن، از سري تا ثريّا، از مجردات و ماديات، نباتات جمادات، جنّ، انس، ملك، حيوانات برّي و بحري با خبر است.
28
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 18)
در این آیه برای تکمیل بحث فوق می گوید: «اوست که بر تمام بندگان قاهر و مسلط است» (وَ هُوَ القاهِرُ فَوقَ عِبادِهِ).
اما برای این که این توهم پیش نیاید که خداوند مانند بعضی از صاحبان قدرت ممکن است کمترین سوء استفاده ای از قدرت نامحدود خود کند در پایان آیه می فرماید: «و با این حال او حکیم است و همه کارش روی حساب، و خبیر و آگاه است و کمترین اشتباه و خطا در اعمال قدرت ندارد» (وَ هُوَ الحَکیمُ الخَبِیرُ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید: