آیه 63 سوره کهف
| <<62 | آیه 63 سوره کهف | 64>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
وی گفت: در نظر داری آنجا که بر سر سنگی منزل گرفتیم؟ من (آنجا) ماهی را فراموش کردم و آن را جز شیطان از یادم نبرد و شگفت آنکه ماهی بریان راه دریا گرفت و برفت.
خدمت گزارش گفت: آیا ندانستی چون کنار آن سنگ جای گرفتیم، من ماهی را از یاد بردم و آن با وضعی شگفت انگیز راه خود را در دریا گرفت و رفت، و جز شیطان از خاطرم نبرد که آن را به یاد داشته باشم.
گفت: «ديدى؟ وقتى به سوى آن صخره پناه جستيم، من ماهى را فراموش كردم، و جز شيطان، [كسى] آن را از ياد من نبرد، تا به يادش باشم، و به طور عجيبى راه خود را در دريا پيش گرفت.»
گفت: آيا به ياد دارى آنگاه را كه در كنار آن صخره مكان گرفته بوديم؟ من ماهى را فراموش كرده‌ام. و اين شيطان بود كه سبب شد فراموشش كنم و ماهى به شيوه‌اى شگفت‌انگيز به دريا رفت.
گفت: «به خاطر داری هنگامی که ما (برای استراحت) به کنار آن صخره پناه بردیم، من (در آن جا) فراموش کردم جریان ماهی را بازگو کنم -و فقط شیطان بود که آن را از خاطر من برد- و ماهی بطرز شگفت‌آوری راه خود را در دریا پیش گرفت!»
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
اوينا: اوى: نازل شدن «اوينا الى الصخرة»: نازل شديم بر كنار صخره . با «الى» و بنفسه متعدّى مى شود.[۱]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
فَلَمَّا جاوَزا قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا لَقَدْ لَقِينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً «62»
پس همين كه (از كنار دريا) گذشتند، موسى به جوان (همراه) خود گفت: غذاى چاشت ما را بياور، به راستى كه از اين سفر رنج بسيار ديده‌ايم.
قالَ أَ رَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَ ما أَنْسانِيهُ إِلَّا الشَّيْطانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَ اتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَباً «63»
(آن جوان) گفت: آيا به ياد دارى وقتى كه به صخره پناه برديم و من (پريدن) ماهى (به دريا) را فراموش كردم (كه براى تو بگويم) و كسى جز شيطان آن را از ياد من نبرد، تا آن را يادآورى كنم. و (در كمال) شگفتى ماهى راه خود را در دريا پيش گرفت (و رفت).
جلد 5 - صفحه 197
نکته ها
«غداء» به غذاى صبح و «عشاء» به غذاى شب گفته مى‌شود.
به فرموده‌ى امام صادق عليه السلام، حضرت موسى در سه نوبت از گرسنگى به خدا شكايت كرد:
اوّل: پس از آنكه براى دختران شعيب آب آورد و به گوسفندان آنان كمك كرد، به گوشه‌اى رفت و گفت: پروردگارا! براى خيرى كه بر من نازل كنى نيازمندم. «1»
دوّم: در اين آيه. «2»
سوّم: آنجا كه از اهل روستا غذا خواستند و آنها ندادند، به خضر اعتراض كرد كه چرا براى مردمى كه غذا به ما ندادند، رايگان كار مى‌كنى؟ «3»
وعده‌گاه موسى و خضر نشانه‌اى داشت و آن اينكه آن ماهى كه غذاى موسى و همراهش بود، از ظرف غذا به دريا برود. وقتى به محلّ قرار رسيدند و ماهى به دريا پريد، همراه موسى فراموش كرد آن را به موسى بگويد. چون مقدار زيادى راه رفتند، همراه موسى ماجرا را نقل كرد. مقدار اضافه‌ى راه را برگشتند و در همان محلّ، خضر را ديدار كردند.
حضرت موسى عليه السلام چهار سفر داشت:
1- سفر هَرب. «فَفَرَرْتُ مِنْكُمْ لَمَّا خِفْتُكُمْ» «4»
2- سفر طَلب. «فَلَمَّا أَتاها نُودِيَ مِنْ شاطِئِ الْوادِ الْأَيْمَنِ» «5»
3- سفر طرَب. «وَ لَمَّا جاءَ مُوسى لِمِيقاتِنا» «6»
4- سفر تَعب. «لَقَدْ لَقِينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً» «7»
پیام ها
1- از آداب سفر، داشتن همسفر وتدارك غذا است. «آتِنا غَداءَنا» «8»
«1». قصص، 24.
«2». تفسير نورالثقلين.
«3». كهف، 77.
«4». شعراء، 21.
«5». قصص، 30.
«6». اعراف، 143.
«7». تفسير كشف‌الاسرار.
«8». همچنان كه اصحاب كهف نيز پول نقد همراه داشتند. «فابعثوا بورقكم هذه» كهف، 19.
جلد 5 - صفحه 198
2- در راه تحصيل علم و معرفت و رسيدن‌به آرمان‌ها، پيامبران نيز سختى‌ها را متحمّل شده‌اند. «لَقِينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً»
3- شياطين، مانع ملاقات و همراهى موسى وخضرها هستند و به همين دليل همراه موسى را به فراموشى انداختند. «ما أَنْسانِيهُ إِلَّا الشَّيْطانُ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
قالَ أَ رَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَ ما أَنْسانِيهُ إِلاَّ الشَّيْطانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَ اتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَباً (63)
چون يوشع سفره را پيش آورد، قصه ماهى به يادش آمد:
قالَ أَ رَأَيْتَ: گفت يوشع: آيا خبر دارى؟ إِذْ أَوَيْنا إِلَى الصَّخْرَةِ: چون جا گرفته بوديم به آن سنگ بر كنار چشمه. فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ: پس بدرستى كه من فراموش كردم ماهى را، و تمامى واقعه را براى موسى نقل كرد؟ بعد از آن بر سبيل اعتذار يوشع گفت: وَ ما أَنْسانِيهُ إِلَّا الشَّيْطانُ: و فراموش نكرد بر من ياد آن را مگر شيطان كه مرا مشغول ساخت، أَنْ أَذْكُرَهُ: اينكه ياد آورم تو را از حال ماهى. نزد بعضى مراد «نسان» ترك و فقدان است، پس معنى آنكه:
وقت رسيدن ما به صخره و نزول ما در آنجا، من واگذاشتم و نيافتم ماهى را، و ترك نشد بر من ياد آن مگر به وسوسه شيطان كه ياد آورم تو را. اين به جهت آنست كه اگر موسى را از واقعه ماهى متذكر مى‌ساخت، هر آينه موسى از آن محل تجاوز نمى‌نمود و رنج به او نمى‌رسيد. خلاصه يوشع، موسى عليه السلام را خبر داد كه:
وَ اتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَباً: پس فرا گرفت ماهى راه خود را در دريا راه عجيبى كه هر جا مى‌رفت راه فراخ پيدا و زمين دريا خشك مى‌شد، و به جهت آنكه شيطان قصه ماهى را از ياد من برد اين همه رنج كشيديم و فكر طعام ديگر ننموديم. بعضى مفسرين گفته‌اند «وَ ما أَنْسانِيهُ إِلَّا الشَّيْطانُ» نهايت كلام يوشع،
جلد 8 - صفحه 85
و ضمير «وَ اتَّخَذَ سَبِيلَهُ» راجع به موسى است، يعنى حق تعالى به پيغمبر اكرم صلى اللّه عليه و آله خبر داده كه موسى بعد از استماع اين سخن از يوشع، قصد مراجعت نمود و فرا گرفت راه خود را در دريا راهى عجيب و غريب.
رفع شبهه: اگر كسى گويد انقلاب ماهى بريان به زنده شدن حالت عجيبه غريبه است كه خدا قرار داد حصول اين امر را دليل بر وصول به مطلوب، پس چگونه يوشع آن را متذكر نشد؟ جواب آنكه: چون يوشع بسيار معجزات و خارق عادات از موسى عليه السلام مشاهده كرده بود مانند عصا و شكافتن دريا و جريان آب از سنگ و غيره، لذا به ظهور اين امر نزد او، وقعى و اهميتى عظيم پيدا نشد؛ بنابراين التفات به آن ننموده، ترك كرد يادآورى موسى را از اين واقعه.
عبد الرحمن زيد گفته: جاى تعجب باشد كه ماهى بريان بعد از مدت دراز زنده شود و در دريا برود و از رفتن او راهى پيدا شود. ابن زيد گويد: نصف ماهى بوده. وهب گفته: از رفتن ماهى به دريا راهى پيدا شد مانند جوئى. شيخ طبرسى گويد: خداى تعالى گرسنگى را بر موسى وارد فرمود تا متذكر شود قضيه ماهى را «1».
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ إِذْ قالَ مُوسى لِفَتاهُ لا أَبْرَحُ حَتَّى أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَيْنِ أَوْ أَمْضِيَ حُقُباً (60) فَلَمَّا بَلَغا مَجْمَعَ بَيْنِهِما نَسِيا حُوتَهُما فَاتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ سَرَباً (61) فَلَمَّا جاوَزا قالَ لِفَتاهُ آتِنا غَداءَنا لَقَدْ لَقِينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً (62) قالَ أَ رَأَيْتَ إِذْ أَوَيْنا إِلَى الصَّخْرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الْحُوتَ وَ ما أَنْسانِيهُ إِلاَّ الشَّيْطانُ أَنْ أَذْكُرَهُ وَ اتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي الْبَحْرِ عَجَباً (63) قالَ ذلِكَ ما كُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلى آثارِهِما قَصَصاً (64)
ترجمه
و هنگاميكه گفت موسى به پير و جوانش پيوسته خواهم رفت تا برسم بمحلّ تلاقى دو دريا يا بگذرانم روزگارى دراز
پس چون رسيدند بمحلّ تلاقى دو دريا فراموش كردند ماهى خودشان را پس گرفت راه خود را در دريا راهى پوشيده
پس چون گذشتند گفت به پير و جوانش بياور نزد ما چاشت ما را بتحقيق ديديم از اين سفرمان رنج و سختى
گفت خبر دارى هنگاميكه جاى گرفتيم در كنار آن سنگ پس همانا من فراموش كردم ماهى را و نبرد از ياد من آنرا مگر شيطان كه ذكر كنم آنرا و گرفت راه خود را در دريا شگفت آور
گفت اين بود آنچه كه طلب مينموديم پس برگشتند بنشانهاى پاى خودشان پى‌جويان.
تفسير
- قمّى ره فرموده چون پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم براى قريش قصه اصحاب كهف را بيان فرمود گفتند بما خبر ده از عالمى كه خداوند امر فرمود بحضرت موسى كه پيروى از او كند و چگونه بوده است حكايت آن پس اين آيات نازل شد و جهت اين مأموريّت آن بود كه چون خداوند با حضرت موسى تكلّم فرمود و الواح تورية را بر او نازل كرد و در آن نوشته شده بود موعظه از هر بابى و بيان مفصّل از هر چيزى چنانچه در قرآن ذكر فرموده آنحضرت مراجعت فرمود نزد بنى اسرائيل و بمنبر رفت و كرامتهاى الهى را كه باو شده بود نقل فرمود و در دل خود گفت خدا از من عالمترى نيافريده و خداوند بجبرئيل فرمود درياب موسى را كه هلاك شد و باو اعلام كن كه در محلّ تلاقى دو دريا كنار سنگى مردى است كه داناتر از تو است برو نزد او و از علمش تعلّم نما پس جبرئيل نازل شد بر حضرت موسى و مراتب را بعرض رسانيد و آنحضرت پيش خود كوچك شد و دانست كه خطا كرده و ترسيد و بوصى خود يوشع گفت خدا مرا امر فرموده كه پيروى كنم از مردى كه در محلّ تلاقى دو دريا است و از او تعليم گيرم پس يوشع براى توشه راه ماهى نمك زده‌اى را برداشت و بيرون آمدند و چون بآن مكان رسيدند مردى را ديدند كه به پشت خوابيده و نشناختند او را پس وصى موسى عليه السّلام ماهى را در آورد و به آب شست
جلد 3 صفحه 436
و روى آنسنگ گذارد و از آنجا گذشتند و ماهى را فراموش نمودند و آن آب، آب حيات بود و ماهى زنده شد و داخل آب گرديد و موسى عليه السّلام و يوشع رفتند تا خسته شدند پس آنحضرت بوصى خود گفت بياور چاشت ما را ما در اين سفر رنج برديم و او بياد ماهى افتاد و گفت من ماهى را فراموش كردم از روى سنگ بياورم و موسى عليه السّلام گفت آنمرد كه ما ديديم نزديك سنگ همان مقصود ما بود پس برگشتند از همان راهى كه آمده بودند نزد آنمرد و او مشغول نماز بود موسى عليه السّلام صبر كرد تا او از نماز فارغ شد و سلام كرد و ظاهرا اين حديث را قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده و روايات ديگرى مؤيد اين مضامين هم نقل شده است و ظاهر آيات شريفه و مفاد روايات معتبره آنستكه و ياد آور اى پيغمبر وقتى را كه گفت موسى عليه السّلام بوصى جوان يا جوانمرد خود كه تابع و خدمتگذار او بود همواره سير خواهم نمود تا برسم بمحلّ تلاقى دو دريا كه يكى درياى روم و ديگرى درياى فارس است و آنمكان ميعاد ملاقات آنحضرت با حضرت خضر بود يا آنكه سير مينمايم مدّت مديدى كه قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده مراد هشتاد سال است و چون رسيدند بمحلّ تلاقى دو دريا يوشع بن نون وصى و خدمتگذار او فراموش كرد ماهى را كه براى توشه راه آورده بود و حضرت موسى هم بياد ماهى نبود پس هر دو فراموش كردند آنماهى را كه براى توشه راه برداشته بودند و ماهى چون بآب زندگانى شسته شده بود زنده شد و گرفت راه مقصود خود را در زير آب دريا راهى پوشيده از انظار و رفت و هر دو از آن مكان حركت كردند و چون مقدارى راه پيمودند حضرت موسى كه تا آنوقت خسته و گرسنه نشده بود گرسنه شد و بيوشع بن نون فرمود غذاى چاشت ما را بياور بخوريم ما در اين سفر خسته و رنجور شديم و اين بخواست خدا بود كه متذكّر ماهى شود و زياد از ميعاد دور نگردد و او در جواب عرض كرد آيا ديدى چه روى داد وقتى كه جاى گرفتيم ما در كنار آنسنگ همانا من فراموش كردم ماهى و قصه او را كه در آب شستم و زنده شد و راه خود را در دريا گرفت و رفت با آنكه اين امر عجيبى بود و نبايد فراموش شود معلوم ميشود اين كار شيطان بود كه چنين امرى را از نظر من محو نمود و مرا بفراموشى انداخت و نگذارد قضيه را عرضه دارم حضرت موسى فرمود اين زنده
جلد 3 صفحه 437
شدن ماهى نشانه مطلوب ما بود و آن مرد كه ديديم حضرت خضر بوده و برگشتند بجاى اوّل خودشان و بنابر اين بيان، قضيّه زنده شدن ماهى را حضرت يوشع مشاهده نموده و آنچه فراموش شده نقل آنست براى حضرت موسى و اينمعنى اگر چه با ظاهر قسمت اخير روايت قمّى ره كه نقل شد وفق ندارد ولى در روايت عيّاشى از صادقين عليهما السّلام تصريح شده و با ظاهر قرآن موافق است چون ظاهر آنستكه و اتّخذ سبيله فى البحر عجبا جزء كلام حضرت يوشع است نه كلام مستقلّى از خداوند تا تكرار مطلب سابق باشد با تفاوت مختصرى يا اخبار از تبعيّت حضرت موسى باشد از ماهى و رفتن بجزيره‌اى كه در آن حضرت خضر بوده چنانچه از بعضى از اقوال و اخبار استفاده ميشود چون اگر چنين بود بايد اينجمله مؤخر باشد از قول خداوند فارتدّا على آثار هما قصصابا آنكه مرجع ضمير مستتر در اتّخذ ظاهرا حوت است كه قريب است نه موسى عليه السّلام كه بعيد است و بعضى نسيان را در هر دو مورد بمعناى فقدان و گم كردن گرفته‌اند و اينمعنى علاوه بر آنكه بخودى خود خلاف ظاهر است چون حقيقت نسيان فراموشى است نه گم كردن، يكى از دو خلاف ظاهر مذكور را هم لازم دارد و عجب در آنستكه بعضى كلمه عجبا را كلام مستقلّى از حضرت موسى دانسته‌اند و گفته‌اند كلام يوشع در كلمه سبيله تمام شد و موسى جواب گفت عجبا يعنى تعجب ميكنم از اين امر تعجب كردنى با آنكه واضح است كه بعد از اين كلمه، خدا فرموده قال تا فاصله باشد بين كلام يوشع و جواب موسى عليه السّلام و تصوّر نشود كه چگونه ممكن است پيغمبر و وصى او چيزى را فراموش كنند چون سهو و نسيان از لوازم بشريّت است خصوصا در اين قبيل امور و با عصمت انبياء منافات ندارد علاوه بر آنكه نسيان از يوشع بوده و حضرت موسى فقط بياد ماهى نبوده و در بدو كلام نسبت نسيان از باب تغليب و همسفر بودن بهر دو داده شده و بعدا تصريح شده كه فراموشى از يوشع بوده و ممكن است هنوز بمنصب وصايت نرسيده بوده و امّا از اين اشكال كه حضرت موسى پيغمبر مرسل بلكه اولو العزم بوده و نبايد كسى در عصر او اعلم از او باشد ائمه اطهار عليهم السّلام جواب فرموده‌اند و حاصلش آنستكه اين در علوم ظاهره است و آنچه در كتب سماوى ايشان بيان شده ولى علم غيب مخصوص بخدا است بهر كس هر چه خواسته باشد
جلد 3 صفحه 438
باقتضاء مصلحت عطا ميفرمايد و حضرت خضر هم پيغمبر مرسل بوده و معجزش آن بود كه روى هر چوب خشك و زمين خشكى كه مى‌نشست سبز ميشد و باين سبب او را خضر ناميدند و اسم اوبليا بود پسر ملكا پسر عامر پسر ارفحشد پسر سام پسر نوح عليه السّلام و او در مقدّمه لشگر ذو القرنين بود كه براى پيدا كردن آب زندگانى ميرفتند خضر آنرا يافت و نوشيد و ذو القرنين نيافت و او زنده و پاينده و راهنماى خلق است و در ركاب امام زمان عليه السّلام حاضر و ظاهر ميگردد و كلمه سربا ظاهرا مفعول دوم اتّخذ است و جمله ان اذكره بدل است از هاء در ما انسانيه و دلالت دارد بر آنكه منسى، ذكر حوت است نه خود او و عجبا ظاهرا صفت است براى اتّخاذا مقدّر يعنى گرفت راه خود را در دريا گرفتن عجيبى و شايد مصدر براى فعل مقدّر باشد يعنى تعجّب ميكنم تعجّب كردنى و قصصا مصدر است براى فعل مقدريكه دلالت ميكند بر آن فارتدّا على آثارهما يعنى متابعت نمودند از جاى پاى خودشان متابعت نمودنى و اينكه يوشع عليه السّلام فراموشى خود را نسبت بشيطان داده براى آنستكه هر نقص و ضررى از ناحيه شيطان بانسان ميرسد و فراموشى نقص است و ضررش آن بود كه از مقصد دور شدند و بزحمت افتادند و مجبور بمراجعت شدند و ضمنا خواسته است عذر خواهى از اين قصور خود براى حضرت موسى كرده باشد و در بعضى از روايات ذكر شده كه ماهى كباب كرده بود و از ترشح آب حيات بآن زنده شد و بدريا رفت و اللّه اعلم ..
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
قالَ أَ رَأَيت‌َ إِذ أَوَينا إِلَي الصَّخرَةِ فَإِنِّي نَسِيتُ الحُوت‌َ وَ ما أَنسانِيه‌ُ إِلاَّ الشَّيطان‌ُ أَن أَذكُرَه‌ُ وَ اتَّخَذَ سَبِيلَهُ فِي البَحرِ عَجَباً (63)
گفت يوشع بحضرت موسي آيا ديدي زماني که ما جا گرفتيم بر صخره مجمع البحرين پس محققا من جا گذاشتم ماهي را و نبود جا گذاشتن من او را مگر از شيطان اينكه متوجه باشم و آن ماهي گرفت راه خود را و در دريا و اينکه امر عجيبي بود که ماهي مرده زنده شود و در دريا سير كند قالَ أَ رَأَيت‌َ البته حضرت موسي هم مشاهده كرده بود که يوشع چون اراده وضو داشت ماهي را بر صخره گذاشت إِذ أَوَينا إِلَي الصَّخرَةِ چون در راه خسته شده بودند حضرت موسي بر صخره قرار گرفت رفع خستگي و تعب خود كند يوشع در اينکه موقع ماهي را گذاشت بر صخره لكن موسي متوجه نشد ولي يوشع مشاهده كرد که ماهي بحركت آمد و در دريا سير كرد فَإِنِّي نَسِيتُ الحُوت‌َ گذشت که نسيان در اينجا بمعني فراموشي نيست بلكه بمعني جا گذاشتن بود که پس از وضوء بردارد و اينکه يك ترك اولي بود که بسا از انبياء صادر ميشد و خداوند در آياتي نسبت نسيان را بخود هم داده مثل فَذُوقُوا بِما نَسِيتُم لِقاءَ يَومِكُم هذا إِنّا نَسِيناكُم سجده آيه 14.
وَ قِيل‌َ اليَوم‌َ نَنساكُم كَما نَسِيتُم لِقاءَ يَومِكُم هذا جاثيه آيه 34 و غير اينها از آيات وَ ما أَنسانِيه‌ُ إِلَّا الشَّيطان‌ُ أَن أَذكُرَه‌ُ چون ترك اولي هم باغواي شيطانست چنانچه با حضرت آدم و حوّا در اكل شجره نمود وَ اتَّخَذَ حوت سَبِيلَهُ راه خود را که آب حيات از وضوء يوشع باو اصابت كرد و زنده شد و خود را انداخت در دريا و سير كرد فِي البَحرِ عَجَباً و اينکه امر چون بر خلاف طبيعت بود موجب تعجّب يوشع شد.
381
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 63)- در این هنگام همسفرش به او «گفت: به خاطر داری هنگامی که ما (برای استراحت) به کنار آن صخره پناه بردیم من (در آنجا) فراموش کردم جریان ماهی را باز گو کنم- و این فقط شیطان بود که آن را از خاطر من برد- و ماهی راهش را به طرز شگفت‌انگیزی در دریا پیش گرفت» (قالَ أَ رَأَیْتَ إِذْ أَوَیْنا إِلَی الصَّخْرَةِ فَإِنِّی نَسِیتُ الْحُوتَ وَ ما أَنْسانِیهُ إِلَّا الشَّیْطانُ أَنْ أَذْکُرَهُ وَ اتَّخَذَ سَبِیلَهُ فِی الْبَحْرِ عَجَباً).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
