اینها پاره‌ای از حکمتهاست که پروردگارت به تو وحی کرد، و هرگز با خدای یکتا کسی را به خدایی مپرست و گر نه ملامت زده و مردود به دوزخ درخواهی افتاد.
این [احکام و مطالب] از حکمت هایی است که پروردگارت به تو وحی کرده است، و با خدا معبودی دیگر قرار مده که نکوهیده و رانده [شده از رحمت] در دوزخ افکنده شوی.
اين [سفارشها] از حكمتهايى است كه پروردگارت به تو وحى كرده است، و با خداى يگانه معبودى ديگر قرار مده، و گرنه حسرت‌زده و مطرود در جهنم افكنده خواهى شد.
اين حكمتى است كه پروردگار تو به تو وحى كرده است. با خداى يكتا خداى ديگرى مپندار، كه ملامت‌شده و مطرود به جهنمت اندازند.
این (احکام)، از حکمتهایی است که پروردگارت به تو وحی فرستاده؛ و هرگز معبودی با خدا قرار مده، که در جهنم افکنده می‌شوی، در حالی که سرزنش شده، و رانده (درگاه خدا) خواهی بود!
These are among [precepts] that your Lord has revealed to you of wisdom. Do not set up another god besides Allah, or you will be cast into hell, being blameworthy and banished [from His mercy].
This is of what your Lord has revealed to you of wisdom, and do not associate any other god with Allah lest you should be thrown into hell, blamed, cast away.
This is (part) of that wisdom wherewith thy Lord hath inspired thee (O Muhammad). And set not up with Allah any other god, lest thou be cast into hell, reproved, abandoned.
These are among the (precepts of) wisdom, which thy Lord has revealed to thee. Take not, with Allah, another object of worship, lest thou shouldst be thrown into Hell, blameworthy and rejected.
اين (دستورات) از حكمتهايى است كه پروردگارت بر تو وحى كرده است، و با خدا معبودى ديگر قرار نده كه سرزنش شده و رانده، در دوزخ افكنده خواهى شد.
نکته ها
برخى مفسّران مى‌گويند: مراد از «حكمت»، احكام ثابتى است كه در آيات قبل گفته شده و در اديان ديگر هم بوده و نسخ شدنى نيست. در آيه‌ى 22 فرمان نهى از شرك اوّلين حكمت
جلد 5 - صفحه 63
بود و در اين آيه نيز نهى از شرك، پايان حكمت‌هاست.
گاهى خداوند، با خطابى تند به پيامبرش، در واقع به كفّار هشدار مى‌دهد كه اميد خود را از پيامبر قطع كنند، مثل اينكه مى‌فرمايد: اگر سراغ غير خدا بروى، به جهنّم افكنده مى‌شوى.
پیام ها
1- اوامر و نواهى خداوند، بر پايه‌ى حكمت، علم به نيازهاى تربيتى بشر و مطابق با عقل است. «أَوْحى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَةِ»
2- عقل و فطرت، انسان را از وحى بى‌نياز نمى‌كند، بلكه انسان نيازمند وحى است. «ذلِكَ مِمَّا أَوْحى إِلَيْكَ»
3- در زشتى شرك، همين بس كه اگر پيامبر نيز در پى آن رود، نابود مى‌شود.
لا تَجْعَلْ ... فَتُلْقى فِي جَهَنَّمَ
4- غير از مكتب وحى و قانون خدا، راهها و مكاتب ديگر بيراهه است و محروميّت وملامت ودوزخ را درپى دارد. لا تَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ ... فَتُلْقى فِي جَهَنَّمَ
ذلِكَ مِمَّا أَوْحى إِلَيْكَ رَبُّكَ: آن تكاليف مفصله مذكوره از چيزهائى است كه وحى فرمود به تو اى پيغمبر پروردگار تو. مِنَ الْحِكْمَةِ: از علمى كه مؤدى شود به شناختن كار خوب و بد و فرق بين آن دو يا احكام محكمه متقنه‌اى كه راه نيابد به آن نسخ و فساد، يا مراد حكمت نظريه‌اى كه معرفت حق و خير و حكمت عمليه كه عمل به آن باشد. وَ لا تَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ: و قرار مده در پرستش و ستايش با ذات احديت الهى خداى ديگرى.
تنبيه: خطاب به حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و مراد امت باشد، و ابتدا فرمود در اين تكاليف امر به توحيد و نهى از شرك را، و ختم آنها فرمود نيز به آن تنبيه بر آنكه: توحيد مبدأ امر و منتهاى آن است، زيرا هر كه قصد نكند خدا را، باطل شود عملش، و هر كه قصد كند غير او را، ضايع گردد سعيش. و بدرستى كه توحيد رأس هر حكمت و ملاك آن باشد، و هر كه موحد نيست فايده ندهد علوم و حكم او، و مركز تمام سعادات علمى و عملى و ترقيات جاودانى توحيد سبحانى است، و اسفار حكم مستغنى نگرداند فلاسفه را، و حال آنكه گمراه باشند از صراط توحيد. و سر انجام دنيوى شرك را.
در آيه شريفه قبل بيان فرمود (فَتَقْعُدَ مَذْمُوماً مَخْذُولًا) و نتيجه اخروى آن را در اين آيه فرمايد: فَتُلْقى فِي جَهَنَّمَ مَلُوماً مَدْحُوراً: پس انداخته شوى به سبب شرك در آتش جهنم در حالى كه ملامت كنى نفس خود را و ملامت كنند ملائكه و مردم تو را در حالى كه دور شونده از رحمت الهى و از هر خير جاودانى. خداى تعالى كانّه تشبيه فرموده كسى را كه شرك آورد به جهت استحقارش به چوبى كه مردم آن را مى‌گيرند و در آتش مى‌اندازند، همينطور
جلد 7 - صفحه 377
آدمى كه اشرف مخلوقات است به سبب شرك وقر و احترامى نخواهد داشت بغير از سوختن.
و پيروى مكن آنچه را نباشد از براى تو بآن دانش همانا گوش و چشم و دل هر يك از آنها باشد از آن پرسيده شده
و راه مرو در زمين بكبر و ناز همانا تو نمى‌شكافى هرگز زمين را و نميرسى هرگز بكوهها در گردن كشى
هر آنچه ذكر شد باشد نافرمانيش نزد پروردگار تو ناخوش داشته شده
اين دستورات از چيزهائى است كه وحى فرمود بتو پروردگارت از روى حكمت و قرار مده با خدا خداى ديگرى را پس انداخته شوى در جهنّم ملامت كرده شده رانده شده
آيا پس برگزيد شما را پروردگارتان به پسران و گرفت خود از فرشتگان دختران همانا شما هر آينه ميگوئيد سخنى بزرگ.
تفسير
ظاهرا خطاب متوجّه به پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و مقصود بآن امّتند يعنى متابعت و پيروى مكن چيزيرا كه بآن علم ندارى قولا و فعلا پس نبايد شخص سخنى بگويد كه علم بصدق آن ندارد در باره خود و غير و نه كارى بكند كه سند يقينى براى جواز آن نداشته باشد راجع بامور دنيا و آخرت و نه عقد قلب نمايد بر امريكه تحقّق آن معلوم نباشد در گذشته و آينده و بنابراين مدلول آيه شريفه عام است و اختصاص ندارد بشهادت ناحق و بهتان و دروغ و عمل بگمان كه هر يك را گفته‌اند همانا گوش و چشم و دل و ساير اعضاء و جوارح در پيشگاه الهى مسئولند از اعماليكه بتوسط آنها انجام داده شده است يعنى به بنده ميگويند چرا اين اعضاء و جوارح را كه خداوند براى صرف در طاعت بتو عنايت فرمود در معصيت بكار بردى و اگر بگويد نميدانستم نمى‌پذيرند و ميگويند چرا تحصيل علم نكردى با آنكه خداوند رسول باطن كه عقل است و رسول ظاهر كه شرع است براى تعيين تكليف تو فرستاد و تو رجوع بآن دو ننمودى و پيروى از شيطان و نفس امّاره بسوء كردى پس مستحق عذاب اليم ميباشى در كافى و عيّاشى ره از امام صادق عليه السّلام در اين آيه روايت نموده كه سؤال ميشود از گوش از آنچه شنيد و از چشم از آنچه نگريست و از دل از آنچه
جلد 3 صفحه 360
عقيده كرد بآن و در علل از امام سجّاد عليه السّلام نقل نموده كه حقّ ندارى هر چه بخواهى بگوئى خداوند فرموده پيروى مكن چيزيرا كه نميدانى و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرموده خدا رحمت كند بنده‌اى را كه سخن نيك بگويد و فائده ببرد يا خاموش باشد و سالم بماند و در كتب معتبره از امام صادق عليه السّلام نقل شده كه نهى فرمود از زياد نشستن در مستراح براى استماع غناء و استدلال فرمود باين آيه شريفه و بعدا نهى شده است از راه رفتن بتكبر و تبختر و گفته‌اند مرح شدّت فرح بباطل است براى آنكه هر قدر كسى از روى تكبر و غرور پا بزمين بكوبد نتواند زمين را بشكافد و هر قدر گردن بكشد و سر فراز نمايد نميتواند فرق از فرح بر فرقدان و كوه بسايد پس بهتر آنستكه آرام و سر بزير باوقار و فروتنى راه رود تا مورد استهزاء خدا و خلق نشود آنچه تاكنون بعد از قول خداوند سابقا لا تجعل مع اللّه الها آخر ذكر شد از دستورات عملى و اخلاقى كه گفته‌اند بيست و پنج خصلت است و در الواح حضرت موسى عليه السّلام نوشته شده هر يك از آنها بدى و معصيت و نافرمانى آن نزد خداوند مكروه و مبغوض و ناپسند بوده و خواهد بود و بعضى بجاى سيّئه سيّئة بصيغه مؤنث بدون اضافه بضمير قرائت نموده‌اند و بنابراين معنى اوضح و امر در تذكير و تأنيث سهل است و اين از احكامى است كه خداوند به پيغمبر خود وحى فرموده بر طبق حكمت و مصلحت و قابل نسخ و تبديل نيست تا قيام قيامت و براى اهميّت توحيد اخيرا نهى از شرك تكرار شده و نتيجه اخروى آن كه دخول در جهنم است ذكر گرديده با آنكه مشرك در قيامت مورد ملامت از خود و دور از رحمت خدا خواهد بود و در كافى از امام باقر عليه السّلام در ضمن حديثى نقل نموده كه خداوند مبعوث فرمود پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را در مكّه ده سال و كسى از دنيا نرفت در آنمدت كه شهادت بتوحيد و رسالت دهد مگر آنكه داخل فرمود او را در بهشت براى اقرار و ايمانش و عذاب نفرمود مگر كسيرا كه مرد در حال شرك و دليل بر اين امر آنستكه احكام مذكوره ميان دو نهى از شرك بر سبيل موعظه و نصيحت و انذار و تحذير بدون غلظت و تشديد و وعده عقاب با نهى خفيف و تأديب لطيف ذكر شده است و بسى جاى تعجّب است از كسانيكه اقرار داشته باشند بآنكه خداوند بآنها پسر داده و مخصوص باين كرامت فرموده چون پسر بهتر است از دختر و بگويند ملائكه دختران خدايند و او آنها را
جلد 3 صفحه 361
براى خود اختيار نموده چنانچه قريش قائل بودند بنقل قمّى ره با آنكه بدليل عقلى خداوند منزّه است از ولد و ساير لوازم جسميّت و بر فرض اختيار ولد چرا دختر را كه صنف پست‌تر است اختيار فرمايد آنهم از نوع اشرف خلق كه ملائكه باشد بعقيده آنها و اين معلوم است كه دروغ بزرگ و گفتار ناهنجارى است كه داراى شعورى نبايد بآن تفوّه نمايد ..
اينکه از چيزهاييست که وحي فرمود بسوي تو پروردگار از مصالح و حكم و قرار مده با خداوند خداي ديگري که شريك براي او قرار دهي پس ملاقات مي كني و افتاده ميشوي در جهنم و ملامت ميشوي و رانده ميشوي (ذلک) اشاره بهمان آيات قبل است و دستورات (مما) من تبعيضيه است زيرا وحي‌هاي الهي بسيار است يك قسمت آنها اينکه آيات شريفه است أَوحي إِلَيك‌َ رَبُّكَ وحي الهي اقسامي دارد.
«1» ايجاد كلام چنانچه با موسي تكلم فرمود و در ليلة المعراج با نبي اكرم.
«2» القاء در قلب نظير الهام باولياء.
«3» در خواب بنظر آوردن مثل خواب ابراهيم در ذبح اسمعيل و خواب يوسف در سجده شمس و قمر و يازده ستاره و خواب حضرت رسالت.
«4» بتوسط ملائكه مثل جبرئيل و تمام اينها چون از مصدر جلال الهي صادر شده صدق ميكند جمله اليك ربك من الحكمة بيان حكم و مصالح اشياء چون انسان هر چه معرفتش و علمش بالا رود عالم بجميع حكم و مصالح نيست بايد از جانب خداوند افاضه شود (وَ لا تَجعَل) و لو خطاب به پيغمبر است و محال است پيغمبر العياذ شريك بياورد و اينکه خطاب يا از براي رفع طمع مشركين بود که تقاضا كردند که متعرض اصنام آنها نباشد و بآنها ايمان آورد و يا از باب اياك اعني و
جلد 12 - صفحه 255
اسمعي يا جارة است مَعَ اللّه‌ِ إِلهاً آخَرَ شرك اقسامي دارد شرك ذاتي منسوب بابن كمّونه شرك عبادتي مثل طبقات مشركين شرك صفاتي مثل بعض عامه که صفات زائده قائل شدند شرك افعالي که امر خلق و رزق را مستند بملائكه و انبياء و ائمه و بخورشيد و ماه و كواكب و غير اينها ميدانند و شرك نظري که امورات را مستند باسباب ظاهر ميپندارند (فتلقي) فاء تفريع است که القاء (في جهنم) مستند باين شرك است که قابل مغفرت هم نيست إِنَّ اللّه‌َ لا يَغفِرُ أَن يُشرَك‌َ بِهِ نساء آيه 48 (ملوما هم خودت خود را ملامت ميكني هم ملائكه و هم اهل جنت و نار (مدحورا) رانده شده از درگاه ربوبي و مقام قرب الي اللّه و از جنت و از عنايات و تفضلات الهي چنانچه شيطان رانده شد و مورد لعن الهي واقع شد که معناي لعن همان دوري از رحمت الهي است.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 39)- مشرک مشو! باز برای تأکید بیشتر و این که این احکام حکیمانه همگی از وحی الهی سر چشمه می‌گیرد، اضافه می‌کند: «اینها از امور حکمت آمیزی است که پروردگارت به تو وحی فرستاده است» (ذلِکَ مِمَّا أَوْحی إِلَیْکَ رَبُّکَ مِنَ الْحِکْمَةِ).
اشاره به این که احکام هم از طریق حکمت عقلی، اثبات شده است، و هم از طریق وحی الهی، و اصول همه احکام الهی چنین است هر چند جزئیات آن را در
ج2، ص640
بسیاری از اوقات با چراغ کم فروغ عقل نمی‌توان تشخیص داد و تنها در پرتو نورافکن نیرومند وحی باید درک کرد.
سپس همانگونه که آغاز این احکام از تحریم شرک شروع شده بود با تأکید بر تحریم شرک آن را پایان داده، می‌گوید: «و هرگز (برای خداوند یگانه شریکی قائل مباش و) معبود دیگری را در کنار «اللّه» قرار مده» (وَ لا تَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ).
«که در جهنم افکنده می‌شوی سرزنش شده، و رانده (درگاه خدا) خواهی بود» (فَتُلْقی فِی جَهَنَّمَ مَلُوماً مَدْحُوراً).
در حقیقت شرک و دوگانه پرستی، خمیر مایه همه انحرافات و جنایات و گناهان است، لذا بیان این سلسله احکام اساسی اسلام از شرک شروع شد و به شرک نیز پایان یافت.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
