و آنان که مرتکب عمل زشت شدند و پس از آن عمل بد توبه کردند و (به اخلاص) ایمان آوردند، خدای تو بر آنها بعد از توبه، به یقین بخشنده و مهربان است.
و آنان که مرتکب بدی ها شدند، سپس بعد از آن توبه کردند، وایمان آوردند [امیدوار باشند که] یقیناً پروردگارت پس از آن [توبه وایمان] بسیار آمرزنده و مهربان است.
و[لى] كسانى كه مرتكب گناهان شدند، آنگاه توبه كردند و ايمان آوردند، قطعاً پروردگار تو پس از آن آمرزنده مهربان خواهد بود.
آنان كه مرتكب كارهاى بد شدند، آنگاه توبه كردند و ايمان آوردند، بدانند كه پروردگار تو پس از توبه، آمرزنده و مهربان است.
و آنها که گناه کردند، و بعد از آن توبه نمودند و ایمان آوردند، (امید عفو او را دارند؛ زیرا) پروردگار تو، در پی این کار، آمرزنده و مهربان است.
Yet [to] those who commit misdeeds but repent after that, and believe—indeed, after that, your Lord shall surely be all-forgiving, all-merciful.
And (as to) those who do evil deeds, then repent after that and believe, your Lord after that is most surely Forgiving, Merciful.
But those who do ill-deeds and afterward repent and believe - lo! for them, afterward, Allah is Forgiving, Merciful.
But those who do wrong but repent thereafter and (truly) believe,- verily thy Lord is thereafter Oft-Forgiving, Most Merciful.
معانی کلمات آیه
«آمَنُوا»: ذکر خاصّ بعد از عام است. چرا که توبه از کفر و معاصی، خود ایمان بشمار است. «مِن بَعْدِهَا»: ضمیر (ها) در اوّلی به سیّئات، و در دومی به توبه برمیگردد. «إِنَّ رَبَّکَ ...»: این جمله خبر (الَّذِینَ) است و ضمیر عائد محذوف است. تقدیر چنین میشود: إِنَّ رَبَّکَ مِن بَعْدِها لَغَفُورٌ لَّهُمْ، رَحِیمٌ بِهِمْ.
و كسانى كه مرتكب بدىها وگناهان شده وپس از آن توبه كرده و ايمان آورند، پس از آن توبه، بىگمان پروردگارت آمرزنده و مهربان است.
پیام ها
1- راه توبه هميشه باز است، گرچه پس از مدّتى باشد. «ثُمَّ تابُوا» ( «ثُمَّ» براى فاصله زمانى است)
2- توبهى هر خلافى، جبران همان است، توبهى گوسالهپرستى، بازگشت به ايمان واقعى به خداست. «آمَنُوا»
«1». تفسير نورالثقلين.
جلد 3 - صفحه 183
3- براى دعوت به توبه بايد زمينهاى را فراهم آورد. ثُمَّ تابُوا ... إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ
4- خداوند نسبت به توبهكنندگان واقعى علاوه بر بخشش، رحمت خود را هم شامل آنان مىسازد. «لَغَفُورٌ رَحِيمٌ» آرى، اسما و صفات الهى، جلوههاى حكيمانه دارند.
وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ: و آن كسانى كه بجا آورند معاصى را از صغاير و كبائر و شرك، ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها: پس بازگشتند و توبه نمودند بعد از آن معاصى، وَ آمَنُوا: و ايمان آوردند به يگانگى خدا و تصديق رسول. و اگر مراد غير شرك باشد معنى آنكه: تصديق كردند اين را كه حق تعالى توبه گناهكاران را قبول فرمايد، إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها: بتحقيق پروردگار تو بعد از توبه و تدارك، لَغَفُورٌ رَحِيمٌ: هر آينه آمر زنده گناهان، مهربان است به قبول توبه عاصيان و اگرچه گناه عظيم باشد مانند شرك عبده عجل و ذنوب كثيره مانند معاصى بنى اسرائيل.
خلاصه عبده عجل، از عمل شنيع خود نادم شده، خدمت موسى طلب استغفار نمودند. خطاب الهى آمد: توبه آنها مقبول است به قتل يكديگر؛ راضى شده، شمشير كشيده؛ ظلمتى ظاهر، تا شفقت رحم، مانع مقاتله نباشد؛ چون هوا روشن شد، هفتاد هزار مرد كشته شده بودند، موسى از غضب فرو نشسته، طلب مغفرت نمود، حق تعالى عفو فرمود.
گفت پروردگار من بيامرز مرا و برادرم را و داخل فرما ما را در رحمت خود و توئى رحم كنندهترين رحم كنندگان
همانا آنانكه گرفتند بخدائى گوساله را زود باشد كه برسد آنها را غضبى از پروردگارشان و ذلّتى در زندگانى دنيا و اين
جلد 2 صفحه 478
چنين جزا دهيم افترا زنندگان را
و آنانكه بجا آوردند كارهاى بد را پس توبه نمودند بعد از آن و گرويدند همانا پروردگار تو پس از آن هر آينه آمرزنده مهربان است.
تفسير
پس از اتمام اعتذار از حضرت هرون حضرت موسى براى خود و او از خداوند طلب مغفرت و رحمت نمود و اين ملازم با گناه نيست چون اقبال و توجّه بحق و سؤال از خداوند در هر حال خوب است علاوه بر آنكه ترك اولى منافى با عصمت انبياء نيست چنانچه سابقا اشاره شد و مقرر گرديد كسانيكه گوسالهپرست شدند مورد غضب از طرف خدا و ذلّت از قبل خلق شوند و كسانيكه ثابت ماندند بدين حق آنها را بكشند بشرحيكه در سوره بقره در ذيل آيه و اذ قال موسى لقومه گذشت و بعضى گفتهاند مراد از غضب قتل يا عذاب اخروى است و مراد بذلّت خروج از ديار يا جزيه است و افتراء آنها اين بود كه گفتند گوساله خداى شما و خداى موسى است و در كافى از حضرت باقر (ع) نقل نموده كه اين آيه را تلاوت فرمود و فرمود هر بدعتگذار در دين و مفترى بر خدا و پيغمبر (ص) و اهل بيت او بذلّت در دنيا گرفتار خواهد شد و بالاخره گوسالهپرستان بواسطه توسّل بخاندان نبوّت نجات يافتند و توبه آنها قبول شد چون خداوند بعد از توبه از كفر و عصيان اهل ايمان و عمل از بندگان را مشمول مغفرت و رحمت رحيميه خود خواهد فرمود.
و كساني که اعمال سيّئه بجا آوردند و مرتكب معاصي شدند پس از آن نادم شدند و توبه كردند و ايمان آوردند محققا پروردگار تو از بعد از توبه و ندامت آنها هرآينه البته آمرزنده و مهربان است و رحم كننده.
وَ الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيِّئاتِ و لو مورد آن بني اسرائيل است که گوساله پرست شدند لكن مورد مخصص نيست و آيه عام است تمام اهل معاصي را شامل ميشود و لو كفر و ضلالت باشد حتي دليل بر قبولي توبه مرتدّ هم هست زيرا مورد آيه بني اسرائيل است که شرك آوردند و چه ارتدادي است بالاتر از اينکه.
ثُمَّ تابُوا که حقيقة پشيمان شدند از جهت كفر و فسق و معصيت نه از جهت برخورد بمضار آن مثلا سارق را اگر دست بريدند پشيمان ميشود از سرقت يا زاني را حدّ زدند پشيمان ميشود از زنا لكن اينکه توبه نيست بلكه از جهت
جلد 7 - صفحه 469
مخالفت با امر خدا و ارتكاب معصيت پشيمان شود با مراعات شرائط توبه چون هر گناهي توبه آن فرق دارد مثلا توبه از ترك صلوة اتيان بقضاء است و از ترك صوم قضاء و كفاره است و از زكاة و خمس رد كردن است و از حقوق النّاس اداء آنست و از شرك و كفر ايمان آوردنست.
من بعدها ضمير راجع بسيئات است يعني بعد از ارتكاب سيئه توبه كرد وَ آمَنُوا ممكن است اشاره باهل كتاب که در عصر نبي صلّي اللّه عليه و آله و سلّم بودند يا مطلق كفار و مشركين که ايمان بياورند خداوند از تمام معاصي آنها صرف نظر ميكند
(الاسلام يجبّ ما قبله).
انّ ربّك خطاب بمفرد با اينكه رب العالمين است براي اينست که قرآن بر او نازل شده و او مخاطب گرديده من بعدها بعد از ارتكاب معاصي و توبه و ايمان لغفور با سه تأكيد كلمه انّ و لام تأكيد و اتيان بصفت مشبهة غفور يعني محققا البته غفران او ثابت و محقق است مخصوصا در قيامت که حتي شيطان هم بطمع ميافتد رحيم غفران گذشت از عقوبت است و پردهپوشي و برطرف كردن آثار وخيمه معاصي است و رحمت مشموليت فيوضات و الطاف و نعم خداونديست هم در دنيا و هم در آخرت
( يا رحمن الدنيا و الاخرة و رحيمهما)
حديث است.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 153)- در این آیه این موضوع را تکمیل کرده، و به صورت یک قانون کلی چنین میگوید: «اما آنها که اعمال بدی انجام دهند، سپس توبه کنند (و شرایط توبه همگی انجام گیرد) و ایمان خود را به خدا تجدید نمایند و از هرگونه شرک و نافرمانی بازگردند، پروردگار تو بعد از آن (آنها را میبخشد، او) بخشنده و مهربان است» (وَ الَّذِینَ عَمِلُوا السَّیِّئاتِ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِها وَ آمَنُوا إِنَّ رَبَّکَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِیمٌ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید: