جامعیت مقاله متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام

از دانشنامه‌ی اسلامی
(تغییرمسیر از حضرت عبدالعظيم حسني)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

حضرت عبدالعظیم حسنی (۲۵۲-۱۷۳ ق)، از نوادگان امام حسن (علیه السلام) و از یاران امام جواد و امام هادی (علیهما السلام) بوده است. عبدالعظیم حسنی ایمان خود را بر امام هادی علیه السلام عرضه داشته و امام او را از دوستان راستین اهل بیت (علیهم السلام) معرفی می کند. وی از راویان و محدثان مورد اعتماد شیعه در قرن سوم هجری است و آثاری مانند «خطب امیرالمؤمنین علیه السلام» تألیف نموده است.

۲۳۰px
نام کامل حضرت عبدالعظیم حسنی
زادروز ۱۷۳ قمری
زادگاه مدینه
وفات ۲۵۲ قمری
مدفن شهر ری

Line.png

اساتید

امام جواد علیه السلام، امام هادی علیه السلام،...


آثار

خطب امیرالمؤمنین علیه السلام، کتاب یوم و لیله، مجموعه روایات عبدالعظیم حسنی،...

زندگی‌نامه

حضرت عبدالعظیم علیه السلام فرزند عبدالله بن علی، از نوادگان امام حسن علیه السلام است و نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می‌‌رسد.[۱] و به همین خاطر به «عبدالعظیم حسنی» شهرت یافته است. نجاشی می‌نویسد: هنگامی که جنازه او را برای غسل برهنه می‌کردند، در جیب لباس وی نوشته‌ای یافت شد که در آن، نسبش این‌گونه ذکر شده بود: من ابوالقاسم، عبدالعظیم بن عبدالله بن علی بن حسن بن زید بن علی بن حسن بن علی بن ابی‌طالب هستم.[۲]

در کتاب نور الآفاق نوشته شیخ جواد شاه عبدالعظیمی -که خود و اجدادش از خادمین آستان عبدالعظیم حسنی بوده اند- به نقل از مناقب العترة احمد بن فهد حلّی و... آمده است که ولادت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام پنجشنبه چهارم ربیع الثانی سال ۱۷۳ ق، در مدینه و وفاتش در پانزدهم شوّال ۲۵۲ ق، بوده است.[۳]

بر این اساس آن حضرت ۷۹ سال عمر نموده که با دوران امامت چهار امام معصوم، یعنی امام موسی کاظم علیه السلام، امام رضا علیه السلام، امام محمد تقی علیه السلام و امام علی النقی علیه السلام مقارن بوده است. و آنچه قطعیت دارد این است که ایشان محضر امام جواد و امام هادی علیهما السلام را درک کرده و از آنان نقل حدیث نموده‌ است.[۴]

بنابر گزارش‌های تاریخی، عبدالعظیم در زمان معتز خلیفه عباسی، به جهت اذیت و آزار و ترس از قتل، به امر امام هادی(ع) از سامرا به ری - که از پایگاه‌های مهم عباسیان بود - هجرت کرد. برخی هم نقل کرده‌اند به قصد زیارت قبر علی بن موسی الرضا به خراسان هجرت کرد و در ری برای زیارت حمزة بن موسی بن جعفر توقف کرد و در آن‌جا مخفی شد.[۵]

نجاشی به نقل از احمد بن محمد بن خالد برقی ماجرا را این‌گونه روایت می‌کند که عبدالعظیم در حال فرار از سلطان، به ری آمد و در سرداب خانه مردی از شیعیان در محله «سکة الموالی» ساکن شد. او در همان سرداب به عبادت می‌پرداخت، روز را روزه می‌گرفت و شب را به عبادت می‌گذراند. وی مخفیانه از منزل بیرون می‌آمد و به زیارت قبری می‌رفت که می‌گفت: این قبر مردی از فرزندان موسی بن جعفر(ع) است. پیوسته در آن سرداب بود و خبر ورود او به شیعیان آل محمد یکی پس از دیگری می‌رسید تا اکثر شیعیان با وی آشنا شدند.[۶]

آن حضرت تا پایان عمر خود در شهر ری ساکن بود و پس از وفات در همانجا مدفون شد و قبر او زیارتگاه شیعیان گردید. در مورد وفات ایشان سه نقل وجود دارد: مرگ طبیعى پس از بیمارى؛ شهادت؛ مرگ در اثر وقوع زلزله. برخی با بررسی این موارد احتمال شهادت ایشان را قویتر دانسته اند.[۷]

آثار و تألیفات

یکی از ابعاد مهمّ در شخصیّت حضرت عبدالعظیم علیه السلام مقام و منزلت علمی و دانش و خدمات علمی اوست و توضیحات علمای تاریخ و سیره گویای این حقیقت است که حضرت عبدالعظیم علاوه بر نقل احادیث از ائمه معاصر خویش و تلاش برای آموزش عقاید سالم و دفاع از اهل بیت علیهم السلام، به منظور ارشاد تعلیم و تربیت صحیح دینی مردم آثاری را تألیف کردند که هر یک در نوع خود بسیار مفید و موثر بوده اند. از جمله آثار علمی او عبارتند از:

  • خطب امیرالمؤمنین علیه السلام: این اثر مشتمل بر چند خطبه از مولای متقیان امام علی علیه السلام است. نجاشی در رجال خود، حضرت عبدالعظیم را پس از ذکر شجره‌اش، صاحب کتاب «خطب امیرالمؤمنین علیه السلام» ذکر نموده است.
  • کتاب یوم و لیله: در این اثر درباره وظایف و اعمال مستحب و اخلاقی افراد در هر شبانه روز مطالبی عرضه شده است. اما اصل این اثر همانند بسیاری از آثار ارزشمند اسلامی در طول تاریخ از بین رفته است.
  • شیخ صدوق نیز، مجموعه روایات عبدالعظیم حسنی را با عنوان «جامع اخبار عبدالعظیم‌» گردآوری کرده است.[۸] وی دو روایت از امام رضا (ع)، ۲۶ روایت از امام جواد (ع) و ۹ روایت از امام هادی (ع) بی‌واسطه نقل کرده است. روایات باواسطه وی هم به ۶۵ حدیث می‌رسد.

عبدالعظیم در نظر عالمان

  • «صاحب ابن عباد» در وصف علم عبدالعظیم علیه السلام گفته است: «روایت کرده ابوتراب رویانی که گفت شنیدم از ابوحماد رازی که می‌ گفت وارد شدم بر امام علی النقی علیه السلام در «سُرّ مَن رای»، پس سوال کردم از آن حضرت جمله‌ای از مسائل حلال و حرام خود و جواب فرمود مسائل مرا؛ سپس حضرت فرمود ای حماد هرگاه مشکل شد بر تو چیزی از امور دینت پس سوال کن آن را از عبدالعظیم ابن عبدالله حسنی و سلام مرا به او برسان. همچنین امام هادی علیه السلام فرمود: «اگر زیارت می‌کردی قبر عبدالعظیم حسنی را که نزد شماست، هر آینه مثل کسی بودی که امام حسین علیه السلام را زیارت کرده باشد».
  • شیخ صدوق در کتاب کمال الدین در ضمن حدیث «عرض دین» آورده است: وقتی که حضرت عبدالعظیم (علیه‌السلام) خدمت امام‌ هادی (علیه‌السلام) مشرف شد و عقاید خود را اظهار نمود، امام فرمود: انت ولیُنا حقاً؛ تو به حقیقت از دوستان و یاران ما هستی.[۹]
  • شیخ طوسی نیز در رجال خود حضرت عبدالعظیم را از اصحاب امام هادی علیه السلام ذکر کرده و در پایان نام او را به «رضی الله عنه» یاد نموده که رضی الله عنه نزد اصحاب حدیث با اهمیت است.
  • علامه حلی در خلاصة الاقوال، حضرت عبدالعظیم را عالمی پرهیزکار معرفی کرده و جزء «ثقات» و «ممدوحین» ذکر کرده است.
  • علامه مجلسی در «هدیة الزائرین» از جمله مزارات معلوم و مشهور را، مرقد منور حضرت عبدالعظیم علیه السلام در مقابل شجره ری ذکر می‌‌کند.
  • میرداماد در راشحه خامسه از «الرواشح السماویه» گفته است: واضح است که طریق عبدالعظیم حسنی، «حسن» شمرده شود، زیرا که اهل حدیث و علمای رجال وی را مدح و تمجید نموده‌اند... مگر حضرت هادی علیه السلام به او نفرمود، تو به حق از دوستان ما هستی؛ این فرمایش امام علیه السلام جامع‌ترین تعریف درباره حضرت عبدالعظیم با در نظر گرفتن شرافت، نسب و عظمت خانوادگی اوست.
  • میرزا حسین نوری در مستدرک الوسائل، معروفیت وی را به امانت و راستگویی و درستکاری و اهل زهد و عبادت بودن تأکید می‌‌نماید و از قول امام هادی علیه السلام پاداش زیارت او را بهشت می‌‌داند.

پانویس

  1. محمدی ری شهری، حکمت نامه حضرت عبدالعظیم علیه السلام، ص۱۳
  2. نجاشی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۴۸.
  3. استادی، رضا، «آشنایى با حضرت عبدالعظیم علیه‏ السلام و مصادر شرح حال او»، شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و شهرری - مجموعه مقالات چاپ شده، ص۵۷تا۵۹
  4. سید صادق حسینى اشکورى، کوچ مسافر رى: تحقیقى جامع پیرامون تولد و شهادت حضرت عبدالعظیم حسنى علیه‏السلام، در مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام - جلد سوم (ص۱۹۸تا۲۸۱)، ص۲۰۳ تا ۲۰۸
  5. واعظ کجوری، جنه النعیم، ۱۳۸۲ش، ج۴، ص۱۳۱.
  6. نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۱۶ق، ص۲۴۸.
  7. سید صادق حسینى اشکورى، کوچ مسافر رى: تحقیقى جامع پیرامون تولد و شهادت حضرت عبدالعظیم حسنى علیه‏السلام، در مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام - جلد سوم (ص۱۹۸تا۲۸۱)، ص۲۲۷ تا ۲۷۶
  8. شیخ صدوق، الهدایه، ۱۴۱۸ق، ص۱۷۴.
  9. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ص۳۷۹.

منابع

  • محمدی ری شهری، محمد، حکمت نامه حضرت عبدالعظیم علیه السلام، ترجمه مرتضی خوش نصیب، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۲ش.
  • سید صادق حسینى اشکورى، کوچ مسافر رى: تحقیقى جامع پیرامون تولد و شهادت حضرت عبدالعظیم حسنى علیه‏السلام، در مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام - جلد سوم (ص ۱۹۸-۲۸۱) [۱]
  • استادی، رضا، «آشنایى با حضرت عبدالعظیم علیه‏ السلام و مصادر شرح حال او»، شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السّلام و شهرری - مجموعه مقالات چاپ شده.
  • سایت اختصاصی آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی.
  • نگاهی کوتاه به زندگی حضرت عبدالعظیم حسنی (علیه السلام)، شیعه نیوز، تاریخ بازیابی:۴ دی ماه ۱۳۹۲.