سید یونس موسوی اردبیلی

«آیت‌الله سید یونس موسوی اردبیلی» (۱۲۹۳-۱۳۷۷ ق) از مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردهم هجری، فقیهی مبارز، مجتهدی محقق، زاهد و پیشرو بود که مفیدترین بخش حیات پربار علمی و سیاسی خود را در مشهد مقدس سپری کرد. ایشان به واسطه نقشی که در واقعه مسجد گوهرشاد داشت، دستگیر و تبعید شد.

نام کامل	سید یونس موسوی اردبیلی
زادروز	۱۲۹۳ قمری
زادگاه	اردبیل
وفات	۱۳۷۷ قمری
مدفن	مشهد، حرم امام رضا علیه السلام
اساتید	آخوند خراسانی، محمد فاضل شربیانی، آخوند ملا قربانعلی زنجانی، میرزا محمدتقی شیرازی،...
شاگردان	سید ابوالحسن مولانا، مسلم ملکوتی، محمد واعظ زاده خراسانی، کاظم مدیر شانه‌چی،...
آثار	حاشیه بر عروه الوثقی، تعلیه بر کفایة الاصول دوره فقه کامل استدلالی، رساله مختصر فی اصول‌الدین،...

ولادت و نسب

سید یونس موسوی اردبیلی فرزند سید محمدتقی، فرزند میر فتحعلی اردبیلی در سال ۱۲۹۳ قمری در اردبیل چشم به جهان گشود.

لازم به ذکر است که جدش سید فتحعلی (میر فتحعلی) علاوه بر مقامات علمی، در عرفان عملی به درجات عالی رسید. به نوشته آقا بزرگ تهرانی دستورالعملی عرفانی نگاشت و در اختیار شیخ مرتضی انصاری نهاد. این نگاشته نزد نواده اش، سید یونس نگاهداری می‌شد.

تحصیلات و اساتید

سید یونس اردبیلی، تحصیلات مقدماتی را نزد پدرش سپری کرد و در سطوح عالی از محضر آیت الله سید مرتضی خلخالی در اردبیل بهره برد.

سپس برای ادامه تحصیلات، رهسپار زنجان شد و طی ۲ سال دروس فقه و اصول و علوم عقلی را از آخوند ملا قربانعلی زنجانی معروف به «حجت الاسلام»، حکیم آخوند ملا سبز علی زنجانی و حکیم میرزا مجید زنجانی فرا گرفت.

وی در حوالی سال ۱۳۱۰ قمری، چهارده سال پیش از ثمر رسیدن نهضت مشروطه، عازم نجف شد و همزمان با پی گیری جریانات نهضت در نزد برخی از پیشگامان روحانی آن، یعنی آخوند خراسانی و عالمان برجسته دیگری، تلمذ کرد و درس فقه و سیاست را با هم فراگرفت. همچنین از آیت الله محمد فاضل شربیانی و آیت الله سید محمدکاظم یزدی بهره برد. او در آنجا با آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی هم حجره بود.
پس از آن به کربلا سفر کرد و در حوزه درس میرزا محمدتقی شیرازی، رهبر نهضت علمای عراق علیه اشغالگران انگلیسی، شرکت کرد و مورد اعتماد ایشان قرار گرفت. میرزا برای مدتی سرپرستی حوزه نجف را به ایشان سپرد و این مدیریت تا پایان اقامت وی در عراق استمرار یافت.
بنا به نقل آیت الله مرعشی نجفی، ایشان از ملا فتح الله شیخ الشریعه اصفهانی و میرزا محمدتقی شیرازی، اجازه نقل حدیث داشت و خودش نیز به آیت الله مرعشی نجفی اجازه داده است.

تدریس و شاگردان

آیت الله اردبیلی پس از ابتلا به درد چشم، نجف را ترک کرده و در سال ۱۳۴۸ قمری به ایران بازگشت. وی در مواضع مختلف، سطوح عالی و خارج فقه و اصول را برای بعضی از طلاب تدریس می کرد. برخی از شاگردان ایشان عبارتند از:

• سید ابوالحسن مولانا
• سید ابوالفضل خسروشاهی
• سید جواد مصطفوی
• سید محمدتقی آل‌هاشم
• شیخ ابراعیم سلطانی گل شیخی
• شیخ ابوالفضل دانیالی
• شیخ جعفر زاهدی
• شیخ کاظم مدیر شانه‌چی
• شیخ محمد علمی اردبیلی
• شیخ محمد واعظ زاده خراسانی
• ملا بشیر مدرس
• ملا یوسف صاحب‌الزمانی اردبیلی
• میرزا حسین واعظ
• میرزا محمود شتربانی
• میرزا مسلم ملکوتی
• میرزا ولی‌الله اشراقی سرابی

آثار و تألیفات

از آثار آیت‌الله سید یونس اردبیلی

• حاشیه بر عروه الوثقی
• رساله فی مجنسیة المتنجس
• رساله فی فروع العلم الاجمالی
• رساله فی قاعده اصالة الصحة
• رساله فی قاعده لاضرر
• رساله فی صلاة المسافر

مجموعه رساله های فوق با عنوان «تألیف القاصر فی منجسیة المتنجس و بعض فروع العلم الإجمالی و قاعدة إصالة الصحة و قاعدة نفی الضرر و صلوة المسافر» در ربیع الاول ۱۳۷۱ قمری در چاپخانه حکمت قم چاپ شد.

• رساله مختصر فی اصول الدین
• وجیزة المسائل (رساله عملیه، چاپ مکرر)
• تعلیقه بر کفایة الاصول
• دوره فقه کامل استدلالی

فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی

آیت الله اردبیلی پس از بازگشت به ایران، در مدت هفت سال در محله شهیدگاه، واقع در پشت مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی، ساکن شد و به خدمات علمی، دینی و پاسخ گویی به مراجعه کنندگان پرداخت. همچنین ایشان در مسجد قنبلان (تازه میدان فعلی)، به اقامه نماز جماعت پرداخت. در بعضی مناسبتها نیز در مسجد اعظم و مسجد جامع به وعظ و ارشاد مردم می پرداخت او برای ساماندهی به مسائل فرهنگی، تقویت هویت مذهبی و احیای ارزشهای الهی تمام توان خود را به کار گرفت.

بعد از آنکه دو مرجع بلندپایه، سید ابوالحسن انگجی و میرزا صادق آقا تبریزی درباره کشف حجاب، تغییر لباس و بر سر گذاشتن کلاه شاپو و وقایع وقاحت آمیز شیراز اعتراض کردند، آیت‌الله سید یونس اردبیلی با هوشیاری به دفاع از این قیام برخاست و گروهی از روحانیون مؤثر در این نهضت را که در اردبیل تبعید شده و یا در آن حدود متواری و مخفی بودند، مورد حمایت شدید قرار داد و ضمن میزبانی آنان ماهیت ضد دینی رضاخان را افشا کرد و با اقدامات وقیحانه اش به مقابله برخاست. وی در قیام آذربایجان نقش مؤثر و در عین حال پنهانی داشت، لذا حتی زادگاهش برای وی منطقه‌ای امن نبود. از این رو تصمیم گرفت اردبیل را به قصد اقامت در مشهد مقدس ترک گوید.

آیت الله اردبیلی در سال ۱۳۱۴ شمسی به مشهد مقدس رفت. مقدمات قیام مسجد گوهرشاد در خانه ایشان شکل گرفت. در این جلسات آیت‌الله سید یونس اردبیلی، آقا زاده و آقا حسین قمی، به دلیل اعتبار علمی، نفوذ مردمی و عنوان مرجعیتی، محور و منشأ تصمیم گیری های مهم بودند.
اعتراضات و اجتماعات مراجع فشرده تر گردید و مردم همه روزه در منزل آیت الله اجتماع می کردند. ازدحام مردم به جایی رسید که دیگر منزل ایشان گنجایش نداشته و مردم ناگریز به مسجد گوهرشاد منتقل شدند.
آیت‌الله سید یونس اردبیلی به همراه هفت نفر دیگر از مجتهدین و بزرگان حوزه علمیه مشهد، تلگرافی خطاب به شاه ارسال داشتند. رضاشاه به ماموران نظامی دستور داد تا مردم را متفرق کنند. سرانجام با حمله نیروهای رضاخانی، جنایت مسجد گوهرشاد بوقوع پیوست.

کتابی درباره آیت‌الله سید یونس اردبیلی

روز یکشنبه ۲۳ تیر ۱۳۱۴ ش. پس از کشتار فجیع گوهرشاد، آخرین جلسه علمای مبارز خراسان نیز در منزل آیت الله اردبیلی تشکیل شد. پس از آن، آقا سید یونس اردبیلی به همراه حضرات آیات: شیخ هاشم قزوینی، سید عبدالله شیرازی، سید هاشم نجف آبادی، سید علی اکبر خویی، سید علی سیستانی، شیخ علی اکبر آشتیانی و شیخ عباسعلی محقق، دستگیر و روانه زندان شدند.

ابتدا علما را در دژبانی مشهد بازجویی کردند و به مدت ۸ روز در حبس دستجمعی بودند. سپس از راه زمینی ایشان را به تهران برده و به همراه سید عبدالله شیرازی در زندان میدان توپخانه، به مدت ۵ ماه حبس کردند.

بعد از آن، به اردبیل تبعید شده و حدود ۸ سال در مسجد محله قنبلان به اقامه نماز جماعت پرداخت و نیز جلسات تدریس فقه و اصول را از سرگرفت و پس از سقوط رضا خان در سال ۱۳۶۴ قمری دوباره به مشهد بازگشت.

بازگشت ایشان به مشهد، همزمان بود با حضور فعال حزب توده در خراسان و فعالیت های دامنه دار تبلیغی و سیاسی آنان که با پشتیبانی ارتش سرخ، که همه جای شهر را در اشغال داشت، صورت می گرفت. آیت‌الله در این شرایط آشفته به مشهد آمد تا به حوزه‌های علمیه رونق دوباره ببخشد. وی به همراه دو عالم بزرگ، مرتضی آشتیانی و آقا میرزا مهدی اصفهانی زعامت حوزه را به دست گرفت و به بازسازی آن پرداخت. استاد محمد واعظ زاده خراسانی می گوید: سید یونس اردبیلی وقتی به مشهد آمد، خارج رسائل را تدریس می نمود، مرجع تقلید شد و شهریه ای هم پرداخت می نمود. یک بار از آیت الله بروجردی پرسیدم: اعلم علمای مشهد کیست؟ که نام سید یونس اردبیلی را بردند و گفتند ظاهرا او اعلم است.

پس از شهریور ۱۳۲۰ و در طول نهضت، منزل آیت الله سید یونس اردبیلی بار دیگر، به یکی از مراکز تصمیم گیری چهره های مذهبی و سیاسی شهر تبدیل شد. آیت الله کاشانی در سفر سال ۱۳۲۹ به مشهد، به منزل آیت الله اردبیلی وارد گردید. این هم‌هجره‌ای حوزه نجف، طی تلگراف های مختلفی که به سید یونس می زد، در زمینه نهضت ملی خراسان با ایشان هماهنگ می کرد.

وفات

مرحوم آیت الله سید یونس اردبیلی در سال ۱۳۶۸ قمری به زیارت خانه خدا و مکه رفت و یک سال پیش از فوت، یعنی حدود ۱۳۷۶ قمری به نجف اشرف مشرف شد. ایشان قصد داشت که تا پایان عمر در نجف بماند ولی به دلیل بیماری، علی رغم میل باطنی خود و به اصرار پسرش، به تهران عزیمت کرد، تا این که در ۲۱ ذی القعده سال ۱۳۷۷ قمری (۱۳۳۷ شمسی) در ۸۴ سالگی در تهران درگذشت و پیکر ایشان به مشهد منتقل شد و در دارالسعادة حرم مطهر حضرت رضا علیه السلام مدفون گردید.

منابع

• "سید یونس موسوی اردبیلی"، سایت فرهیختگان تمدن شیعه.
• "اردبیلی، آقا سیدیونس"، دانشنامه‌های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران.
• سایت شعائر.
• مجله نگاه حوزه.

آرشیو عکس و تصویر

• 

  سید یونس موسوی اردبیلی

• 

  ایستاده از راست: سید زین‌العابدین حسینی سیستانی، سید علی‌اکبر موسوی خویی، سید یونس موسوی اردبیلی، سید هاشم میردامادی نجف آبادی و سید محمد حسینی سیستانی - نشسته از راست: سید عبدالحسین مدرس خاتون آبادی ملقب به سید العراقین، محمدعلی اشرفی شاهرودی، هاشم قزوینی و سید عنایت

• 

  سید یونس موسوی اردبیلی و سید ابوالقاسم حسینی کاشانی

• 

  1. ضیاء الدین فیض مهدوی، 2. علی‌اکبر نهاوندی، 3. سید یونس موسوی اردبیلی، 4. احمد کفایی خراسانی، 5. سید حسین حسینی فقیه سبزواری

• 

  از راست: سید احمد مدرس یزدی، سید یونس موسوی اردبیلی،احمد کفایی، ناشناس و سید حسن طباطبایی قمی