آیه 16 سوره تغابن

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
مشاهده آیه در سوره

فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِيعُوا وَأَنْفِقُوا خَيْرًا لِأَنْفُسِكُمْ ۗ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

مشاهده آیه در سوره


<<15 آیه 16 سوره تغابن 17>>
سوره : سوره تغابن (64)
جزء : 28
نزول : مدینه

ترتیل

ترجمه (مکارم شیرازی)

ترجمه های فارسی

پس تا بتوانید خدا ترس و پرهیزکار باشید و (سخن حق) بشنوید و اطاعت کنید و از مال خود برای (ذخیره آخرت) خویش (به فقیران) انفاق کنید. و کسانی که از خوی لئامت و بخل نفس خود محفوظ مانند آنها به حقیقت رستگاران عالمند.

ترجمه های انگلیسی(English translations)

So be wary of Allah, as much as you can, and listen and obey, and spend [in the way of Allah]; that is better for yourselves. Those who are saved from their own greed—it is they who are the felicitous.

معانی کلمات آیه

  • شح: بخل، حرص، حرص مفرط.[۱]

نزول

ابن شهر آشوب به نقل از تفسیر وکیع از سفیان بن مرة الهمدانى و او از عبد خیر روایت کند و گوید: از امام مرتضى علیه‌السلام راجع به آیه «اتَّقُوااللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ» سؤال کردم. فرمود: به خدا قسم غیر از اهل بیت رسول خدا صلى اللّه علیه و آله و سلم دیگرى به این آیه عمل سؤال کردم.

فرمود: به خدا قسم غیر از اهل بیت رسول خدا صلى الله علیه و آله دیگرى به این آیه عمل ننموده است زیرا ما از کسانى هستیم که همیشه در یاد خداى خود مى باشیم و هیچ‌وقت او را فراموش نکرده ایم و نیز شکرگذار نعمت‌هاى او بوده ایم و کفران نعمت نورزیده ایم و نیز اطاعت فرمان او را کرده ایم و عصیان نورزیده ایم ولى وقتى که این آیه نازل شد.

صحابه نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمدند و گفتند: یا رسول الله ما طاقت عمل کردن به این آیه را نداریم سپس آیه 16 سوره تغابن نازل گردید.[۲] سعید بن جبیر گوید: وقتى که آیه 102 سوره آل عمران «اتَّقُوااللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ» نازل گردید. عمل به آیه مزبور بر مردم بسیار گران آمد و بعضى وقتى آیه را شنیدند از جاى خویش برخاسته بودند در حالتى که رگ‌هاى گردن آن‌ها برآمده و صورت ها و قیافه هاى آن‌ها برافروخته شده بود زیرا حس مى کردند که نتوانند حقیقت آیه را که بسیار مشکل می‌نمود عمل نمایند لذا این آیه براى تخفیف در حال و اعمال آن‌ها نازل گردید.[۳]

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)


فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِيعُوا وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لِأَنْفُسِكُمْ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ «16»

پس هر قدر مى‌توانيد، از خداوند پروا كنيد و سخن او را بشنويد و اطاعت كنيد و انفاق كنيد كه براى شما بهتر است و هر كس از شرّ بخل نفس خويش درامان بماند، پس آنان همان رستگارانند.

جلد 10 - صفحه 90

نکته ها

«يُوقَ» به معناى حفظ و نگهدارى و «شُحَّ» به معناى بخل و تمايل نفسانى است.

در حديث مى‌خوانيم كه امام صادق عليه السلام پيوسته دعا مى‌كرد: «اللهم ق شح نفسى» خدايا! مرا از بخل نفس حفظ كن. هنگامى كه سؤال كردند: چرا دائماً اين دعا را مى‌خوانيد؟ حضرت اين آيه را تلاوت فرمود: «وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» «1»*

امام صادق عليه السلام فرمود: «من ادى الزكاة فقد و قى شح نفسه» «2» هركس زكات مال خود را بپردازد، از بخل نفس خويش حفظ شده است.

در آيه 102 سوره آل عمران مى‌خوانيم: «اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ» از خدا پروا كنيد حق پروا و در اين آيه مى‌فرمايد: «فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ»، مراد از اين دو آيه چيست؟ پاسخ: شايد معناى‌ «مَا اسْتَطَعْتُمْ» آن باشد كه در همه موارد فردى، اجتماعى، سياسى، اقتصادى و خانوادگى، تقوا را مراعات كنيد كه اشاره به كمّيت و جامعيت دارد و مراد از «حَقَّ تُقاتِهِ» كيفيت تقوا باشد، يعنى بالاترين درجه تقوا را كه ورع است داشته باشيد. «3»

در آيه قبل، اموال به عنوان وسيله امتحان الهى معرّفى شد، در اين آيه، راه پيروزى در آزمايش مال، انفاق و دورى از بخل معرفى شده است.

هم در مبارزه با نفس و خواسته‌هاى نفسانى بايد در حد توان تلاش نمود: «فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ»، هم در مبارزه با دشمن بيرونى بايد در حدّ توان، سلاح و امكانات تهيه نمود. «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ» «4»

پیام ها

1- براى موفقيت در آزمايش‌هاى الهى، از اهرم تقوا استفاده كنيد. إِنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ ... فَاتَّقُوا اللَّهَ‌

2- در اسلام، تكليف فوق توان و طاقت وجود ندارد. «مَا اسْتَطَعْتُمْ»

«1». تفسير نورالثقلين.

«2». تفسير مجمع‌البيان.

«3». تفسير الميزان.

«4». انفال، 60.

جلد 10 - صفحه 91

3- تقواى الهى، يعنى شنيدن سخن حق، عمل كردن به آن و رسيدگى به فقراست.

«فَاتَّقُوا، اسْمَعُوا، أَطِيعُوا، أَنْفِقُوا»

4- اگر طالب خير هستيد، موانع را كنار بزنيد و به فرمان خداوند گوش كنيد و از مال خود به فقرا بدهيد. «أَنْفِقُوا خَيْراً لِأَنْفُسِكُمْ»

5- تنها حفظ جسم از خطرات كافى نيست، حفاظت روح از اعمال و صفات بد نيز لازم است. «يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ»

6- راه رستگارى، انفاق در راه خداست. «وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»

7- مال دوستى و بخل، با نفس انسان عجين شده است. «شُحَّ نَفْسِهِ»

پانویس

  1. پرش به بالا تفسير احسن الحديث، سید علی اکبر قرشی، ج11، ص195
  2. پرش به بالا البرهان فی تفسیر القرآن.
  3. پرش به بالا تفسیر ابن ابى حاتم.

منابع