سنجش مقاله انجام نشده است

توقیفی بودن سوره های قرآن: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(صفحه‌ای جدید حاوی '{{نیازمند ویرایش فنی}} منظور از توقیفی بودن سوره های قرآن این است که ترتیب سوره ه...' ایجاد کرد)
 
 
(۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{نیازمند ویرایش فنی}}
+
{{خوب}}
 +
منظور از «توقیفی» بودن سوره‌های [[قرآن]] این است که ترتیب [[سوره|سوره‌ها]] در مصحف را از سوی [[خدا]] و [[وحی]] شده به [[پیامبر اکرم]] (صلی الله و علیه و آله) بدانیم. در این مورد بین عالمان مسلمان اختلاف نظرهایی وجود دارد؛ عده ای آن را توقیفی می دانند و عده ای مخالف با این نظر هستند و عده ای برخی از سور را توقیفی می دانند.
  
منظور از توقیفی بودن سوره های قرآن این است که ترتیب سوره ها در مصحف را از سوی خدا و وحی شده به پیامبر اکرم (صلی الله و علیه وآله) بدانیم. در این مورد بین عالمان مسلمان اختلاف نظرهایی وجود دارد عده ای آن را توقیفی می دانند و عده ای مخالف با این نظر هستند و عده ای برخی را توقیفی می دانند.
+
==دیدگاه‌ها در مورد توقیفی بودن ترتیب سور==
  
== دیدگاه ها در مورد توقیفی بودن سوره های قرآن==
+
درباره گردآورى و تنظیم [[سوره|سوره ها]] که آیا توقیفى است و با اشاره [[پیامبر اکرم]] (صلی الله و علیه و آله) صورت گرفته است و یا اجتهادى است و پس از رحلت آن حضرت ترتیب یاته اند، اختلاف نظر وجود دارد و درباره آن سه دیدگاه ارائه شده است:
درباره گردآورى و تنظيم سوره ها كه آيا توقيفى است و با اشاره پيامبر صورت گرفته است و يا اجتهادى است و پس از رحلت آن حضرت, اختلاف نظر وجود دارد و درباره آن سه ديدگاه ارائه شده است:
 
  
الف. توقيفى و مستند به پيامبر است.
+
*الف. توقیفى و مستند به پیامبر است.
 +
*ب. اجتهادى و مستند به [[صحابه]] است.
 +
*ج. در بخشى [[وحی|وحیانى]] و در بخشى دیگر اجتهادى است.
  
ب. اجتهادى و مستند به صحابه است.
+
===الف. توقیفى بودن ترتیب سور===
  
ج. در بخشى وحيانى و در بخشى ديگر اجتهادى است.
+
بسیارى بر این عقیده اند که ترتیب کنونى سوره هاى قرآن به ارشاد پیامبر صلی الله علیه و آله مى باشد و این ترتیب در زمان رسول اکرم صلی الله علیه و آله وجود داشته است. از جمله این افراد در [[اهل سنت]]، ابن انبارى، ابوجعفر نحّاس، ابن حصار و ابن حجر مى باشند و از متاخرین و معاصرین می توان آلوسى، [[شیخ محمود شلتوت|شیخ محمود شلتوت]]، زرقانى و صبحى صالح را نام برد.
  
'''الف. توقيفى بودن ترتيب سوره ها'''
+
بیشتر دانشمندان [[شیعه]] نیز چه در گذشته و چه در حال، بر [[جمع قرآن]] در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله تأکید کرده اند که از میان آنها اشخاص ذیل را مى توان نام برد:
  
بسيارى بر اين عقيده اند كه ترتيب كنونى سوره هاى قرآن به ارشاد پيامبر(ص) مى باشد و اين ترتيب در زمان رسول اكرم(ص) وجود داشته است. از جمله اين افراد در اهل سنت ابن انبارى , كرمانى، طيبى، ابوجعفر نحّاس, ابن حصّار و ابن حجر مى باشند و از متاخرین و معاصرین می توان آلوسى, شيخ محمود شلتوت, زرقانى و صبحى صالح را نام برد
+
[[سید مرتضی]]، [[شیخ صدوق]]، [[شیخ طبرسی|امین الاسلام طبرسى]]، [[ملا فتح الله کاشانی|ملا فتح الله کاشانى]]، [[سید بن طاووس|سید ابن طاووس]]، [[شیخ حر عاملى]]، [[سید عبدالحسین شرف الدین عاملی|علامه شرف الدین]]، [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویى]]، [[سید مرتضی عسکری|سید مرتضى عسکرى]]، [[علامه حسن زاده آملی|آیت الله حسن زاده آملى]] و [[سید جعفر مرتضی عاملی]].
  
در بین دانشمندان شیعه نیز چه در گذشته و چه در حال, بر جمع قرآن در زمان پيامبر(ص) تأكيد كرده اند كه از ميان آنها اشخاص ذيل را مى توان نام برد:
+
===ب. اجتهادى بودن ترتیب سور===
  
سد مرتضی، شيخ صدوق, امين الاسلام طبرسى, فتح الله كاشانى, سيد ابن طاووس, شيخ حر عاملى, علامه شرف الدين, آية الله خويى, محمدتقى شريعتى, علامه سيدمرتضى عسكرى, آية الله حسن زاده آملى, دكتر محمد حسين على الصغير, سيد جعفر مرتضى عاملى و على كورانى.
+
گروهى از دانشمندان گذشته و حال، معتقدند که پیامبر صلی الله علیه و آله در حالى وفات یافت که قرآن بر جریده هاى نخل، تخته سنگ ها، استخوان ها، تکه چرم ها و کاغذ و در سینه هاى مردم به صورت پراکنده بود و گرچه [[آیه|آیات]] در ضمن سوره ها مرتب بودند و سوره ها نیز نام داشتند، اما قرآن به صورت مصحف و کتاب مدوّن وجود نداشت و ترتیبى نظام دار میان سوره هاى آن نبود و این کار در دوران هاى بعد انجام گرفت. بدین صورت که نخست در دوران خلافت [[ابوبکر]]، آیات قرآن به وسیله [[زید بن ثابت]] در ضمن سوره ها به صورت صحیفه هایى نوشته شدند و سپس در زمان [[عثمان]] سوره ها نیز نظم و ترتیب یافتند. البته بنابر نظر [[شیعه]]، پیش از همه این اقدامات [[حضرت علی]] علیه السلام قرآنى گردآورده بودند که مورد پذیرش حکومت واقع نشد.
  
'''ب.اجتهادى بودن ترتيب سوره ها'''
+
[[جلال الدین سیوطی|سیوطى]] و [[بدرالدین محمد زرکشی|زرکشى]] برآنند که بیشتر دانشمندان [[علوم قرآنى]] ترتیب موجود سوره ها را به اجتهاد [[صحابه]] مى دانند، اما آلوسى نظر اکثریت علما را بر توقیفى بودن مى داند. به هر حال، توقیفى بودن ترتیب سوره ها در میان دانشمندان معاصر طرفداران بیشترى دارد.
  
گروهى از دانشمندان گذشته و حال, معتقدند كه پيامبر(ص) در حالى وفات يافت كه قرآن بر جريده هاى نخل, تخته سنگ ها, استخوان ها, تكه چرم ها وكاغذ و در سينه هاى مردم به صورت پراكنده بود, و گرچه آيات در ضمن سوره ها مرتب بودند و سوره ها نيز نام داشتند, اما قرآن به صورت مصحف و كتاب مدوّن وجود نداشت و ترتيبى نظام دار ميان سوره هاى آن نبود و اين كار در دوران هاى بعد انجام گرفت, بدين صورت كه نخست در دوران خلافت ابوبكر, آيات قرآن به وسيله زيدبن ثابت در ضمن سوره ها به صورت صحيفه هايى نوشته شدند و سپس در زمان عثمان سوره ها نيز نظم و ترتيب يافتند. البته بنابر نظر شيعه پيش از همه اين اقدامات حضرت امير(ص) قرآنى گردآورده بودند كه مورد پذيرش حكومت واقع نشد.
+
===ج. وحیانى بودن ترتیب برخى سور ===
  
سيوطى و زركشى بر آنند كه بيشتر دانشمندان علوم قرآنى ترتيب موجود سوره ها را به اجتهاد صحابه مى دانند,اما آلوسى نظر اكثريت علما را بر توقيفى بودن مى داند. به هر حال, توقيفى بودن ترتيب سوره ها در ميان دانشمندان معاصر طرفداران بيشترى دارد.
+
گروهى از دانشمندان، رأى میانه اى را در ترتیب سوره ها اتخاذ کرده و ترتیب آنها را در بخشى توقیفى و در بخشى اجتهادى مى دانند. این گروه در تعیین این حجم اختلاف نظر دارند؛ بیهقى ترتیب تمامى سوره ها را توقیفى مى داند مگر در دو سوره [[سوره انفال|انفال]] و [[سوره توبه|برائت]]. دلیل وى در این استناد روایتى است که پرسش [[ابن عباس]] از عثمان را در این باره حکایت مى کند که چرا وى میان انفال که از مثانى و براءت که مئین است، جمع کرده؟
  
'''ج. وحيانى بودن ترتيب برخى سوره ها'''
+
ابن عطیه نیز به این نظر گرایش دارد که ترتیب بسیارى از سوره ها در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله معلوم بوده مانند «[[سبع طوال]]»، «[[حوامیم|حوامیم]]» و «[[مفصلات]]» و ترتیب سوره هاى دیگر و تنظیم آنها بر عهده مسلمانان نهاده شده بود.
  
گروهى از دانشمندان, رأى ميانه اى را در ترتيب سوره ها اتخاذ كرده و ترتيب آنها را در بخشى توقيفى و در بخشى اجتهادى مى دانند. اين گروه در تعيين اين حجم اختلاف نظر دارند; بيهقى ترتيب تمامى سوره ها را توقيفى مى داند مگر در دو سوره انفال و براءت. دليل وى در اين استناد, روايتى است كه پرسش ابن عباس از عثمان و پاسخ وى را در اين باره حكايت مى كند كه چرا وى ميان انفال كه از مثانى و براءت كه مئين است, جمع كرده.48 ما درباره اين حديث در آينده سخن خواهيم گفت.
+
ابوجعفر زیبر نیز نظرى مانند ابن عطیه دارد اما حجم بیشترى از سوره ها را مرتب مى داند و مى گوید: موارد اختلاف اندک هستند.
ابن عطيه نيز به اين نظر گرايش دارد كه ترتيب بسيارى از سوره ها در زمان حيات پيامبر(ص) معلوم بوده, مانند (سبع طوال), (حواميم) و (مفصلات) و ترتيب سوره هاى ديگر و تنظيم آنها بر عهده مسلمانان نهاده شده بود.49
 
ابوجعفر زيبر نيز نظرى مانند ابن عطيه دارد, اما حجم بيشترى از سوره ها را مرتب مى داند و مى گويد: موارد اختلاف, اندك هستند.
 
  
جلال الدين سيوطى نيز از جمله كسانى است كه رأى ميانه را انتخاب كرده اند; وى در كتاب (تناسق الدرر فى تناسب السور) اصل تقديم سوره هاى (طوال) بر (مئين), (مئين) بر (مثانى) و (مثانى) بر (مفصلات) را به طور قطع, توقيفى مى داند كه در آن مى توان ادعاى اجماع كرد و اختلاف را منحصر در ترتيب سوره هاى اين اقسام چهارگانه مى داند. او مى نويسد:
+
جلال الدین سیوطى نیز از جمله کسانى است که رأى میانه را انتخاب کرده اند؛ وى در کتاب «تناسق الدرر فى تناسب السور» اصل تقدیم سوره هاى «طوال» بر «مئین»، «مئین» بر «مثانى» و «مثانى» بر «مفصلات» را به طور قطع، توقیفى مى داند که در آن مى توان ادعاى [[اجماع]] کرد و اختلاف را منحصر در ترتیب سوره هاى این اقسام چهارگانه مى داند.
  
(كسى ازمن در اين نظر پيشى نگرفته و دو امر مرا به اين نظر واداشت:
+
او مى نویسد: کسى از من در این نظر پیشى نگرفته و دو امر مرا به این نظر واداشت:
  
1. احاديثى كه دلالت بر توقيفى بودن مى كنند, و حديث پرسش ابن عباس از عثمان.
+
. احادیثى که دلالت بر توقیفى بودن مى کنند و حدیث پرسش ابن عباس از عثمان.
 +
*۲. اتفاق تمامى مصاحف در این جهت که نخست سوره هاى طولانى سپس مثانى و پس از آن مفصل را ذکر کرده اند و اختلافشان فقط در ترتیب سوره هاى هر گروه است.
  
2. اتفاق تمامى مصاحف دراين جهت كه نخست, سوره هاى طولانى, سپس مثانى و پس از آن مفصل را ذكر كرده اند و اختلاف شان فقط در ترتيب سوره هاى هر گروه است.)
+
سیوطى پس از تحریر محل نزاع مى نویسد: نظرى که من اختیار مى کنم، همان نظرى است که بیهقى گفته است که ترتیب تمامى سوره ها توقیفى است مگر انفال و براءت.
  
سيوطى پس از تحرير محل نزاع مى نويسد:
+
==دلائل توقیفی بودن ترتیب سور ==
  
(نظرى كه من اختيار مى كنم, همان نظرى است كه بيهقى گفته است كه ترتيب تمامى سوره ها توقيفى است مگر انفال و براءت).
+
[[علامه حسن زاده آملی]] در کتاب «فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب» دلایل متعددی برای توقیفی بودن سوره هاى [[قرآن]] برمی شمارد که برخی از آنها بدین قرار است:
  
==دلائل دال بر توقیفی بودن ترتیب سوره ها==
+
===ذکر کلمه سوره در آیات قرآن===
  
علامه حسن زاده در کتاب فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب دلایل متعددی برای توقیفی بودن سوره ها بر می شمارد.که برخی از آنها بدین قرار است :
+
اگر کار جمع آورى و ترتیب سوره‌ها در زمان [[پیامبر اسلام|پیغمبر]] صلى الله علیه و آله صورت نگرفته باشد و چنانچه عده بسیار اندکى بدون دقت و رسیدن به کنه مطلب پنداشته‌اند بعد از درگذشت آن جناب [[صحابه]] آن را بر اساس نظر خود مرتب کرده باشند، دیگر فرموده خداوند: «فأتوا بسورة»، «بعشر سور» و مانند این دو آیه مفهومى نداشت.
  
'''1. ذکر کلمه سوره در آیات قرآن:'''
+
===شناخته بودن عده‌ای به عنوان جمع کنندگان قرآن===
  
اگر كار جمع آورى و ترتيب سوره‌هاى قرآن در زمان پيغمبر صورت نگرفته باشد و چنانچه عدّه بسيار اندكى بدون دقّت و رسيدن به كنه مطلب پنداشته‌اند بعد از در گذشت آن جناب صحابه آن را بر اساس نظر خود مرتب كرده باشند، ديگر فرموده خداوند: «فأتوا بسوره». «2» «بعشر سور» «3» و مانند اين دو آيه مفهومى نداشت
+
اسامی اشخاصى که در زمان پیغمبر قرآن را جمع‌آورى کرده بودند در کتابهای معتبر قدماء مذکور است. به عنوان نمونه [[ابن ندیم|ابن الندیم]] در [[فهرست ابن ندیم (کتاب)|الفهرست]] در فن سوم از مقاله نخست گوید: در دوران زندگى پیغمبر خدا این افراد قرآن را جمع‌آورى کرده بودند: [[امام علی علیه السلام|على ابن ابى طالب]] علیه السلام، سعد بن عبید بن نعمان، [[ابودرداء انصاری|ابو الدرداء انصاری]]، ثابت بن زید بن نعمان [[ابی بن کعب|ابىّ ابن کعب]]، عبید بن معاویه، [[زید بن ثابت|زید بن ثابت]].
  
'''2. شناخته بودن عده ای به عنوان جمع آوری کنندگان قرآن در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله:'''
+
===روایات دال بر ختم قرآن توسط صحابه در زمان پیامبر ===
  
اسامی اشخاصى كه در زمان پيغمبر قرآن را جمع‌آورى كرده بودند در کتابهای معتبر قدماء مذکور است . به عنوان نمونه ابن النديم در الفهرست (صفحه 41 چاپ مصر، در فن سوم از مقاله نخست) گويد:
+
نسائى به [[سند حدیث|سند]] صحیحى از [[عبدالله بن عمر|عبداللّه بن عمر]] روایت کرده که گفت: «قرآن را جمع‌آورى کردم و هر شب آن را از اول تا به آخر مى‌خواندم، به رسول خدا صلى الله علیه و آله خبر رسید، به من فرمود: «آن را در یک ماه بخوان...».
  
در دوران زندگى پيغمبر خدا- صلّى اللّه عليه و آله- اين افراد قرآن را جمع‌آورى كرده بودند:
+
===روایات دال بر عرضه قرآن توسط صحابه به پیامبر===
  
#على ابن ابى طالب- عليه السّلام-.
+
روایات زیادی وجود دارد که گروهى از صحابه قرآن را چندین مرتبه بر آن حضرت خوانده بودند که از ایشان است: على بن ابى طالب علیه السلام و [[ابن مسعود|عبداللّه بن مسعود]] و زید بن ثابت و ابىّ بن کعب و دیگران.
#سعد فرزند عبيد بن نعمان بن عمرو بن زيد 3- ابو الدرداء، عويمر فرزند زيد است.
 
#ابو زيد؛ ثابت بن زيد بن نعمان.
 
#ابىّ ابن كعب بن قيس بن مالك بن امرى‌ء القيس.
 
#عبيد بن معاويه.
 
#زيد بن ثابت بن ضحّاك.
 
 
'''3. روایات دال بر ختم قرآن توسط صحابه در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله:'''
 
  
نسائى به سند صحيحى از عبداللّه بن عمر روايت كرده كه گفت: «قرآن را جمع‌آورى كردم، و هر شب آن را از اوّل تا به آخر مى‌خواندم، به رسول خدا- صلّى اللّه عليه و آله- خبر رسيد، به من فرمود: «آن را در يك ماه بخوان ...».
+
===شدت اهتمام پیامبر اکرم به قرآن===
  
'''4. روایات دال بر عرضه قرآن توسط صحابه قرآن به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله:'''
+
شدّت اهتمام پیامبر خدا در محافظت قرآن و دور نگهداشتن آن از اجتهاد هر فردى و بکار بردن ذوق و سلیقه در آن و عنایت آن حضرت به پاسدارى از آن، امری نیست که بتوان از نظر دور نمود، چنانچه فرمودند: «من دو چیز گرانبها در میان شما مى‌گذارم (قرآن) کتاب خدا و اهل بیتم...».
  
روایات زیادی وجود دارد كه گروهى از صحابه قرآن را چندين مرتبه بر آن حضرت خوانده بودند كه از ايشان است على بن ابى طالب- عليه السّلام- و عبداللّه بن مسعود، و زيد بن ثابت و ابىّ بن كعب و ديگران.
+
===روایات عرضه قرآن به پیامبر توسط جبرئیل===
  
'''5. شدت اهتمام پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله:'''
+
مسلمین روایت کرده‌اند که [[جبرئیل]] در هر سال یک بار قرآن را بر پیامبر اکرم عرضه مى‌کرد و در آخرین سال زندگیش دو بار عرضه نمود.
  
شدّت اهتمام پيامبر خدا در محافظت قرآن و دور نگهداشتن آن از اجتهاد هر فردى و بكار بردن ذوق و سليقه در آن، و عنايت آن حضرت به پاسدارى از آن امری نیست که بتوان از نظر دور نمود، چنانچه فرمودند: «من دو چيز گرانبها در ميان شما مى‌گذارم (قرآن) كتاب خدا و اهل بيتم ...».
+
==منابع==
 
 
'''6. روایات دال بر عرضه قرآن به جبرئیل توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله:'''
 
 
 
مسلمين روايت كرده‌اند كه جبرئيل در هر سال يكبار قرآن را بر او عرضه مى‌كرد و در آخرين سال زندگيش دو بار.
 
  
==منابع==
+
*حسن حسن زاده آملى‌، قرآن هرگز تحریف نشده‌ (ترجمه فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب)، مترجم: شاهرودی، قیام‌، قم‌، ۱۳۷۶ ش‌، چاپ سوم‌، ص۴۶-۵۲.
*حسن حسن زاده آملى‌، قرآن هرگز تحريف نشده‌(ترجمه فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب)، مترجم:شاهرودی، قيام‌، قم‌، 1376 ش‌، چاپ سوم‌، ص46 تا 52
+
*حسن خرقانی، وحیانی بودن ساختار قرآن، فصلنامه پژوهشهای قرآنی، پاییز و زمستان ۱۳۷۸، شماره ۱۹ و ۲۰، در دسترس در [http://maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,276 دانشنامه موضوعی قرآن]، بازیابی: ۸ بهمن ۱۳۹۲.
*حسن خرقانی، وحیانی بودن ساختار قرآن، فصلنامه پژوهشهای قرآنی، پاييز و زمستان 1378، شماره 19 و 20 در دسترس در [http://maarefquran.org/index.php/page,viewArticle/LinkID,276 دانشنامه موضوعی قران]، بازیابی: 8 بهمن 1392
 
  
 
{{قرآن}}
 
{{قرآن}}
 
+
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=نشده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب=
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها=
 +
|رعایت سطح مخاطب عام=
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای=
 +
|جامعیت=
 +
|رعایت اختصار=
 +
|سیر منطقی=
 +
}}
 +
[[رده:قرآن]]
 +
[[رده:جمع قرآن]]
 
[[رده:آیات و سور]]
 
[[رده:آیات و سور]]
[[رده:جمع قرآن]]
+
[[رده:سوره های قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۲۱

منظور از «توقیفی» بودن سوره‌های قرآن این است که ترتیب سوره‌ها در مصحف را از سوی خدا و وحی شده به پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله) بدانیم. در این مورد بین عالمان مسلمان اختلاف نظرهایی وجود دارد؛ عده ای آن را توقیفی می دانند و عده ای مخالف با این نظر هستند و عده ای برخی از سور را توقیفی می دانند.

دیدگاه‌ها در مورد توقیفی بودن ترتیب سور

درباره گردآورى و تنظیم سوره ها که آیا توقیفى است و با اشاره پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله) صورت گرفته است و یا اجتهادى است و پس از رحلت آن حضرت ترتیب یاته اند، اختلاف نظر وجود دارد و درباره آن سه دیدگاه ارائه شده است:

  • الف. توقیفى و مستند به پیامبر است.
  • ب. اجتهادى و مستند به صحابه است.
  • ج. در بخشى وحیانى و در بخشى دیگر اجتهادى است.

الف. توقیفى بودن ترتیب سور

بسیارى بر این عقیده اند که ترتیب کنونى سوره هاى قرآن به ارشاد پیامبر صلی الله علیه و آله مى باشد و این ترتیب در زمان رسول اکرم صلی الله علیه و آله وجود داشته است. از جمله این افراد در اهل سنت، ابن انبارى، ابوجعفر نحّاس، ابن حصار و ابن حجر مى باشند و از متاخرین و معاصرین می توان آلوسى، شیخ محمود شلتوت، زرقانى و صبحى صالح را نام برد.

بیشتر دانشمندان شیعه نیز چه در گذشته و چه در حال، بر جمع قرآن در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله تأکید کرده اند که از میان آنها اشخاص ذیل را مى توان نام برد:

سید مرتضی، شیخ صدوق، امین الاسلام طبرسى، ملا فتح الله کاشانى، سید ابن طاووس، شیخ حر عاملى، علامه شرف الدین، آیت الله خویى، سید مرتضى عسکرى، آیت الله حسن زاده آملى و سید جعفر مرتضی عاملی.

ب. اجتهادى بودن ترتیب سور

گروهى از دانشمندان گذشته و حال، معتقدند که پیامبر صلی الله علیه و آله در حالى وفات یافت که قرآن بر جریده هاى نخل، تخته سنگ ها، استخوان ها، تکه چرم ها و کاغذ و در سینه هاى مردم به صورت پراکنده بود و گرچه آیات در ضمن سوره ها مرتب بودند و سوره ها نیز نام داشتند، اما قرآن به صورت مصحف و کتاب مدوّن وجود نداشت و ترتیبى نظام دار میان سوره هاى آن نبود و این کار در دوران هاى بعد انجام گرفت. بدین صورت که نخست در دوران خلافت ابوبکر، آیات قرآن به وسیله زید بن ثابت در ضمن سوره ها به صورت صحیفه هایى نوشته شدند و سپس در زمان عثمان سوره ها نیز نظم و ترتیب یافتند. البته بنابر نظر شیعه، پیش از همه این اقدامات حضرت علی علیه السلام قرآنى گردآورده بودند که مورد پذیرش حکومت واقع نشد.

سیوطى و زرکشى برآنند که بیشتر دانشمندان علوم قرآنى ترتیب موجود سوره ها را به اجتهاد صحابه مى دانند، اما آلوسى نظر اکثریت علما را بر توقیفى بودن مى داند. به هر حال، توقیفى بودن ترتیب سوره ها در میان دانشمندان معاصر طرفداران بیشترى دارد.

ج. وحیانى بودن ترتیب برخى سور

گروهى از دانشمندان، رأى میانه اى را در ترتیب سوره ها اتخاذ کرده و ترتیب آنها را در بخشى توقیفى و در بخشى اجتهادى مى دانند. این گروه در تعیین این حجم اختلاف نظر دارند؛ بیهقى ترتیب تمامى سوره ها را توقیفى مى داند مگر در دو سوره انفال و برائت. دلیل وى در این استناد روایتى است که پرسش ابن عباس از عثمان را در این باره حکایت مى کند که چرا وى میان انفال که از مثانى و براءت که مئین است، جمع کرده؟

ابن عطیه نیز به این نظر گرایش دارد که ترتیب بسیارى از سوره ها در زمان حیات پیامبر صلی الله علیه و آله معلوم بوده مانند «سبع طوال»، «حوامیم» و «مفصلات» و ترتیب سوره هاى دیگر و تنظیم آنها بر عهده مسلمانان نهاده شده بود.

ابوجعفر زیبر نیز نظرى مانند ابن عطیه دارد اما حجم بیشترى از سوره ها را مرتب مى داند و مى گوید: موارد اختلاف اندک هستند.

جلال الدین سیوطى نیز از جمله کسانى است که رأى میانه را انتخاب کرده اند؛ وى در کتاب «تناسق الدرر فى تناسب السور» اصل تقدیم سوره هاى «طوال» بر «مئین»، «مئین» بر «مثانى» و «مثانى» بر «مفصلات» را به طور قطع، توقیفى مى داند که در آن مى توان ادعاى اجماع کرد و اختلاف را منحصر در ترتیب سوره هاى این اقسام چهارگانه مى داند.

او مى نویسد: کسى از من در این نظر پیشى نگرفته و دو امر مرا به این نظر واداشت:

  • ۱. احادیثى که دلالت بر توقیفى بودن مى کنند و حدیث پرسش ابن عباس از عثمان.
  • ۲. اتفاق تمامى مصاحف در این جهت که نخست سوره هاى طولانى سپس مثانى و پس از آن مفصل را ذکر کرده اند و اختلافشان فقط در ترتیب سوره هاى هر گروه است.

سیوطى پس از تحریر محل نزاع مى نویسد: نظرى که من اختیار مى کنم، همان نظرى است که بیهقى گفته است که ترتیب تمامى سوره ها توقیفى است مگر انفال و براءت.

دلائل توقیفی بودن ترتیب سور

علامه حسن زاده آملی در کتاب «فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب» دلایل متعددی برای توقیفی بودن سوره هاى قرآن برمی شمارد که برخی از آنها بدین قرار است:

ذکر کلمه سوره در آیات قرآن

اگر کار جمع آورى و ترتیب سوره‌ها در زمان پیغمبر صلى الله علیه و آله صورت نگرفته باشد و چنانچه عده بسیار اندکى بدون دقت و رسیدن به کنه مطلب پنداشته‌اند بعد از درگذشت آن جناب صحابه آن را بر اساس نظر خود مرتب کرده باشند، دیگر فرموده خداوند: «فأتوا بسورة»، «بعشر سور» و مانند این دو آیه مفهومى نداشت.

شناخته بودن عده‌ای به عنوان جمع کنندگان قرآن

اسامی اشخاصى که در زمان پیغمبر قرآن را جمع‌آورى کرده بودند در کتابهای معتبر قدماء مذکور است. به عنوان نمونه ابن الندیم در الفهرست در فن سوم از مقاله نخست گوید: در دوران زندگى پیغمبر خدا این افراد قرآن را جمع‌آورى کرده بودند: على ابن ابى طالب علیه السلام، سعد بن عبید بن نعمان، ابو الدرداء انصاری، ثابت بن زید بن نعمان ابىّ ابن کعب، عبید بن معاویه، زید بن ثابت.

روایات دال بر ختم قرآن توسط صحابه در زمان پیامبر

نسائى به سند صحیحى از عبداللّه بن عمر روایت کرده که گفت: «قرآن را جمع‌آورى کردم و هر شب آن را از اول تا به آخر مى‌خواندم، به رسول خدا صلى الله علیه و آله خبر رسید، به من فرمود: «آن را در یک ماه بخوان...».

روایات دال بر عرضه قرآن توسط صحابه به پیامبر

روایات زیادی وجود دارد که گروهى از صحابه قرآن را چندین مرتبه بر آن حضرت خوانده بودند که از ایشان است: على بن ابى طالب علیه السلام و عبداللّه بن مسعود و زید بن ثابت و ابىّ بن کعب و دیگران.

شدت اهتمام پیامبر اکرم به قرآن

شدّت اهتمام پیامبر خدا در محافظت قرآن و دور نگهداشتن آن از اجتهاد هر فردى و بکار بردن ذوق و سلیقه در آن و عنایت آن حضرت به پاسدارى از آن، امری نیست که بتوان از نظر دور نمود، چنانچه فرمودند: «من دو چیز گرانبها در میان شما مى‌گذارم (قرآن) کتاب خدا و اهل بیتم...».

روایات عرضه قرآن به پیامبر توسط جبرئیل

مسلمین روایت کرده‌اند که جبرئیل در هر سال یک بار قرآن را بر پیامبر اکرم عرضه مى‌کرد و در آخرین سال زندگیش دو بار عرضه نمود.

منابع

  • حسن حسن زاده آملى‌، قرآن هرگز تحریف نشده‌ (ترجمه فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب)، مترجم: شاهرودی، قیام‌، قم‌، ۱۳۷۶ ش‌، چاپ سوم‌، ص۴۶-۵۲.
  • حسن خرقانی، وحیانی بودن ساختار قرآن، فصلنامه پژوهشهای قرآنی، پاییز و زمستان ۱۳۷۸، شماره ۱۹ و ۲۰، در دسترس در دانشنامه موضوعی قرآن، بازیابی: ۸ بهمن ۱۳۹۲.
قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن