کسانی از شما که در روز برخورد دو گروه (مسلمان و کافر در جنگ احد) پشت کردند و فراری شدند شیطان آنها را به سبب نافرمانی و بدکرداریشان به لغزش افکند، و همانا خدا از آنها درگذشت، که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.
قطعاً کسانی از شما روزی که [در نبرد احد] که دو گروه [مؤمن و مشرک] با هم رویاروی شدند، به دشمن پشت کردند، جز این نیست که شیطان آنان را به سبب برخی از گناهانی که مرتکب شده بودند لغزانید، و یقیناً خدا از آنان در گذشت؛ زیرا خدا بسیار آمرزنده و بردبار است.
روزى كه دو گروه [در اُحد] با هم روياروى شدند، كسانى كه از ميان شما [به دشمن] پشت كردند، در حقيقت جز اين نبود كه به سبب پارهاى از آنچه [از گناه] حاصل كرده بودند، شيطان آنان را بلغزانيد. و قطعاً خدا از ايشان درگذشت؛ زيرا خدا آمرزگار بردبار است.
از ميان شما آنان كه در روز مقابله آن دو گروه بگريختند، به سبب پارهاى از اعمالشان شيطان آنها را به خطا افكنده بود. اينك خداوند عفوشان كرد كه او آمرزنده و بردبار است.
کسانی که در روز روبرو شدن دو جمعیت با یکدیگر (در جنگ احد)، فرار کردند، شیطان آنها را بر اثر بعضی از گناهانی که مرتکب شده بودند، به لغزش انداخت؛ و خداوند آنها را بخشید. خداوند، آمرزنده و بردبار است.
Those of you who fled on the day when the two hosts met, only Satan had made them stumble because of some of their deeds. Certainly, Allah has excused them, for Allah is all-forgiving, all-forbearing.
(As for) those of you who turned back on the day when the two armies met, only the Shaitan sought to cause them to make a slip on account of some deeds they had done, and certainly Allah has pardoned them; surely Allah is Forgiving, Forbearing.
Lo! those of you who turned back on the day when the two hosts met, Satan alone it was who caused them to backslide, because of some of that which they have earned. Now Allah hath forgiven them. Lo! Allah is Forgiving, Clement.
Those of you who turned back on the day the two hosts Met,-it was Satan who caused them to fail, because of some (evil) they had done. But Allah Has blotted out (their fault): For Allah is Oft-Forgiving, Most Forbearing.
همانا كسانى از شما كه روز برخورد دو سپاه (در احد، از جنگ) روى برگرداندند (و فرار كردند،) جز اين نبود كه شيطان به خاطر بعضى از كردار (ناپسند) شان آنها را لغزانيد و البتّه خداوند از آنها گذشت، براستى كه خداوند آمرزندهى بردبار است.
نکته ها
آيه در مورد فرار بعضى از مسلمانان در جنگ احد است. در تفاسير آمده است؛ در جنگ احد جز سيزده نفر (پنج نفر آنان از مهاجران و هشت نفر از انصار) همه فرار كردند. در مورد اين كه سيزده نفر، جز على عليه السلام چه كسانى بودند اختلاف است.
چگونگى برخورد مسلمانان در جنگ احد آنان را به چهار گروه تقسيم كرد: 1. شهدا 2.
صابران 3. فراريان كه مورد عفو قرار گرفتند 4. منافقان.
پیام ها
1- يكى از علل فرار از جنگ، گناه است. «تَوَلَّوْا ... بِبَعْضِ ما كَسَبُوا»
2- گناه، ميدان را براى وسوسههاى شيطان باز مىكند. «اسْتَزَلَّهُمُ ... بِبَعْضِ ما كَسَبُوا»
جلد 1 - صفحه 633
3- خطاكار را نبايد براى هميشه طرد كرد ودر كيفر او شتاب كرد. «عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ»
4- خداوند گنهكاران را مىبخشد، پس شما آنان را ملامت نكنيد. «عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ»
إِنَّ الَّذِينَ تَوَلَّوْا مِنْكُمْ: بتحقيق آنانكه پشت كردند از شما و فرار نمودند، يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ: روزى كه ملاقات كرده و رو برو شده بودند دو گروه مسلمانان و كافران در حرب احد، إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّيْطانُ: اينست و جز اين نيست كه طلب لغزيدن كرد ايشان را شيطان، يعنى وسوسه نمود و آنها را از راه حق بگردانيد، پس اطاعت او نمودند، بِبَعْضِ ما كَسَبُوا: به شآمت بعض از آنچه كسب نموده بودند. خلاصه آنكه سبب فرار آنها، اطاعت وسوسه شيطان بود در حرص به غنيمت، لذا ممنوع از توفيق و تقويت قلب شدند. يا به سبب گناهان سابقه كه توبه نكرده بودند شيطان وسوسه نمود و ايشان منقاد او شدند و به اين قضيه ممتحن گشتند، زيرا گناه بدون توبه، مقتضى گناه ديگر خواهد شد، چنانچه طاعت مؤدى به طاعت ديگر است. وَ لَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ: و هر آينه بتحقيق عفو فرمود خداى تعالى از ايشان، گناه را به توبه و اعتذار آنان، إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ: بدرستى كه خداى تعالى بسيار بسيار آمرزنده است گناهكاران را، بردبار است كه تعجيل نفرمايد عقوبت را تا توبه نمايند.
همانا آنانكه پشت كردند از شما روز كه رو برو شدند دو جماعت جز اين نيست كه لغزانيدشان شيطان بسبب برخى از آنچه كسب كردند و هر آينه بتحقيق عفو كرد خدا از ايشان همانا خداوند آمرزنده بردبار است.
جلد 1 صفحه 518
تفسير
آن كسانيكه فرار كردند در روز كه جمعيت مسلمين با كفار در احد تلاقى نمودند بواسطه آن بود كه شيطان متاع دنيا را در نظر آنها جلوه داد و پاى ثبات آنها در حفظ رخنه احد بلغزش آمد و مخالفت امر پيغمبر را نمودند و از مراكز خودشان بطلب غنيمت شتافتند و بچنگال خصم گرفتار شدند و چون بهواى نفس عمل نموده بودند شيطان بر آنها مسلط شد و حب جان را در نظر آنها جلوه داد و محبت پيغمبر و اسلام را از دل آنها برد و آنها را بمعصيتى بزرگتر از معصيت اول وادار نمود و خداوند تأييد ننمود و قوت قلب بآنها عطا نفرمود لذا مرعوب كفار شدند و فرار بر قرار اختيار نمودند و گرفتار خسران دنيا و آخرت شدند خلاصه آنكه اين بلائى بود كه بوسوسه شيطان خودشان بسر خودشان آوردند مربوط به بيرون آمدن از مدينه يا كثرت جمعيت كفار نبود و از اين آيه هم استفاده ميشود اگر شيطان رخنه در انسان پيدا كند بتدريج او را در اسفل السافلين مستقر خواهد نمود و با آنكه چنين كبيره از آنها سر زده بود كه اگر همت امير المومنين و كمك الهى نبود بكلى اساس اسلام مضمحل ميشد خداوند بكرم واسعه خود توبه آنها را قبول و زلات آنها را عفو فرمود چون خداوند آمرزنده گناهان است و تعجيل در عقوبت نمىفرمايد شايد بندگان از معاصى نادم شوند و توبه كنند و آنها را بيامرزد.
بدرستي که كساني که از جنگ هزيمت پيدا كردند و فرار نمودند در روزي که جمعيت مسلمين با جمعيت كفار برابر شدند يوم احد جز اينکه نيست که شيطان آنها را بلغزش انداخت بسبب پارهاي از معاصي که مرتكب شده بودند و هر آينه خداوند آنها را عفو فرمود بدرستي که خداوند آمرزنده و صاحب حلم است إِنَّ الَّذِينَ تَوَلَّوا مِنكُم كساني که همراه پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم در احد بودند
جلد 4 - صفحه 401
چهار دسته بودند: يك قسمت آنهايي که بدرجه رفيعه شهادت نائل شدند. و يك قسمت كساني که ثبات قدم داشتند در حفظ رسول و دفع كفار اينکه دو دسته مسلما از مورد آيه خارج هستند زيرا که تولي ننمودند.
و اما كساني که فرار كردند اينها هم دو دسته بودند، يك قسمت منافقين آنها هم از مورد آيه خارج هستند زيرا مورد عفو و مغفرت خاصّ اهل ايمان است و آنها در درك اسفل آتش هستند بنصّ قرآن إِنَّ المُنافِقِينَ فِي الدَّركِ الأَسفَلِ مِنَ النّارِ وَ لَن تَجِدَ لَهُم نَصِيراً نساء آيه 145، باقي ماند قسمت چهارم فساق مؤمنين که بواسطه فسق هزيمت جستند و تولي نمودند و بواسطه ايمان و توبه و پشيماني مورد عفو شدند، بخصوص قرينه لفظيه که خطاب بمسلمين است و منافقين از اينکه خطاب بيرونند يَومَ التَقَي الجَمعانِ دو جمع، جمع مسلمين در تحت لواي رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و جمع مشركين در تحت امارت ابي سفيان، التقي بمعني روبرو شدند، و مراد از يوم يوم احد است.
(آیه 155)- گناه سر چشمه گناه دیگر است! این آیه که باز ناظر به حوادث جنگ احد است حقیقت دیگری را بازگو میکند و آن این که: لغزشهایی که بر اثر وسوسههای شیطانی به انسان دست میدهد بر اثر گناهان پیشین در انسان فراهم شده، و گر نه وسوسههای شیطانی در دلهای پاک که آثار گناهان سابق در آن نیست اثری در آن نمیگذارد و لذا میفرماید: «آنهایی که در میدان احد فرار کردند شیطان آنان را به سبب پارهای از اعمالشان به لغزش انداخت، اما خدا آنها را بخشید، خداوند آمرزنده و حلیم است» (إِنَّ الَّذِینَ تَوَلَّوْا مِنْکُمْ یَوْمَ الْتَقَی الْجَمْعانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّیْطانُ بِبَعْضِ ما کَسَبُوا وَ لَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِیمٌ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید: