قوم موسی به او گفتند که ما هم پیش از آمدن تو (به رسالت) و هم بعد از آنکه آمدی به رنج و شکنجه (دشمن) بودهایم، موسی گفت: امید است که خدا دشمن شما را هلاک نماید و شما را در زمین جانشین کند آنگاه بنگرد تا شما چه خواهید کرد.
گفتند: پیش از آنکه تو نزد ما بیایی شکنجه و آزار شدیم، و نیز پس از آنکه آمده ای [مورد شکنجه و آزاریم]. گفت: امید است که پروردگارتان دشمنانتان را نابود کند، و شما را در این سرزمین، جانشین [آنان] گرداند، پس بنگرد که شما [پس از فرعونیان] چگونه عمل می کنید؟
[قوم موسى] گفتند: «پيش از آنكه تو نزد ما بيايى و [حتى] بعد از آنكه به سوى ما آمدى مورد آزار قرار گرفتيم.» گفت: «اميد است كه پروردگارتان دشمن شما را هلاك كند و شما را روى زمين جانشين [آنان ]سازد؛ آنگاه بنگرد تا چگونه عمل مىكنيد.»
گفتند: پيش از آنكه تو بيايى در رنج بوديم و پس از آنكه آمدى باز در رنجيم. گفت: اميد است كه پروردگارتان دشمنتان را هلاك كند و شما را در روى زمين جانشين او گرداند. آنگاه بنگرد كه چه مىكنيد.
گفتند: «پیش از آنکه به سوی ما بیایی آزار دیدیم، (هم اکنون) پس از آمدنت نیز آزار میبینیم! (کی این آزارها سر خواهد آمد؟)» گفت: «امید است پروردگارتان دشمن شما را هلاک کند، و شما را در زمین جانشین (آنها) سازد، و بنگرد چگونه عمل میکنید!»
They said, ‘We were tormented before you came to us and [also] after you came to us.’ He said, ‘Maybe your Lord will destroy your enemy and make you successors in the land, and then He will see how you act.’
They said: We have been persecuted before you came to us and since you have come to us. He said: It may be that your Lord will destroy your enemy and make you rulers in the land, then He will see how you act.
They said: We suffered hurt before thou camest unto us, and since thou hast come unto us. He said: It may be that your Lord is going to destroy your adversary and make you viceroys in the earth, that He may see how ye behave.
They said: "We have had (nothing but) trouble, both before and after thou camest to us." He said: "It may be that your Lord will destroy your enemy and make you inheritors in the earth; that so He may try you by your deeds."
معانی کلمات آیه
«أُوذِینَا»: اذیّت و آزار شدهایم. «یَسْتَخْلِفَکُمْ»: شما را جایگزین و جانشین گرداند.
(قوم موسى) گفتند: هم پيش از آنكه نزد ما بيايى آزار مىشديم و هم پس از آنكه آمدى! (پس چه بايد كرد؟) موسى گفت: اميد است پروردگارتان دشمن شما را نابود كند و شما را در اين سرزمين، جانشين آنان سازد تا ببيند شما چگونه عمل مىكنيد.
نکته ها
بنىاسرائيل توقّع داشتند پس از قيام موسى عليه السلام كارها يك شبه درست شود و كشور مصر، با همهى امكانات در اختيار آنان قرار گيرد و فرعونيان نابود شوند. از اين رو مدّعى بودند كه قيام حضرت موسى برايشان رفاه نياورده است، امّا در پاسخ آنان مىفرمايد: پيروزى، نياز به شرايطى همچون صبر، تلاش وتوكّل دارد كه با فراهم شدن آنها، يارى الهى فرامىرسد.
جلد 3 - صفحه 149
پیام ها
1- رفاه و امنيّت، اوّلين خواستههاى مردم از حكومتهاست. قالُوا أُوذِينا ...
2- مردم ضعيف الايمان، در هر شرايطى از انبيا توقّع رفاه دارند و در غير اين صورت از آنان نيز انتقاد مىكنند. قالُوا أُوذِينا مِنْ قَبْلِ ...
3- گاهى رهبران آسمانى، مورد انتقاد پيروان كمظرفيّت و كمتحمّل خود نيز قرار مىگرفتند. «قالُوا أُوذِينا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِيَنا وَ مِنْ بَعْدِ ما جِئْتَنا»
4- اغلب مردم، سعادت و خوشى را در راحتى و آسايش مىپندارند و نبود آن را ناكامى مىدانند، غافل از آنكه اديان آسمانى براى تنظيم و جهت صحيح دادن به زندگى آمدهاند، نه برطرف كردن تمام مشكلات دنيوى مردم. مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِيَنا وَ مِنْ بَعْدِ ما ...
5- مشكلات طبيعى و اجتماعى را بايد از راه طبيعى و با تدبير حل كرد، نه با اعجاز. (با توجه به آيه قبل «اصْبِرُوا»، و جمله: «بَعْدِ ما جِئْتَنا»
6- رهبر بايد انتقادها را بشنود و پيام اميدبخش بدهد. «عَسى رَبُّكُمْ»
7- ايمان به نظارت خداوند، مايهى دقّت و پرهيزكارى است. «يَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرَ»
8- حكومت بر مردم، وسيلهى آزمايش است، نه لذّتجويى. «فَيَنْظُرَ كَيْفَ»
9- مردم در قبال حكومت مسئولند و با آن آزمايش مىشوند. «كَيْفَ تَعْمَلُونَ» و نفرمود: «كيف أعمل»
بنى اسرائيل باز آغاز شكايت از فرعون و فرعونيان نمودند:
قالُوا أُوذِينا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِيَنا: گفتند بر وجه تفجع و توجع، رنجانيده و اذيت شديم از قبطيان پيش از آنكه بيائى ما را به پيغمبرى، ما و انبياى ما را كشتند، وَ مِنْ بَعْدِ ما جِئْتَنا: و بعد از آنكه مبعوث بر ما شدى و معجزات باهره به ايشان نمودى، مدت مديد است كه ما را امر به كارهاى سخت نمايند و اكنون در صدد قتل ما برآمدند. يا چنانچه سابق پسران ما را كشتند، حال مىخواهند به همان مشغول شوند، و چون در هر دو حال ما در رنج بوديم، پس ميان حضور و غياب تو چه فرق بود. در منهج- اعمال شاقه آن بود كه ايشان را به بندگى اتخاذ، و مالشان را تصرف، و امر كندن سنگ از كوه و نقل آنها، و بناى قصور و امثال آن، و اگر عاجز شدى مزد را مىگرفتند، و اگر نمىدادند به جهت فقر و فاقه، ايشان را مىزدند. و زنان به چرخ ريسى و بافتن امر مىنمودند يا جزيه مىگرفتند.
چون اين شكايت را نمودند، قالَ عَسى رَبُّكُمْ أَنْ يُهْلِكَ عَدُوَّكُمْ: فرمود موسى به صراحت طمع دارم و اميدوارم از پروردگار شما اينكه هلاك فرمايد دشمن شما را كه فرعون و فرعونيانند، وَ يَسْتَخْلِفَكُمْ فِي الْأَرْضِ: و جانشين گرداند شما را در زمين مصر بعد از هلاك ايشان، فَيَنْظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ: پس نظر فرمايد چگونه بجا مىآوريد اعمال حسنه نمائيد يا قبيحه، شاكريد نعم او را يا كافريد، زيرا خداى متعال جزا ندهد بندگان را بر آنچه مىداند، بلكه جزا دهد ايشان را بر آنچه واقع و صادر شود از آنها. قول ديگر- يعنى پس ظاهر شود معلوم الهى به اينكه مبتلا و ممتحن فرمايد شما را به نعم تا ظاهر شود شكر شما،
جلد 4 صفحه 175
چنانچه امتحان نمايد به محن تا ظاهر گردد صبر شما. در مجمع فرمايد: نزد مفسران «عسى» به معنى واجب و لازم است، يعنى حق تعالى بر ذات خود لازم فرموده كه شما را در زمين مصر تمكين، و تمام آن را به تصرف شما درآورد بعد از هلاك فرعون و قوم او.
گفتند آن جماعت از قوم فرعون آيا مىگذارى موسى و قومش را تا فساد كنند در زمين و واگذارد تو را و معبودهاى تو را گفت بزودى ميكشم پسران آنها را و باقى مىگذارم زنهاى آنها را و همانا ما فوق آنها قاهرانيم
گفت موسى بقومش استعانت جوئيد بخدا و صبر كنيد همانا زمين از آن خدا است بميراث ميدهد هر كس را بخواهد از بندگانش و انجام كار بر نفع پرهيزكاران است
گفتند اذيّت شديم پيش از آنكه بيائى ما را و بعد از آنكه آمدى ما را گفت اميد است پروردگار شما كه هلاك كند دشمن شما را و جانشين كند شما را در زمين پس به بيند كه چگونه عمل مىنمائيد.
تفسير
قبطيان كه اقوام و اركان دولت فرعون بودند بر سبيل انكار از او سؤال نمودند كه آيا بعد از اين موسى و اتباعش را بحال خودشان واميگذارى كه مردم را بر تو بشورانند و اوضاع مملكت را مختل نمايند و از عبادت تو و بتهائى كه براى مردم وضع و اختراع نمودى كه براى تقرب بتو آنها را پرستش نمايند صرف نظر كنند چون گفتهاند فرعون چنين كارى كرده بود و براى اين بود كه گفت من پروردگار اعلاى شما هستم حقير عرض ميكنم شايد شبيه بخودش بوده چنانچه اخيرا مشاهده مىشد كه در برابر تمثال سلام مىدادند و تعظيم مىنمودند و چنانچه نسبت ببعضى فرق از صوفيه مىدهند كه ملتزمند در نماز تمثال وهمى مرشد را در نظر داشته باشند و خطاب اياك نعبد و اياك نستعين را بآن متوجّه نمايند پناه ميبريم بخدا از تسويلات شيطان و قمّى فرموده كه فرعون در ابتدا بت پرست بود بعد از آن ادعاء خدائى كرد و در مجمع از امير المؤمنين (ع) نقل نموده كه و يذرك و آلهتك بكسر همزه قرائت فرموده يعنى و واگذارد تو را و عبادتت را در هر حال فرعون آنها را مطمئن نمود كه همان سلوك سابق را كه كشتن پسرها و نگهدارى زنهاى بنى اسرائيل براى خدمت بود نسبت بآنها ادامه خواهم داد و در اركان قهر و غلبه ما رخنه و فتورى از اين پيش آمد پيدا نشده و در سلطنت ما تزلزلى روى نداده است و حضرت موسى براى تسليت قوم خود به بيان مذكور در آيه شريفه آنها را امر بصبر و سكون و توكّل و استعانت بحق فرمود و بايشان وعده نصرت و ظفر داد چون خداوند باو وعده داده بود كه قبطيانرا هلاك و مملكت آنها را بتصرف بنى اسرائيل درآورد و عياشى از حضرت صادق (ع) نقل نموده كه زمين از آن خدا است بميراث ميدهد
جلد 2 صفحه 464
آنرا بهر كس بخواهد از بندگانش و هر چه ملك خدا است ملك پيغمبر است و هر چه ملك پيغمبر است ملك امام است بعد از پيغمبر (ص) و قريب به اين مضمون را از امام باقر (ع) نيز نقل نموده و بنى اسرائيل در جواب شمه از مظالم فرعون را قبل از بعثت آنحضرت و بعد از آن نسبت بخودشان بيان نمودند و قمى ره مظالم قبل را بكشتن پسرها و بعد را بحبس فرعون آنها را براى ايمانشان بحضرت موسى تفسير فرموده است و حضرت موسى اخيرا در جواب وعده نصرتيرا كه سابقا بطور كنايه بيان فرموده بود تصريح فرمود چون ديد مطمئن نشدند و ذيلا اشاره فرمود بآنكه پس از نصرت الهى بايد شكر گذار و فرمانبردار شويد و الّا خداوند شما را بپاداش عملتان خواهد رساند.
پسر بود سر ميبريدند که موسي بوجود نيايد که مثنوي ميگويد:
صد هزاران طفل سر ببريده شد
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 129)- این آیه شکوه و گلههای بنی اسرائیل را از مشکلاتی که بعد از قیام موسی (ع) با آن دست به گریبان بودند، منعکس میسازد و میگوید: «آنها به موسی گفتند: پیش از آن که تو بیایی ما آزار میدیدیم اکنون هم که آمدهای باز آزار میبینیم» کی این آزارها سر خواهد آمد و گشایشی در کار ما پیدا میشود؟ (قالُوا أُوذِینا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَأْتِیَنا وَ مِنْ بَعْدِ ما جِئْتَنا).
گویا بنی اسرائیل مثل بسیاری از ما مردم انتظار داشتند که با قیام موسی (ع) یک شبه همه کارها رو به راه شود.
ولی موسی (ع) به آنها فهماند با این که سر انجام پیروز خواهند شد، اما راه درازی در پیش دارند، و این پیروزی طبق سنت الهی در سایه استقامت و کوشش و تلاش به دست خواهد آمد، همانطور که آیه مورد بحث میگوید: «موسی گفت امید است پروردگار شما دشمنتان را نابود کند و شما را جانشینان آنها در زمین قرار دهد» (قالَ عَسی رَبُّکُمْ أَنْ یُهْلِکَ عَدُوَّکُمْ وَ یَسْتَخْلِفَکُمْ فِی الْأَرْضِ).
و در پایان آیه میفرماید: خداوند این نعمتها را به شما خواهد داد و آزادی از دست رفته را به شما بر میگرداند، «تا ببیند چگونه عمل خواهید کرد» (فَیَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید: