سعد بن سعد اشعری قمی

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

سعد بن سعد اشعری قمی از محدثان موثق شیعه در قرن دوم و سوم هجری است. به گفته شیخ طوسی و نجاشی، او از یاران و راویان امام رضا و امام جواد علیهما‌السلام می‌‌باشد.[۱][۲]

سعد از نظر بزرگان

تاریخ نگارانی که شرح حال سعد را نوشته‌اند، از او به نیکی یاد کرده و مورد ستایش قرار داده‌اند. شیخ طوسی می‌‌نویسد: سعد بن سعد اشعری، صاحب «کتاب» است[۳] و نجاشی در «رجال» و علامه در «خلاصه» می‌‌فرمایند: سعد بن سعد اهل قم و مورد اطمینان است.[۴][۵]

شیخ کشی این روایت را نقل می‌‌فرماید: عبدالله بن صلت قمی‌‌ به من خبر داد که در یکی از آخرین روزهای حیات امام جواد علیه‌السلام، خدمت حضرت مشرف شدم. شنیدم که امام علیه‌السلام فرمود: «خدا صفوان بن یحیی را جزای نیکو عنایت فرماید». همچنین در حق محمد بن سنان و زکریا بن آدم دعا کردند و فرمودند که به عهد و پیمان خود درباره من وفا کردند، اما امام نامی ‌‌از «سعد اشعری» نبرد. من مرتبه‌ای دیگر به حضور امام رفتم، فرمود خداوند صفوان بن یحیی و محمد بن سنان و زکریا بن آدم و سعد بن سعد را خیر دهد؛ زیرا نسبت به من وفاداری کردند.[۶]

این روایت گویای شخصیت والای سعد بن سعد، نزد حضرت جواد علیه‌السلام است. در این حدیث امام ایشان را دعا کرد و در ردیف بزرگان فقه و حدیث به حساب آورد. یقیناً این اعتبار معنوی به دلیل روح بلند و مقام رفیع این محدث جهان تشیع است.

همچنین از این حدیث استفاده می‌‌شود که او از راویان و یاران حضرت جوادالائمه علیه‌السلام بوده است. بعضی از علماء معاصر هم همین مطلب را مورد تأیید قرار داده‌اند.[۷]

سایر دانشمندان و گزارش دهندگان مانند علامه مامقانی هم که تألیف‌هایی در زمینه زندگی بزرگان تاریخ تشیع نوشته‌اند، همان سخنان برجستگان رجال شیعه را ذکر کرده‌اند.

استادان و شاگردان

سعد اشعری برای شناخت مکتب و اخبار اهل بیت علیهم‌السلام از شهر قم به مدینه یا خراسان هجرت کرد. او این راه طولانی را طی طریق کرد تا از دریای بی‌انتهای دانش امامان علیه‌السلام قطره‌ای برگیرد و از خرمن علم ایشان، خوشه‌ای برچیند. آری او نمونه این خبر معروف است که امام صادق علیه‌السلام فرمود: یک نفر از شیعیان ما که اخبار و روایات ما را بین پیروان ما منتشر کند و قلب‌ها و جان‌های آن‌ها به نور دین محکم شود، از هزار نفر عابد، که تنها اهل دعا و ذکراند ولی مبلغ رسالت الهی نیستند بهتر است.[۸]

«سعد بن سعد اشعری قمی» از چند نفر، روایت نقل می‌‌کند که عبارتند از:

  1. حسن بن جهم:[۹] وی مورد اطمینان و از یاران حضرت امام رضا علیه‌السلام بود.[۱۰]
  2. صفوان بن یحیی:[۱۱] دانشور بسیار بزرگی است که در میان یاران ائمه همانند ستاره‌ای پرفروغ می‌‌درخشد.[۱۲]
  3. علی بن ابی حمزه.[۱۳]

همچنین عده زیادی از دانشمندان و راویان نزد «سعد اشعری» به فراگیری سخنان گهربار ائمه علیهم‌السلام پرداخته‌اند. نام این اشخاص در کتاب‌های رجالی ذکر شده است که به اسامی ‌‌چند تن از آنان اشاره می‌‌کنیم:

  1. محمد بن خالد برقی:[۱۴] وی از بزرگان شیعه، یار امام موسی و امام رضا علیه‌السلام و فرزند احمد بن محمد بن خالد مؤلف کتاب محاسن برقی بود. شیخ طوسی و علامه، او را فردی مورد اطمینان شمرده‌اند.[۱۵]
  2. محمد بن الحسن ابی خالد:[۱۶] شیخ طوسی او را از اصحاب امام رضا علیه‌السلام می‌‌داند و از روایات متعدد بدست می‌‌آید که محمد «وصی»[۱۷] سعد بن سعد و شخصی قابل اعتماد بود.[۱۸]
  3. احمد بن محمد بن عیسی قمی:[۱۹] یکی از دانشمندان بزرگ و مورد اطمینان شیعه در قم و مورد اعتماد راویان بود. نجاشی می‌‌نویسد: بزرگ قم و عالم برجسته و فقیه آنان که در شهر قم ریاست داشت و با امام رضا و امام جواد و حضرت امام هادی علیهم‌السلام ملاقات کرده است.[۲۰]
  4. عباد بن سلیمان:[۲۱] راوی بیشتر روایاتی که از سعد نقل شده است، عباد است. البته کسی از دانشمندان پیشین او را مورد وثوق ندانسته است، ولی بعضی از دانشوران اخیر مانند وحید بهبهانی تلاش کرده‌اند که شخصیت مناسبی از او ارائه کنند.[۲۲]

آثار و تألیفات

فهرست نویسان بزرگ شیعه دو یا سه کتاب از سعد قمی ثبت کرده‌اند و شیخ طوسی می‌‌گوید، او کتابی دارد.[۲۳] اما موضوع این کتاب مشخص نیست. نجاشی کتابی به نام «المسائل» به او نسبت داده است[۲۴] که در این کتاب ۵۲ حدیث از سعد در زمینه‌های مختلف فقهی و اعتقادی وجود دارد.[۲۵]

روایت احادیث

در پایان به چند نمونه حدیث که از این بزرگوار نقل شده است، اشاره می‌‌کنیم:

پاداش زیارت فاطمه معصومه علیهاالسلام:

از معروفترین احادیثی که درباره شأن و منزلت حضرت معصومه سلام الله علیها و ثواب زیارت ایشان نقل شده است، یکی روایت سعد بن سعد است و شاید این مهمترین سند در این باره است. همه روایتگران این حدیث از عالمان مورد اطمینان شیعه‌اند. شیخ صدوق به نقل از پدرش، از علی بن ابراهیم قمی، از ابراهیم بن هاشم، از سعد اشعری از امام رضا علیه‌السلام این گونه نقل می‌‌کند: قال: سَئلتُهُ عَنْ فاطِمَه بِنتِ موسَی بْنِ جَعْفَرِ فقال: مَنْ زارها، فله الجنّه.[۲۶] سعد می‌‌گوید: از امام رضا علیه‌السلام درباره شأن و فضیلت زیارت حضرت فاطمه معصومه علیه‌السلام سؤال کردم، فرمود: هر کس او را زیارت کند، بهشت برای او است.

توحید:

سعد می‌‌گوید از امام رضا علیه‌السلام درباره توحید و اعتقاد به آن سؤال کردم، فرمود: توحید واقعی همان است که شما شیعیان دارید.[۲۷]

پاکی و نظافت:

امام رضا علیه‌السلام فرمود: از جمله خُلق و خوی پیامبران خدا، تمیزی و استفاده از عطرها و اصلاح سر و صورت بوده است.[۲۸]

نماز اول وقت:

امام رضا علیه‌السلام به سعد فرمود: ای سعد هرگاه موقع نماز فرارسید، نمازت را بخوان، چون نمی‌‌دانی لحظه دیگر زنده خواهی بود یا نه![۲۹]

یاد سیدالشهداء هنگام نوشیدن آب:

سعد از داود رِقی نقل می‌‌کند که نزد امام صادق علیه‌السلام بودم. امام آب نوشید بعد از آن دیدم که امام گریه می‌‌کند. لحظه‌ای بعد، فرمود: خداوند قاتل امام حسین علیه‌السلام را لعنت کند. هر کس وقتی آب نوشید، امام حسین علیه‌السلام را یاد کند و بر قاتل او لعنت فرستند، خداوند متعال برای او هزار حَسَنه می‌‌نویسد، هزار گناه از او پاک می‌‌نماید، او را از نظر معنوی به هزار درجه بالا می‌‌برد و گویا هزار بنده آزاد کرده است و پروردگار او را در روز قیامت با مسرت و شادی محشور خواهد کرد.[۳۰]

زندگی در قم:

به نقل راویان از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌‌کند که حضرت فرمود: وقتی فتنه و بلا در شهرها ظاهر شد، به شهر قم پناه ببرید زیرا برای کسانی که نگران حفظ دین خود هستند جای مناسبی است.[۳۱]

زمین از وجود معصوم خالی نیست:

با یک واسطه از حضرت امام رضا علیه‌السلام روایت می‌‌کند که فرمود: «حجت خدا بر مردم کامل نمی‌‌شود مگر به وسیله امام معصومی‌‌ که شناخته شده باشد».[۳۲]

دین را باید از امامان آموخت:

سعد می‌‌گوید: حضرت رضا علیه‌السلام در معنای این آیه شریفه: «چه کسی گمراهتر است از کسی که بدون راهنمایی خدا از هوای نفس پیروی می‌‌کند»، فرمود: کسانی که مذهب و دین خود را از غیر امامان معصوم علیهم‌السلام فرامی‌‌گیرند».[۳۳]

وفات و مدفن

قرائن و شواهد ما را راهنمایی می‌‌کند که او در اواخر قرن دوم هجری در شهر مقدس قم چشم به جهان گشود و در نیمه اول قرن سوم جان به جان آفرین تسلیم کرده است. البته با توجه به این که سعد بن سعد از صفوان بن یحیی روایت نقل می‌‌کند و صفوان بن یحیی در سال ۲۱۰ رحلت کرده است، دوران زندگی او را می‌‌توان حدس زد. محل دفن سعد بن سعد اشعری معلوم نیست و نمی‌‌توان در این موضوع نظری قاطع داد و شاید مثل بسیاری از خاندان اشعری، در جوار حضرت معصومه سلام الله علیها در شهر مقدس قم دفن شده باشد.

پانویس

  1. رجال شیخ طوسی، ص ۳۷۸.
  2. نجاشی، ص ۱۲۷.
  3. رجال شیخ طوسی، ص ۱۲۷.
  4. رجال نجاشی، چاپ مکتبه داوری، ص ۱۲۷.
  5. خلاصه علامه حلی، ص ۷۸.
  6. رجال کشی، ج ۲، ص ۷۹۲، چاپ مؤسسه آل البیت لاحیاءالتراث.
  7. معجم الثقات، چاپ جامعه مدرسین، ص ۵۸.
  8. اصول کافی، چاپ دارالکتب الاسلامیه، ج ۱، ص ۳۳.
  9. بحارالانوار، ج ۱۱، ص ۶۶.
  10. رجال نجاشی، ص ۳۶.
  11. بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۱۵۳.
  12. نجاشی، ص ۱۳۹، فهرست شیخ، ص ۸۳، رجال شیخ، ص ۳۵۷.
  13. بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۴۵.
  14. رجال نجاشی، ص ۱۲۷.
  15. تنقیح المقال ممقانی، ج ۳، ص ۱۱۱.
  16. فهرست شیخ، ص ۷۶.
  17. تنقیح المقال، ج ۲، ص ۹۹.
  18. همان.
  19. فهرست شیخ، ص ۷۶.
  20. رجال نجاشی، ص ۶۰.
  21. همان، ص ۱۲۷.
  22. تنقیح المقال، ج ۲، ص ۱۲۱.
  23. فهرست شیخ، ص ۷۶.
  24. رجال نجاشی، ص ۱۲۷.
  25. بانک اطلاعات کتابخانه حضرت معصومه سلام الله علیها‌‌.
  26. ثواب الاعمال (صدوق) ترجمه علی‌اکبر غفاری، ص ۲۲۶.
  27. بحارالانوار، چاپ آخوندی، ج ۳، ص ۲۴۰.
  28. بحارالانوار، ج ۱۱، ص ۴۳.
  29. وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۱۱۹.
  30. بحارالانوار، ج ۴۶، ص ۳۰۳.
  31. همان، ج ۶۰، ص ۲۱۴.
  32. همان، ج ۲۳، ص ۵۱؛ از بصائرالدرجات، صفار قمی، ص ۱۴۳.
  33. همان، ج ۲، ص ۳۰۲.

منابع

  • ستارگان حرم، شماره 5، نویسنده: ابوالحسن ربانی صالح‌آبادی.