تفسیر قرآن (صفى على شاه) (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
سطر ۵: سطر ۵:
 
|تصویر=[[پرونده:تفسیر قرآن کریم (صفی علی شاه).jpg|240px|وسط]]
 
|تصویر=[[پرونده:تفسیر قرآن کریم (صفی علی شاه).jpg|240px|وسط]]
  
|نویسنده= حسن صفى على شاه
+
|نویسنده= حسن صفی علی شاه
  
|موضوع= تفاسیر منظوم
+
|موضوع= تفسیر منظوم/ شیعه
  
 
|زبان= فارسی  
 
|زبان= فارسی  
  
|تعداد جلد= 1
+
|تعداد جلد=۱
  
 
|عنوان افزوده1=
 
|عنوان افزوده1=
سطر ۲۵: سطر ۲۵:
 
}}
 
}}
  
حاج ميرزا حسن اصفهانى متخلص به صفى و ملقب به صفى على بى‌شك از بزرگترين عرفاى اواخر قرن سيزدهم و اوايل قرن چهاردهم هجرى قمرى است كه علاوه بر مقامات معنوى به معلومات ظاهرى نيز آراسته و داراى طبعى شيوا و قلمى توانا بوده و از خود آثارى گرانبها به جاى گذارده است كه از آنها يكى تفسير منظوم قرآن كريم است كه با تاويلات عارفانه به رشته نظم كشيده شده و از شاهكارهاى عظيم دوره اخير به شمار ميرود.( عرفان الحق، صفى، 3)
+
'''«تفسیر قرآن صفى على شاه»''' معروف به '''«تفسیر صفى»'''، [[تفسیر قرآن|تفسیری]] منظوم به فارسى، اثر حاج میرزا حسن اصفهانى، [[تخلص|متخلص]] به صفى و ملقب به صفى‌على‌شاه از عرفاى قرن چهاردهم قمرى است که با تأویلات عارفانه به رشته نظم کشیده شده و از شاهکارهاى عظیم دوره اخیر به شمار می رود. این تفسیر به لحاظ آنکه یگانه تفسیر منظوم فارسى [[شیعه|شیعى]] است، از اهمیت زیادى برخوردار است.  
  
وى در انگيزه نگارش تفسير مى‌گويد:
+
== انگیزه نگارش ==
 +
مفسر در انگیزه نگارش تفسیر خود مى‌گوید:
  
« سالها بود كه در خيال داشتم ترجمه تفسير كلام الله را به نظم آرم كه مشوق مردم فارسى زبان به خواندن و فهميدن معانى و نكات عرفانى قرآن گردد و خاطرها از اباطيل مدعيان لفظ تراش پرداخته شود و توفيق اينكار بزرگ را نمى‌يافتم بلكه ممتنع مى‌پنداشتم. در اين آخر عمر عنايت بارى تعالى شامل حال شد و اين امر عجيب در مدت دو سال بلكه كمتر به ظهور پيوست.
+
«سالها بود که در خیال داشتم ترجمه تفسیر کلام الله را به نظم آرم که مشوق مردم فارسى زبان به خواندن و فهمیدن معانى و نکات عرفانى قرآن گردد و خاطرها از اباطیل مدعیان لفظ تراش پرداخته شود و توفیق اینکار بزرگ را نمى‌یافتم بلکه ممتنع مى‌پنداشتم. در این آخر عمر عنایت بارى تعالى شامل حال شد و این امر عجیب در مدت دو سال بلکه کمتر به ظهور پیوست».
  
==از عجائب روزگار==
+
==محتوای کتاب و شیوه تفسیر==
  
از آثار عجيب اين عصر يكى تفسير منظوم است كه اگر بى‌غرضانه آن را بخوانى وقوعش را از عجايب روزگار دانى. نه از آن گويم كه اين فقير به نظم آورده اگر من از دنيا نگذشته باشم دنيا از من گذشته، نخواهم از اين تعريف كسى را به خود راغب كنم. اگر مردم همه راغب شوند بعد از اين چه خواهد شد و در اين آخر عمر چه طرفى از دنيا خواهم بست كه در خرابه‌اى نشسته‌ام و از حيات عاريت به حقيقت خسته، نه آمالى دارم نه اولاد و عيالى.
+
این [[تفسیر]] منظوم، در بحر رمل مسدس مقصور (وزن [[مثنوی معنوی (کتاب)|مثنوى مولوى]]) در حدود ۶۰۰۰ [[بیت (شعر)|بیت]] سروده شده و کار مفصل و پرعظمتى است.
 +
پس از خطبه افتتاح و دیباچه منظوم چنین آغاز مى‌گردد:
  
اما تو به دانش انصاف ده و به اغراض طبيعت پا بر حق منه كه اگر مرا نامى نيست اين كتاب از براى عجم نيك نامى است. مردم اغلب مرده پسند و غايب طلب و بيگانه پرستند. اگر چنين كتابى از ساير بلاد به ايران آمده بود« در شئونش بنگر تا چه حكايتها بود».»( همان، 7- 6).
+
حمد بى‌حد ذات پاکى را سزاست            کو خلایق را به نیکى رهنماست‌
« بزرگترين اثر صفى تفسير منظوم اوست كه يكى از آثار بزرگ و پرارزش قرون اخير است. اين تفسير منظوم در بحر رمل مسدس مقصور( وزن مثنوى مولوى) سروده شده است و كار مفصل و پرعظمتى است.
 
پس از خطبه افتتاح و ديباچه منظوم چنين آغاز مى‌گردد:
 
حمد بى‌حد ذات پاكى را سزاست            كو خلايق را به نيكى رهنماست‌
 
خاكرا جان داد و ادراك و بيان            تا شناسد داده خلاّق جان‌
 
برگزيد از خاكيان خيل رسل            خلق تا بروى گرايند از سبل‌
 
  
==رباعی از صفی==
+
شیوه صفى علی شاه در [[تفسیر قرآن|تفسیر]] چنین است که اول آیات شریف [[قرآن]] را ذکر می کند و در ذیل آن معنى فارسى آیات را به نثر مى‌نگارد و سپس تفسیر را به نظم مى‌سراید.
 +
آغاز تفسیر چنین است:
  
يك رباعى در ماده تاريخ اين تفسير از خود صفى آمده:
+
از پى تفسیر قرآن مجید            باشد از حق عمر و توفیقم امید
  
من خوبترين ترجمه قرآنم            بر معجزه نبى بهين برهانم‌
+
تا به شکر آنکه دادم نطق و کام          معنى قرآن به نظم آرم تمام‌
تاريخ من ار طلب كنى خود گويم      «تفسير صفى هادى گمراهانم»
 
  
(مصرع اخير به حساب ابجد 1307 هجرى قمرى)
+
ابتدا از نام خویش اندر کتاب          با رسول رحمت آمد در خطاب‌
  
شيوه صفى در تفسير چنين است كه اول آيات شريف قرآن را ذكر ميكند و در ذيل آن معنى فارسى آيات را به نثر مى‌نگارد و سپس تفسير را به نظم مى‌سرايد.
+
باب گنج علم خود ذات قدیم            کرد بسم الله الرحمن الرحیم‌
آغاز تفسير چنين است:
 
  
از پى تفسير قرآن مجيد            باشد از حق عمر و توفيقم اميد
+
این تفسیر مشحون از تأویلات [[تصوف|صوفیانه]] است که تلاش نموده آنها را با [[حدیث|احادیث]] و اسناد و مدارک مستند و مبرهن سازد؛ به عنوان نمونه در تأویل [[عرفان|عرفانى]] آیه شریفه {{متن قرآن|«اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثلُ نورِه کَمِشکوة... فِی بُیوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیذْکرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ»}} ([[سوره نور|نور]]/ ۳۵-۳۶) گوید:
تا به شكر آنكه دادم نطق و كام            معنى قرآن به نظم آرم تمام‌
 
ابتدا از نام خويش اندر كتاب            با رسول رحمت آمد در خطاب‌
 
باب گنج علم خود ذات قديم            كرد بسم الله الرحمن الرحيم‌
 
  
(همان، 14- 13).
+
در بیوتى باشد آن مشکات نور        که خداشان داده رخصت بر حضور
  
==آغاز و پایان==
+
که شود آوازها در آن بلند            یاد کرده در وى اسم ارجمند
  
وى در پايان تفسير منظوم تاريخ آغاز تفسير را 1306 و پايان آن را 1308 هجرى بيان كرده و نام آن را« تفسير صفى» گذاشته است.
+
مى‌نماید اندر آن تسبیح حق            صبح و شام از حسن عهد ماسبق‌
  
چون هزار و سيصد از هجرت گشت( گذشت)           در ششم سال ابتدا اين نامه گشت‌
+
خواند این آیت مگر خیر الانام           گفت مردى این سرا باشد کدام‌
در هزار و سيصد و هشت اين چنين            گشت ختم از عون ربّ العالمين‌
 
بر چسان تا افكند طرح كلام            نفى« تفسير صفى» را بر انام‌
 
اندر اين نظم مبارك از كلام            يافت اسرار معانى انتظام‌
 
بحر گوهر گشت« تفسير صفى»            از رموز نغز بكر مختفى‌
 
  
==یگانه تفسیر منظوم شیعی==
+
گفت باشد خانه پیغمبران            گفت [[ابوبکر|ابابکر]] صدیق اندر زمان‌
  
اين تفسير به لحاظ آنكه يگانه تفسير منظوم فارسى شيعى است از اهميت فوق العاده‌اى برخوردارست علاوه بر اين مشحون از تاويلات صوفيانه است كه تلاش نموده آنها را با احاديث و اسناد و مدارك مستند و مبرهن سازد به عنوان نمونه در تاويل عرفانى آيه شريفه{{متن قرآن|«اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ...فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ»}}( نور / 35- 36) گويد:
+
این سراى [[امام علی علیه السلام|حیدر]] است و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|فاطمه]]            یافت آیت را نکو او ترجمه‌
  
در بيوتى باشد آن مشكات نور            كه خداشان داده رخصت بر حضور
+
'''توجه به علوم قرآن:'''
كه شود آوازها در آن بلند            ياد كرده در وى اسم ارجمند
 
مى‌نمايد اندر آن تسبيح حق            صبح و شام از حسن عهد ماسبق‌
 
خواند اين آيت مگر خير الانام            گفت مردى اين سرا باشد كدام‌
 
گفت باشد خانه پيغمبران            گفت ابا بكر صديق اندر زمان‌
 
اين سراى حيدر است و فاطمه            يافت آيت را نكو او ترجمه‌
 
  
==توجه به علوم قرآن==
+
صفى علی شاه در این تفسیر به مباحث [[علوم قرآن]] نیز توجه داشته است، به عنوان نمونه:
  
صفى در اين تفسير به مباحث علوم قرآن نيز توجه داشته است به عنوان نمونه:
+
[[سوره توبه|توبه]] و [[سوره انفال|انفال]] آمد در خبر            که بود یک سوره در اصل نظر
  
توبه و انفال آمد در خبر            كه بود يك سوره در اصل نظر
+
ز آن در این سوره نیامد [[بسمله]]           تا نباشد در میانشان فاصله‌
ز آن در اين سوره نيامد بسمله            تا نباشد در ميانشان فاصله‌
 
در مدينه يافت اين هر دو نزول            جز دو آيت كوست مكى بر رسول‌
 
  
== توجه به اسباب برخی از احکام==
+
در [[مدینه|مدینه]] یافت این هر دو نزول          جز دو آیت کوست [[مکی|مکى]] بر رسول‌
  
به علل و اسباب برخى از احكام شرعى نيز پرداخته مانند اينكه در علت قصر نماز در ذيل آيه 101 سوره نساء ميفرمايد:
+
'''توجه به برخی از احکام و معارف:'''
  
چون سفر كرديد بر روى زمين            بر شما نبود گناهى پس يقين‌
+
مفسر به علل و اسباب برخى از [[احکام شرعى]] نیز پرداخته، مانند اینکه در علت قصر [[نماز]] در ذیل [[آیه ۱۰۱ سوره نساء|آیه ۱۰۱ سوره نساء]] می فرماید:
گر نماز خويش را سازيد قصر            چار را بر ركعتين اعنى بحصر
 
گر كه ترسيد از فساد مشركان            با شما چون دشمنند ايشان عيان‌
 
كز چه در اسلام گشت اين حكم عام            زآنكه نبود خوفى اندر هر مقام‌
 
گفت اين صدقه است از حق بر عباد            شكر بايد كرد زين فضل زياد
 
  
در بيان و تحقيق مهدويت ابيات جالب و شنيدنى دارد كه در ذيل آيه 69 سوره نساء آمده است.
+
چون سفر کردید بر روى زمین            بر شما نبود گناهى پس یقین‌
 +
 
 +
گر نماز خویش را سازید قصر            چار را بر رکعتین اعنى بحصر
 +
 
 +
گر که ترسید از فساد مشرکان            با شما چون دشمنند ایشان عیان‌
 +
 
 +
کز چه در اسلام گشت این حکم عام        زآنکه نبود خوفى اندر هر مقام‌
 +
 
 +
گفت این صدقه است از حق بر عباد            شکر باید کرد زین فضل زیاد
 +
 
 +
همچنین در بیان و تحقیق [[مهدویت]] ابیات جالب و شنیدنى دارد که در ذیل [[آیه ۶۹ سوره نساء]] آمده است:
 +
 
 +
از شهیدان شد اشارت بر [[امام حسین علیه السلام|حسین]]            هر نبى و هر ولى را نور عین‌
  
از شهيدان شد اشارت بر حسين            هر نبى و هر ولى را نور عين‌
 
 
صالحان اولاد او تا قائمند            بر وجوب لطف از حق دائمند
 
صالحان اولاد او تا قائمند            بر وجوب لطف از حق دائمند
دور قائم دائم است از ربّ دين            تا قيامت ذاوليا و راشدين‌
 
هر زمانى را وليى لازم است            وين ولايت در مدار قائم است‌
 
مهدى هادى است قائم در طريق            رهروان را در روش نيكو رفيق‌
 
اشتعال آن اتصال است از ولى            همچنين تا اصل آن ذات العلى‌
 
دور مهدى اين بود بر اتصال            گر شناسى دور او را در مجال‌
 
دور يكدور است نزد اهل دل            و آن بود دائر به مهدى متصل‌
 
  
اين تفسير بصورت سنگى و حروفى مكرر چاپ گرديده است كه مشخصات نسخه حاضر به شرح زير است:
+
دور قائم دائم است از ربّ دین            تا قیامت ذاولیا و راشدین‌
  
==نسخه شناسى==
+
هر زمانى را ولیى لازم است            وین ولایت در مدار قائم است‌
  
نام كتاب: تفسير قرآن صفى على شاه( معروف به تفسير صفى)
+
[[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|مهدى]] هادى است قائم در طریق          رهروان را در روش نیکو رفیق‌
  
مولف: حسن صفى على شاه
+
اشتعال آن اتصال است از ولى            همچنین تا اصل آن ذات العلى‌
  
نوبت چاپ: اول 1378
+
دور مهدى این بود بر اتصال            گر شناسى دور او را در مجال‌
  
تيراژ: 3000 نسخه
+
دور یکدور است نزد اهل دل            و آن بود دائر به مهدى متصل‌
  
ناشر: انتشارات منوچهرى، تهران
+
مفسر در پایان تفسیر منظوم خود، تاریخ آغاز تفسیر را ۱۳۰۶ و پایان آن را ۱۳۰۸ هجرى بیان کرده و نام آن را «تفسیر صفى» گذاشته است:
  
قطع: رحلى
+
چون هزار و سیصد از هجرت گشت        در ششم سال ابتدا این نامه گشت‌
  
مترجم: صفى على
+
در هزار و سیصد و هشت این چنین          گشت ختم از عون ربّ العالمین‌
  
صفحات: 840
+
بر چسان تا افکند طرح کلام            نفى «تفسیر صفى» را بر انام‌
  
ابيات: حدود 6000
+
اندر این نظم مبارک از کلام            یافت اسرار معانى انتظام‌
  
==منبع==
+
بحر گوهر گشت «تفسیر صفى»            از رموز نغز بکر مختفى‌
  
نرم افزار جامع التفاسیر ، بخشن کتابشناسی
+
==منابع==
  
 +
* [[نرم افزار جامع تفاسیر نور|نرم افزار جامع التفاسیر نور]]، بخش کتابشناسی.
 
{{تفسیر قرآن}}
 
{{تفسیر قرآن}}
 
[[رده: تفاسیر]]
 
[[رده: تفاسیر]]

نسخهٔ ‏۳۰ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۰۱

تفسیر قرآن کریم (صفی علی شاه).jpg
نویسنده حسن صفی علی شاه
موضوع تفسیر منظوم/ شیعه
زبان فارسی
تعداد جلد ۱

«تفسیر قرآن صفى على شاه» معروف به «تفسیر صفى»، تفسیری منظوم به فارسى، اثر حاج میرزا حسن اصفهانى، متخلص به صفى و ملقب به صفى‌على‌شاه از عرفاى قرن چهاردهم قمرى است که با تأویلات عارفانه به رشته نظم کشیده شده و از شاهکارهاى عظیم دوره اخیر به شمار می رود. این تفسیر به لحاظ آنکه یگانه تفسیر منظوم فارسى شیعى است، از اهمیت زیادى برخوردار است.

انگیزه نگارش

مفسر در انگیزه نگارش تفسیر خود مى‌گوید:

«سالها بود که در خیال داشتم ترجمه تفسیر کلام الله را به نظم آرم که مشوق مردم فارسى زبان به خواندن و فهمیدن معانى و نکات عرفانى قرآن گردد و خاطرها از اباطیل مدعیان لفظ تراش پرداخته شود و توفیق اینکار بزرگ را نمى‌یافتم بلکه ممتنع مى‌پنداشتم. در این آخر عمر عنایت بارى تعالى شامل حال شد و این امر عجیب در مدت دو سال بلکه کمتر به ظهور پیوست».

محتوای کتاب و شیوه تفسیر

این تفسیر منظوم، در بحر رمل مسدس مقصور (وزن مثنوى مولوى) در حدود ۶۰۰۰ بیت سروده شده و کار مفصل و پرعظمتى است. پس از خطبه افتتاح و دیباچه منظوم چنین آغاز مى‌گردد:

حمد بى‌حد ذات پاکى را سزاست کو خلایق را به نیکى رهنماست‌

شیوه صفى علی شاه در تفسیر چنین است که اول آیات شریف قرآن را ذکر می کند و در ذیل آن معنى فارسى آیات را به نثر مى‌نگارد و سپس تفسیر را به نظم مى‌سراید. آغاز تفسیر چنین است:

از پى تفسیر قرآن مجید باشد از حق عمر و توفیقم امید

تا به شکر آنکه دادم نطق و کام معنى قرآن به نظم آرم تمام‌

ابتدا از نام خویش اندر کتاب با رسول رحمت آمد در خطاب‌

باب گنج علم خود ذات قدیم کرد بسم الله الرحمن الرحیم‌

این تفسیر مشحون از تأویلات صوفیانه است که تلاش نموده آنها را با احادیث و اسناد و مدارک مستند و مبرهن سازد؛ به عنوان نمونه در تأویل عرفانى آیه شریفه «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثلُ نورِه کَمِشکوة... فِی بُیوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَیذْکرَ فِیهَا اسْمُهُ یسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ» (نور/ ۳۵-۳۶) گوید:

در بیوتى باشد آن مشکات نور که خداشان داده رخصت بر حضور

که شود آوازها در آن بلند یاد کرده در وى اسم ارجمند

مى‌نماید اندر آن تسبیح حق صبح و شام از حسن عهد ماسبق‌

خواند این آیت مگر خیر الانام گفت مردى این سرا باشد کدام‌

گفت باشد خانه پیغمبران گفت ابابکر صدیق اندر زمان‌

این سراى حیدر است و فاطمه یافت آیت را نکو او ترجمه‌

توجه به علوم قرآن:

صفى علی شاه در این تفسیر به مباحث علوم قرآن نیز توجه داشته است، به عنوان نمونه:

توبه و انفال آمد در خبر که بود یک سوره در اصل نظر

ز آن در این سوره نیامد بسمله تا نباشد در میانشان فاصله‌

در مدینه یافت این هر دو نزول جز دو آیت کوست مکى بر رسول‌

توجه به برخی از احکام و معارف:

مفسر به علل و اسباب برخى از احکام شرعى نیز پرداخته، مانند اینکه در علت قصر نماز در ذیل آیه ۱۰۱ سوره نساء می فرماید:

چون سفر کردید بر روى زمین بر شما نبود گناهى پس یقین‌

گر نماز خویش را سازید قصر چار را بر رکعتین اعنى بحصر

گر که ترسید از فساد مشرکان با شما چون دشمنند ایشان عیان‌

کز چه در اسلام گشت این حکم عام زآنکه نبود خوفى اندر هر مقام‌

گفت این صدقه است از حق بر عباد شکر باید کرد زین فضل زیاد

همچنین در بیان و تحقیق مهدویت ابیات جالب و شنیدنى دارد که در ذیل آیه ۶۹ سوره نساء آمده است:

از شهیدان شد اشارت بر حسین هر نبى و هر ولى را نور عین‌

صالحان اولاد او تا قائمند بر وجوب لطف از حق دائمند

دور قائم دائم است از ربّ دین تا قیامت ذاولیا و راشدین‌

هر زمانى را ولیى لازم است وین ولایت در مدار قائم است‌

مهدى هادى است قائم در طریق رهروان را در روش نیکو رفیق‌

اشتعال آن اتصال است از ولى همچنین تا اصل آن ذات العلى‌

دور مهدى این بود بر اتصال گر شناسى دور او را در مجال‌

دور یکدور است نزد اهل دل و آن بود دائر به مهدى متصل‌

مفسر در پایان تفسیر منظوم خود، تاریخ آغاز تفسیر را ۱۳۰۶ و پایان آن را ۱۳۰۸ هجرى بیان کرده و نام آن را «تفسیر صفى» گذاشته است:

چون هزار و سیصد از هجرت گشت در ششم سال ابتدا این نامه گشت‌

در هزار و سیصد و هشت این چنین گشت ختم از عون ربّ العالمین‌

بر چسان تا افکند طرح کلام نفى «تفسیر صفى» را بر انام‌

اندر این نظم مبارک از کلام یافت اسرار معانى انتظام‌

بحر گوهر گشت «تفسیر صفى» از رموز نغز بکر مختفى‌

منابع

***
تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن: تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات: اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:

تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)

روشهای تفسیری قرآن:
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: