ابان بن عثمان
«ابان بن عثمان اَحمر بَجلى» (م، ۲۰۰ ق)، محدث، فقیه، ادیب، نسّابه و مورخی آشنا به اخبار شعرا و ایّام العرب و از جمله «اصحاب اجماع» می‌باشد. ابان بن عثمان از شاگردان امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام بوده و از آن دو امام همام، روایت نقل می‌کند.
| نام کامل | ابان بن عثمان اَحمر بَجلى |
| زادگاه | کوفه |
| وفات | ۲۰۰ هجری |
|
| |
| اساتید |
زرارة بن اعین، اسحاق بن عمار، ابان بن تغلب، ابوبصیر اسدی، فضیل بن یسار،... |
| شاگردان |
محمد بن ابی عمیر، احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، معمّر بن مثنّی، محمد بن سلاّم عجمی،... |
| آثار |
المبتدأ، المبعث، المغازی، الوفاة، السقیفة، الردّة،... |
نام و نسب
اَبان بن عثمان احمر بجلی، کوفی الاصل بود و میان کوفه و بصره تردد داشت. از ابان بن عثمان با نام های دیگری نیز از جمله أبان بن الأحمر و أبان الأحمر در کتب رجال و در اسناد روایات یاد شده است.[۱] وفات ابان را سال ۲۰۰ قمری یاد کرده اند.
جایگاه حدیثی
ابوعمرو کشّی، او را در شمارِ شش فقیه برتر از اصحاب امام صادق(ع) نام برده که طبقه دوم از اصحاب اجماع را تشکیل می دهند.[۲] توثیق صریحی به وسیله دانشیان رجال در شرح حال ابان نقل نشده، ولی کلام کشّی که او را از اصحاب اجماع شمرده، مستند توثیق رجالیان پس از وی قرار گرفته است.[۳]
محمد بن ابی عمیر می گوید: ابان از همه انسانها بیشتر حافظ حدیث بوده است.[۴] حافظه این محقق، چنان قوی بوده که برای حفظ هر کتابی، یک بار مطالعه آن برایش کافی بوده و پس از آن کل کتاب را بدون یک حرف پس و پیش تکرار می کرده است.
البته برخى نسبت ناروایى به این راوى داده و او را از ناووسیه[۵] دانسته اند. این اتهام، براى نخستین بار در کتاب «رجال الکشى» مطرح گردید؛[۶] اما با مراجعه به مجامع روایى، درمى یابیم که او از امام کاظم(ع) روایت نقل کرده و نیز روایاتى نقل مى کند که امامان معصوم را دوازده تن معرفى کرده است[۷] و این با ناووسى بودن او سازگارى ندارد. بنابراین، همان گونه که در پاره اى از نقلها ـ از جمله نسخه اى از «رجال الکشى» که در اختیار محقق اردبیلى بوده ـ آمده و مقرون به صحّت هم هست، به جاى «ناووسی»، «قادسی» صحیح است و همین تبدیل، منشأ چنین نسبت ناصوابى شده است؛ خصوصا که خود کشّى، ابان را در شمار اصحاب اجماع ذکر کرده است.
مشایخ و راویان
ابان بن عثمان از حدود ۱۲۰ نفر، حدیث شنیده است و بیش از چهل راوی از وی حدیث نقل کرده اند. شماری از مشایخ او عبارتند از: زرارة بن اعین، اسحاق بن عمّار، ابان بن تغلب، معاویة بن عمّار، ابوبصیر اسدی، فضیل بن یسار، بشیر نبّال، زید شحّام، صفوان بن مهران جمّال و محمد بن مسلم.
همچنین بزرگانی چون: محمد بن ابی عمیر و احمد بن محمد بن ابی‌نصر بزنطی و از بصریان: ابوعبیدة معمّر بن مثنّی، ابوعبداللّه بن مثنّی و محمد بن سلاّم عجمی نیز از او اخذ روایت کرده اند.
آثار و روایات
از ابان بن عثمان بیش از ۷۰۰ روایت با عنوان «اَبان بن عثمان»، در اسانید روایات کتب اربعه در موضوعات مختلف اعتقادی، فقهی و اخلاقی، گزارش شده است.[۸]
افزون بر روایات بسیار و پراکنده ابان بن عثمان در کتب حدیث امامیه، آثاری را نیز از وی نام می برند که از این قرارند: المبتدأ، المبعث، المغازی، الوفاة، السقیفة و الردّة. وی این شش کتاب را در یک جلد گرد آورده؛[۹] ولی متأسفانه جملگی از میان رفته است. این کتاب در تاریخ اسلام بوده که مشتمل بر ولادت، مغازی، وفات پیامبر(ص)، حوادث سقیفه و دیگر رویدادهای تاریخی بوده است. اخیرا پراکنده های کتاب های: المبعث، المغازی، الوفاة، السقیفة و الردّة به کوشش آقای رسول جعفریان از نصوص مختلف استخراج و توسط دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم منتشر شده است.
پانویس
- ↑ رجال النجاشی، ص۱۳، شماره۸؛ الفهرست، شیخ طوسی، ص۵۹، شماره۶۲. البته شیخ طوسی در کتاب رجال خود از وی فقط در اصحاب امام صادق علیه السلام نام می برد (رجال الطوسی، ص۱۶۴).
- ↑ رجال الکشی، ص۳۷۵، ش۷۰۵.
- ↑ معجم رجال الحدیث، خویی، ج۱ ص۱۶۱.
- ↑ لسان المیزان، ج۱، ص۲۴.
- ↑ فرقه اى از شیعه که امامت را بر امام جعفر صادق(ع) ختم مى کنند و او را زنده و مهدى موعود مى دانند. این فرقه باطله به رهبرى عبداللّه بن ناووس یا عجلان بن ناووس به وجود آمد و امروزه به طور کلى از بین رفته است.
- ↑ رجال الکشى، ص۳۵۲، ش۶۶۰.
- ↑ قاموس الرجال، ج۱، ص۸۴؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۳.
- ↑ معجم رجال الحدیث: ج۱ ص۱۶۲.
- ↑ الفهرست، ص۵۹، ش۶۲. نجاشی، تنها از چهار کتاب وی نام می برد: له کتاب حسن کبیر یجمع المبتدأ، المغازی، الوفاة والردّة (رجال النجاشی، ص۱۳، ش۸).
منابع
- ناصر باقری بیدهندی، اصحاب اجماع، فصلنامه علوم حدیث، شماره ۹.
- شناخت‌نامه حدیث، محمد محمدی ری‌شهری، ج۳ ص۶۷.
