آیه 281 سوره بقره
| <<280 | آیه 281 سوره بقره | 282>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
و بترسید از روزی که شما را به سوی خدا باز گردانند، پس هر کس پاداش عمل خویش خواهد یافت و به هیچ کس ستمی نکنند.
و پروا کنید از روزی که در آن به سوی خدا بازگردانده می شوید، سپس به هر کس آنچه انجام داده، به طور کامل داده می شود؛ و آنان مورد ستم قرار نمی گیرند [زیرا هر چه را دریافت می کنند، تجسّمِ عینی اعمال خودشان است].
و بترسيد از روزى كه در آن، به سوى خدا بازگردانده مى‌شويد، سپس به هر كسى [پاداش] آنچه به دست آورده، تمام داده شود؛ و آنان مورد ستم قرار نمى‌گيرند.
از آن روز كه به سوى خدا بازمى‌گرديد و به هر كس پاداش عملش به تمامى داده مى‌شود و ستمى نمى‌بيند، بيمناك باشيد.
و از روزی بپرهیزید (و بترسید) که در آن روز، شما را به سوی خدا بازمی‌گردانند؛ سپس به هر کس، آنچه انجام داده، به طور کامل باز پس داده می‌شود، و به آنها ستم نخواهد شد. (چون هر چه می‌بینند، نتایج اعمال خودشان است.)
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
توفى: وفاء- ايفاء به معنى تمام كردن، توفيه: تمام دادن حق.[۱]
نزول
محل نزول:
این آیه در منی سال حجه الوداع بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است. [۲]
شأن نزول:
«شیخ طوسی» گوید: ابن عباس و عطية و سدى گويند: اين آيه آخرين آيه اى است از قرآن كه به رسول خدا صلى الله عليه و آله نازل شده و جبرئيل گفت: كه پيامبر آن را در رأس دويست و هشتادمين آيه سوره بقره قرار بدهد[۳][۴].[۵]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«281» وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ
و پروا كنيد از روزى كه در آن به پيشگاه خداوند بازگردانده مى‌شويد و سپس هركس (جزاى) آنچه را كسب كرده، بدون كم وكاست داده مى‌شود و به آنان ستمى نمى‌رود.
جلد 1 - صفحه 446
نکته ها
اين آيه به منزله‌ى جمع‌بندى و هشدار عمومى در پايان آيات ربا است. در تفاسيرى همچون كشّاف، الميزان، مجمع البيان، كبير فخر رازى و برهان آمده است كه اين آيه، آخرين آيه‌اى بوده كه بر رسول خدا صلى الله عليه و آله نازل شده، ولى به دستور پيامبر صلى الله عليه و آله در اينجا قرار گرفته است.
پیام ها
1- قيامت، روز مهمى است. تنوين كلمه «يَوْماً» اشاره به عظمت آن روز دارد.
2- ربا گرفتن و رسيدن به دنيا، ساده و زودگذر است، آنچه ابدى وباقى است، قيامت است. «وَ اتَّقُوا يَوْماً»
3- تقوا و ياد قيامت، قوى‌ترين عامل براى دور شدن از ربا وساير محرّمات است.
«وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ»
4- ضامن اجراى نظام اقتصادى اسلام، ايمان و تقواى مردم است. «وَ اتَّقُوا يَوْماً»
5- در معاملات اين جهان، امكان كم و كاست هست، ولى در معامله با خداوند هيچ گونه كم و كاستى نيست. «تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ»
6- ملاك جزا و پاداش، عمل است، نه آرزو. «ما كَسَبَتْ»
7- نگران انفاق و ترك سود رباهاى خود نباشيد، از اعمال نيك شما اندكى كاسته نمى‌شود. «تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ... لا يُظْلَمُونَ»
تفسير نور(10جلدى)، ج1، ص: 447
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ (281)
بعد از ذكر اوامر و نواهى، تحذير فرمايد از تعدى به حدود و احكام و تذكر به قيامت و پاداش اعمال:
وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ: و بترسيد و بيانديشيد روزى را كه بازگشت كنيد همه شما به محاسبه الهى كه قيامت باشد. يا بجزائى كه مقرر فرموده از ثواب و عقاب. ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ: پس تمام داده شود هر نفسى جزاى آنچه عمل كرده باشد از خير و شر و طاعت و معصيت. وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ: و ايشان ظلم و ستم گرديده نشوند به نقص ثواب و تضعيف عقاب. از ابن عباس نقل است كه اين آيه آخرين آيات قرآن است كه نازل شده، و حضرت بعد از آن بيست روز و به قولى هشتاد روز و به قولى هفت روز و به قولى شش ساعت بيشتر حيات نداشت و از
«1» وسايل الشيعه، جلد 13، صفحه 87، حديث چهارم.
تفسير اثنا عشرى، ج1، ص: 511
دار دنيا رحلت فرمود.
تبصره: آيه شريفه متضمن است سعادت دنيا و آخرت را، زيرا اعتقاد به روز قيامت و جزاى اعمال و ترس مواخذه و عقاب الهى، حقيقتا هر آينه شخص معتقد را وادار كند به انجام طاعات و پرهيز از محرمات به مرتبه‌اى كه در تمام اوقات احوال قيامت نصب العين او باشد.
حضرت سيد السجاد عليه السلام فرمايد: اى پسر آدم هميشه به خير باشى مادامى كه واعظى از نفس تو براى تو باشد و محاسبه اعمال، همت تو، و خوف به منزله جامه زيرى تو و حزن به منزله جامه روى بدن تو باشد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ (281)
ترجمه
و بپرهيزيد روزى را كه بازگشت داده شويد در آنروز بسوى خدا پس وفا كرده شود هر نفسى را آنچه كسب نموده است و ايشان ستم كرده نميشوند.
تفسير
خوف از روز قيامت موجب تهيه توشه براى سفر آخرت است كه در آن روز هر كس به نتيجه عمل خود از خير و شر خواهد رسيد و كسى مظلوم نميشود بنقص ثواب يا زيادتى عقاب پس معلوم ميشود ثواب باستحقاق است و در صورت نزول اين آيه بعد از آيات سابقه موجب تأكيد حرمت ربا و مطالبه از معسر و وجوب زكوة و خيريت مطلق انفاق است و در مجمع از ابن عباس نقل نموده كه اين آخرين آيه است كه بر رسول اكرم نازل شده است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ اتَّقُوا يَوماً تُرجَعُون‌َ فِيهِ إِلَي اللّه‌ِ ثُمَّ تُوَفّي كُلُّ نَفس‌ٍ ما كَسَبَت وَ هُم لا يُظلَمُون‌َ (281)
بسياري از مفسّرين گفته‌اند که اينکه آخر آيه است که بر پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم نازل شده و مستند آنها روايتي است از إبن عباس و روايت مفصّل است لكن چون منتهي بمعصوم نيست و سندش هم از طرق شيعه نيست اعتباري ندارد لذا از نقل آن خودداري كرديم و اينکه آيه شريفه مشتمل بر سه جمله است:
جمله اولي امر بتقوي است که در موارد زيادي از قرآن ذكر شده و اينکه امر مثل امر باطاعت و عبادت و نهي از معصيت و فحشاء و منكر از اوامر ارشادي است که ارشاد بحكم عقل ميكند چون عقل سليم لزوم تقوي و اجتناب از معاصي و اطاعت مولي را حكم ميكند و معناي امر ارشادي اينست که بر مخالفتش عقوبتي جز همان مضاري که در معصيت دارد مترتب نميشود و بر اطاعتش جز همان فوائدي که در مأمور به است ندارد و اعمال مولويّت در اينها نشده که نفس تقوي يكي از واجبات شرعيّه باشد بلكه ممكن نيست زيرا تسلسل لازم ميآيد لذا ميفرمايد وَ اتَّقُوا يَوماً تُرجَعُون‌َ فِيهِ إِلَي اللّه‌ِ يعني در دنيا بترسيد از روزي که بازگشت ميكنيد که يوما مفعول به اتَّقُوا است نه آنكه روز قيامت متّقي شوند و يوما مفعول فيه باشد و اينکه جمله شامل جميع واجبات و محرّمات از عقائد و اخلاق و اعمال ميشود که تقوي
جلد 3 - صفحه 75
عبارت است از فعل واجب و ترك حرام.
جمله دوم ثُمَّ تُوَفّي كُلُّ نَفس‌ٍ ما كَسَبَت که جزئي و كلّي اعمال خير و شرّ جزا داده خواهد شد و كوچكترين عملي بدون جزاء نميماند که مفاد آيه شريفه فَمَن يَعمَل مِثقال‌َ ذَرَّةٍ خَيراً يَرَه‌ُ وَ مَن يَعمَل مِثقال‌َ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَه‌ُ سوره زلزال آيه 7 و 8، و آيات بسيار ديگر است.
جمله سوم وَ هُم لا يُظلَمُون‌َ که در اعمال خير نقصاني از مثوبات خداوند روا ندارد و جزاي اوفي مرحمت ميفرمايد و در اعمال شرّ خردلي زائد بر استحقاق عبد عقوبت نخواهد نمود بلكه بسا مورد عفو و گذشت واقع ميشود و بالجمله عادل حكيم ظلم نميكند از حق‌ّ مطيع كم نميكند و بر عاصي افزوده نميكند.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 281)- در این آیه با یک هشدار شدید، مسأله ربا را پایان می‌دهد و می‌فرماید: «از روزی بپرهیزید که در آن به سوی خدا باز می‌گردید» (وَ اتَّقُوا یَوْماً تُرْجَعُونَ فِیهِ إِلَی اللَّهِ). «سپس به هر کس آنچه را انجام داده باز پس داده می‌شود» (ثُمَّ
ج1، ص251
تُوَفَّی کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ)
. «و به آنها ستمی نخواهد شد» بلکه هر چه می‌بینند نتیجه اعمال خودشان است (وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ).
جالب توجه این که در تفاسیر نقل شده که این آیه آخرین آیه‌ای است که بر پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله نازل شده است و با توجه به مضمون آن این موضوع هیچ بعید به نظر نمی‌رسد.
«رباخواری» از نظر اخلاقی اثر فوق العاده بدی در روحیه وام گیرنده به جا می‌گذارد و کینه او را در دل خودش می‌یابد و پیوند تعاون و همکاری اجتماعی را بین افراد و ملتها سست می‌کند.
در روایات اسلامی در مورد تحریم ربا می‌خوانیم: هشام بن سالم می‌گوید، امام صادق علیه السّلام فرمودند: انّما حرّم اللّه عزّ و جلّ الرّبوا لکیلا یمتنع النّاس من اصطناع المعروف: «خداوند ربا را حرام کرده تا مردم از کار نیک امتناع نورزند» «1».
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
- ↑ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 1، ص 111.
- ↑ صاحب مجمع البيان چنين افزوده كه پيامبر بعد از نزول اين آيه بيست و يك روز زنده بود. ابن جريج گويد: 9 شب زنده بود، سعيد بن جبير و مقاتل گويند: هفت شب زنده بود سپس روز دوشنبه كه دو شب از ماه ربیع الاول گذشته بود. در حين طلوع آفتاب از دنيا رحلت فرمود ولى اصحاب ما گويند كه دو شب به آخر صفر مانده در سال يازدهم هجرت پيامبر از دنيا رحلت فرمود. در حالتى كه يك سال از سلطنت اردشير بن شيرويه بن پرويز بن هرمز بن نوشيروان گذشته بود، - صاحب كشف الاسرار نقل نموده كه پيامبر بعد از نزول اين آيه هشتاد و يك روز زنده بوده است -.
- ↑ واحدى در اسباب النّزول از عكرمة، او از ابن عباس نقل نمايد: كه وقتى كه پيامبر از جنگ حنين مراجعت فرمود و سوره فتح بر او نازل گرديده بود. براى على و فاطمه عليهماالسلام سوره نصر «إِذا جاءَ نَصْرُاللَّهِ وَالْفَتْحُ» را قرائت فرمود، سدى و ابن عباس گويند: كه بعد از اين سوره، آيه «لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ» در سوره توبه نازل گرديد و پس از آن رسول خدا صلی الله علیه و آله شش ماه زنده بود و نيز هنگامى كه از مدينه براى حجة الوداع بيرون آمدند آيه «يَسْتَفْتُونَكَ قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلالَةِ» آخرين آيه سوره نساء نازل گرديد كه به آن آيه صيف (تابستانى) مى گفتند. سپس در هنگامى كه در عرفه بودند آيه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» در سوره مائده نازل شد و پس از آن 81 روز زنده بودند سپس آيات ربا نازل شد پس از آيات ربا اين آيه نازل گرديد و اين آخرين آيه اى بود كه از آسمان به قلب پاك پيامبر نازل شد و بعد از نزول اين آيه فقط 21 روز زنده بودند سپس از دنيا رحلت فرمودند.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص 103.
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.
