الاستیعاب فی معرفة الاصحاب (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | |||
'''«الإستیعاب فی معرفة الأصحاب»''' تألیف [[ابن عبدالبر|یوسف ابن عبدالبر قرطبی]] (م، ۴۶۳ ق)، محدث و مورخ [[اندلس|اندلسى]] است. این اثر از مهمترین و قدیمترین کتب تراجم در معرفی و شرح حال [[صحابی|صحابه]] [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] (صلی الله علیه وآله) بشمار می‌رود. | '''«الإستیعاب فی معرفة الأصحاب»''' تألیف [[ابن عبدالبر|یوسف ابن عبدالبر قرطبی]] (م، ۴۶۳ ق)، محدث و مورخ [[اندلس|اندلسى]] است. این اثر از مهمترین و قدیمترین کتب تراجم در معرفی و شرح حال [[صحابی|صحابه]] [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] (صلی الله علیه وآله) بشمار می‌رود. | ||
| + | {{مشخصات کتاب | ||
| + | |||
| + | |عنوان= | ||
| + | |||
| + | |تصویر=[[پرونده:Ketab67.jpg|240px|وسط]] | ||
| + | |||
| + | |نویسنده=ابن عبدالبر | ||
| + | |||
| + | |موضوع= زندگینامه صحابه | ||
| + | |||
| + | |زبان=عربی | ||
| + | |||
| + | |تعداد جلد=۴ | ||
| + | |||
| + | |عنوان افزوده1= | ||
| + | |||
| + | |افزوده1= | ||
| + | |||
| + | |عنوان افزوده2= | ||
| + | |||
| + | |افزوده2= | ||
| + | |||
| + | |لینک= | ||
| + | }} | ||
==معرفی کتاب== | ==معرفی کتاب== | ||
| − | «الإستیعاب فی معرفة الأصحاب» یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌ها در شرح احوال [[صحابی|صحابه]] [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] (صلی الله علیه وآله) است. [[ابن عبدالبر]] چنان‌که خود نیز یادآور شده، می‌خواسته است با استفاده از مآخذ موجود در این زمینه، اثری جامع و کامل تألیف کند؛ اما کتابش، باآنکه پرمایه‌تر از تألیفات پیشین است، کامل و فراگیر نیست؛ چنان‌که [[ابن حجر عسقلانی|ابن حجر عسقلانی]] نیز در مقدمه «[[الاصابه فی تمییز الصحابه (کتاب)|الإصابة فی | + | «الإستیعاب فی معرفة الأصحاب» یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌ها در شرح احوال [[صحابی|صحابه]] [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] (صلی الله علیه وآله) است. این کتاب از لحاظ تاریخى و [[حدیث|حدیثى]] مطالب مفصل ترى نسبت به کتاب هاى پیش از خود دارد. [[ابن عبدالبر]] چنان‌که خود نیز یادآور شده، می‌خواسته است با استفاده از مآخذ موجود در این زمینه، اثری جامع و کامل تألیف کند؛ اما کتابش، باآنکه پرمایه‌تر از تألیفات پیشین است، کامل و فراگیر نیست؛ چنان‌که [[ابن حجر عسقلانی|ابن حجر عسقلانی]] نیز در مقدمه «[[الاصابه فی تمییز الصحابه (کتاب)|الإصابة فی تمییز الصحابة]]»، شمار کسانی را که نامشان در الاستیعاب آمده، ۳۵۰۰ دانسته و اظهار نظر کرده است که بسیاری از صحابه در گستره تحقیق قرطبی قرار نگرفته‌اند. به گفته ابن حجر، ابوبکر بن فتحون در حاشیه خود بر الاستیعاب نام بسیاری دیگر از صحابیان مرد و زن را آورده است. |
| + | |||
| + | این کتاب از منابع مهم دانشمندان [[علم رجال]]، [[حدیث]]، [[تاریخ]]، انساب، و صحابه شناسى به شمار رفته و بزرگان [[اهل سنت]] براى تألیف و تدوین کتاب هاى خود در این زمینه ها از مطالب آن به طور فراوان استفاده کرده اند. مانند [[عزالدین ابن اثیر|عزالدین بن اثیر]] در [[اسد الغابه فی معرفة الصحابه (کتاب)|اسدالغابة]] و [[الکامل فی التاریخ (کتاب)|الکامل فی التاریخ]]، سمعانى در الانساب، ذهبى در تاریخ الاسلام، خزاعى در تخریج الدلالات السمعیة، ابن حجر عسقلانى در کتاب الاصابة فى تمییز الصحابة و ابن کثیر در البدایة و النهایة. | ||
==محتوای کتاب== | ==محتوای کتاب== | ||
| − | کتاب در چهار جلد با مقدمه محقق آغاز شده است. متن اثر شامل مقدمه‌ای از مؤلف | + | کتاب در چهار جلد با مقدمه محقق آغاز شده است. متن اثر شامل مقدمه‌ای از مؤلف درباره شناخت [[صحابی]]، شمار صحابیان، شیوه و سبب تألیف کتاب، اهمیت پرداختن به شرح احوال اصحاب و بیان منابع و مراجع است. سپس، تاریخ مختصری آمده است در زندگانی [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]](صلی الله علیه وآله) و همسران آن‌حضرت و سرانجام سه بخش به شرح زیر: بخش نخست درباره صحابه مرد که به نام معروفند؛ بخش دوم درباره صحابه مرد که به [[کنیه]] شهرت دارند؛ بخش سوم درباره زنان صحابی که به نام و کنیه معروفند. اطلاعات هر بخش به ترتیب حروف [[الفبا]] تنظیم شده است. |
| − | + | ||
| − | در | + | روش [[ابن عبدالبر]] در بیان اسامى صحابه و رجال [[حدیث]] به این گونه است که در مورد برخى از راویان فقط به ذکر نام و نسب و برخى از جزئیات درباره ایمان آوردن و تولد و وفات اکتفا کرده و توضیح بیشترى نداده است، ولى در مورد بسیارى از راویان معروف به شرح مفصل حالات، روایات، کیفیت اسلام آوردن و کارهاى مهم راوى پرداخته است. |
| − | + | ||
| − | در شماره ۱۸۵۵ نام [[حضرت علی]](علیه السلام) به‌عنوان صحابی پیامبر(صلی الله علیه وآله) ذکر شده است. نویسنده پس از اشاره به اطلاعاتی چون نسب، [[کنیه]] و... درباره آن‌حضرت، چنین می‌نویسد که از [[سلمان]]، [[ابوذر]]، [[مقداد]]، [[خباب بن ارت|خباب]]، [[جابر بن عبدالله انصاری|جابر]]، [[ابوسعید خدری]] و [[زید بن ارقم]] نقل شده که [[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب]] اولین کسی بوده که اسلام آورده | + | او در این کتاب، علاوه بر طرح مباحث رجالى و نقل احادیث، به نقد روایات نیز پرداخته و در مورد احادیث اظهار نظر کرده است. همچنین منابع معتبر پیش از خود که به آنها اعتماد کرده و مطالبى را از آنها نقل نموده، ذکر کرده است. |
| − | + | ||
| + | ویژگى مهم دیگر کتاب «استیعاب» به جنبه تاریخى آن مربوط مى شود؛ یعنى نویسنده آن نسبت راویان با وقایع [[تاریخ اسلام]] را نیز یادآور شده و علاوه بر مشخصات فردى راوى، نقش اجتماعى او را هم تبیین کرده است، که در ترسیم دقیق شخصیت راویان و بازسازى صحنه هاى تاریخى نقش اساسى دارد. | ||
| + | |||
| + | در شماره ۱۸۵۵ نام [[حضرت علی]](علیه السلام) به‌عنوان صحابی پیامبر(صلی الله علیه وآله) ذکر شده است. نویسنده پس از اشاره به اطلاعاتی چون نسب، [[کنیه]] و... درباره آن‌حضرت، چنین می‌نویسد که از [[سلمان]]، [[ابوذر]]، [[مقداد]]، [[خباب بن ارت|خباب]]، [[جابر بن عبدالله انصاری|جابر]]، [[ابوسعید خدری]] و [[زید بن ارقم]] نقل شده که [[امام على(ع)|علی بن ابی‌طالب]] اولین کسی بوده که اسلام آورده است. مؤلف در بخشی دیگر، به [[حدیث غدیر|حدیث غدیر خم]] به نقل از [[بریده اسلمی|بریده]]، [[ابوهریره]]، جابر، [[براء بن عازب]] و زید بن ارقم اشاره می‌کند که پیامبر(ص) روز [[واقعه غدیر|غدیر خم]] فرمودند: «کسی که من مولا و سرپرست او هستم، علی مولای اوست. خداوندا کسی که او را دوست دارد دوست بدار و کسی که او را دشمن می‌دارد دشمن بدار». | ||
| + | |||
در شماره ۴۰۵۲ بخش زنان صحابه، از [[فاطمه بنت اسد]]، مادر [[امام على(ع)|امام علی]](ع) به نیکی یاد شده است. درباره این بانوی بزرگوار از [[ابن‌عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]] چنین نقل شده است: زمانی‌که فاطمه مادر علی بن ابی‌طالب رحلت فرمود، رسول‌الله(ص) لباس خود را به او پوشاند و در [[قبر]] وی خوابید. به آن حضرت گفتند: آنچه درباره وی انجام دادید درباره کسی انجام ندادید، فرمود: کسی پس از [[ابوطالب علیه السلام|ابوطالب]] به اندازه او به من نیکی نکرد؛ لباسم را به او پوشاندم تا از لباس‌های [[بهشت|بهشتی]] پوشانده شود و در قبر او خوابیدم تا بر او آسان شود. | در شماره ۴۰۵۲ بخش زنان صحابه، از [[فاطمه بنت اسد]]، مادر [[امام على(ع)|امام علی]](ع) به نیکی یاد شده است. درباره این بانوی بزرگوار از [[ابن‌عباس، عبدالله بن عباس|ابن عباس]] چنین نقل شده است: زمانی‌که فاطمه مادر علی بن ابی‌طالب رحلت فرمود، رسول‌الله(ص) لباس خود را به او پوشاند و در [[قبر]] وی خوابید. به آن حضرت گفتند: آنچه درباره وی انجام دادید درباره کسی انجام ندادید، فرمود: کسی پس از [[ابوطالب علیه السلام|ابوطالب]] به اندازه او به من نیکی نکرد؛ لباسم را به او پوشاندم تا از لباس‌های [[بهشت|بهشتی]] پوشانده شود و در قبر او خوابیدم تا بر او آسان شود. | ||
شماره ۴۰۵۷ به سیدة نساء العالمین، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه]](علیها السلام) اختصاص یافته است. نویسنده در ابتدا کنیه آن حضرت را «أم‌أبیها» دانسته و اقوال مختلف درباره دختران رسول‌الله(ص) و ترتیب سنی آنها را مورد بررسی قرار داده است. وی در بخشی از مطالب به اخباری که فاطمه(س) و علی(ع) را محبوب‌ترین افراد نزد رسول‌الله(ص) دانسته‌اند، اشاره کرده است. در روایتی از ابراهیم بن سعید جوهری می‌خوانیم: «محبوب‌ترین افراد نزد رسول‌الله(ص) از میان زنان، فاطمه(س) و از میان مردان، علی(ع) بوده است». رحلت فاطمه(س) و اینکه چند روز پس از رسول خدا به آن حضرت ملحق شدند، وصیت آن حضرت به اینکه شبانه دفن شود و اینکه علی(ع) و [[اسماء بنت عمیس|اسماء]] او را [[غسل]] دادند، از دیگر مطالبی است که نویسنده به آنها پرداخته است. | شماره ۴۰۵۷ به سیدة نساء العالمین، [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه]](علیها السلام) اختصاص یافته است. نویسنده در ابتدا کنیه آن حضرت را «أم‌أبیها» دانسته و اقوال مختلف درباره دختران رسول‌الله(ص) و ترتیب سنی آنها را مورد بررسی قرار داده است. وی در بخشی از مطالب به اخباری که فاطمه(س) و علی(ع) را محبوب‌ترین افراد نزد رسول‌الله(ص) دانسته‌اند، اشاره کرده است. در روایتی از ابراهیم بن سعید جوهری می‌خوانیم: «محبوب‌ترین افراد نزد رسول‌الله(ص) از میان زنان، فاطمه(س) و از میان مردان، علی(ع) بوده است». رحلت فاطمه(س) و اینکه چند روز پس از رسول خدا به آن حضرت ملحق شدند، وصیت آن حضرت به اینکه شبانه دفن شود و اینکه علی(ع) و [[اسماء بنت عمیس|اسماء]] او را [[غسل]] دادند، از دیگر مطالبی است که نویسنده به آنها پرداخته است. | ||
| + | |||
| + | ابن عبد البر پس از اتمام اسامى راویان در «حرف یاء» مطالبى را در سه بخش به ترتیب حروف الفبا به کتاب خود افزوده است که البته حجم آن نسبت به اصل مطالب کتاب اندک است: الف. کتاب الکُنى که در آن راویانى را ذکر کرده است که با کنیه شهرت یافته اند؛ ب. کتاب النساء که اسامى راویان زن را در آن ذکر کرده است؛ ج. کتاب کُنى النساء که به ذکر زنانى که با کنیه شهرت دارند پرداخته است. | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * "فرهنگ آثار ایرانی اسلامی؛ معرفی آثار مکتوب از روزگار کهن تا عصر حاضر"، مسعود انصاری خوشابر، انتشارات سروش، ۱۳۸۵. | + | *"فرهنگ آثار ایرانی اسلامی؛ معرفی آثار مکتوب از روزگار کهن تا عصر حاضر"، مسعود انصاری خوشابر، انتشارات سروش، ۱۳۸۵. |
| + | *"الاستیعاب فى معرفة الاصحاب"، [https://makarem.ir/maaref/fa/article/index/248657/%d8%a7%d9%84%d8%a7%d8%b3%d8%aa%db%8c%d8%b9%d8%a7%d8%a8-%d9%81%d9%89-%d9%85%d8%b9%d8%b1%d9%81%d8%a9-%d8%a7%d9%84%d8%a7%d8%b5%d8%ad%d8%a7%d8%a8 آیین رحمت؛ دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی]. | ||
| − | [[رده:منابع رجالی]] | + | [[رده:منابع تاریخ اسلام]][[رده:منابع رجالی]][[رده:کتاب‌های تاریخی]] |
| + | [[رده:سرگذشت نامه ها]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۴۳
«الإستیعاب فی معرفة الأصحاب» تألیف یوسف ابن عبدالبر قرطبی (م، ۴۶۳ ق)، محدث و مورخ اندلسى است. این اثر از مهمترین و قدیمترین کتب تراجم در معرفی و شرح حال صحابه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) بشمار می‌رود.
 | |
| نویسنده | ابن عبدالبر |
| موضوع | زندگینامه صحابه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۴ |
|
| |
معرفی کتاب
«الإستیعاب فی معرفة الأصحاب» یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌ها در شرح احوال صحابه رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) است. این کتاب از لحاظ تاریخى و حدیثى مطالب مفصل ترى نسبت به کتاب هاى پیش از خود دارد. ابن عبدالبر چنان‌که خود نیز یادآور شده، می‌خواسته است با استفاده از مآخذ موجود در این زمینه، اثری جامع و کامل تألیف کند؛ اما کتابش، باآنکه پرمایه‌تر از تألیفات پیشین است، کامل و فراگیر نیست؛ چنان‌که ابن حجر عسقلانی نیز در مقدمه «الإصابة فی تمییز الصحابة»، شمار کسانی را که نامشان در الاستیعاب آمده، ۳۵۰۰ دانسته و اظهار نظر کرده است که بسیاری از صحابه در گستره تحقیق قرطبی قرار نگرفته‌اند. به گفته ابن حجر، ابوبکر بن فتحون در حاشیه خود بر الاستیعاب نام بسیاری دیگر از صحابیان مرد و زن را آورده است.
این کتاب از منابع مهم دانشمندان علم رجال، حدیث، تاریخ، انساب، و صحابه شناسى به شمار رفته و بزرگان اهل سنت براى تألیف و تدوین کتاب هاى خود در این زمینه ها از مطالب آن به طور فراوان استفاده کرده اند. مانند عزالدین بن اثیر در اسدالغابة و الکامل فی التاریخ، سمعانى در الانساب، ذهبى در تاریخ الاسلام، خزاعى در تخریج الدلالات السمعیة، ابن حجر عسقلانى در کتاب الاصابة فى تمییز الصحابة و ابن کثیر در البدایة و النهایة.
محتوای کتاب
کتاب در چهار جلد با مقدمه محقق آغاز شده است. متن اثر شامل مقدمه‌ای از مؤلف درباره شناخت صحابی، شمار صحابیان، شیوه و سبب تألیف کتاب، اهمیت پرداختن به شرح احوال اصحاب و بیان منابع و مراجع است. سپس، تاریخ مختصری آمده است در زندگانی رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) و همسران آن‌حضرت و سرانجام سه بخش به شرح زیر: بخش نخست درباره صحابه مرد که به نام معروفند؛ بخش دوم درباره صحابه مرد که به کنیه شهرت دارند؛ بخش سوم درباره زنان صحابی که به نام و کنیه معروفند. اطلاعات هر بخش به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است.
روش ابن عبدالبر در بیان اسامى صحابه و رجال حدیث به این گونه است که در مورد برخى از راویان فقط به ذکر نام و نسب و برخى از جزئیات درباره ایمان آوردن و تولد و وفات اکتفا کرده و توضیح بیشترى نداده است، ولى در مورد بسیارى از راویان معروف به شرح مفصل حالات، روایات، کیفیت اسلام آوردن و کارهاى مهم راوى پرداخته است.
او در این کتاب، علاوه بر طرح مباحث رجالى و نقل احادیث، به نقد روایات نیز پرداخته و در مورد احادیث اظهار نظر کرده است. همچنین منابع معتبر پیش از خود که به آنها اعتماد کرده و مطالبى را از آنها نقل نموده، ذکر کرده است.
ویژگى مهم دیگر کتاب «استیعاب» به جنبه تاریخى آن مربوط مى شود؛ یعنى نویسنده آن نسبت راویان با وقایع تاریخ اسلام را نیز یادآور شده و علاوه بر مشخصات فردى راوى، نقش اجتماعى او را هم تبیین کرده است، که در ترسیم دقیق شخصیت راویان و بازسازى صحنه هاى تاریخى نقش اساسى دارد.
در شماره ۱۸۵۵ نام حضرت علی(علیه السلام) به‌عنوان صحابی پیامبر(صلی الله علیه وآله) ذکر شده است. نویسنده پس از اشاره به اطلاعاتی چون نسب، کنیه و... درباره آن‌حضرت، چنین می‌نویسد که از سلمان، ابوذر، مقداد، خباب، جابر، ابوسعید خدری و زید بن ارقم نقل شده که علی بن ابی‌طالب اولین کسی بوده که اسلام آورده است. مؤلف در بخشی دیگر، به حدیث غدیر خم به نقل از بریده، ابوهریره، جابر، براء بن عازب و زید بن ارقم اشاره می‌کند که پیامبر(ص) روز غدیر خم فرمودند: «کسی که من مولا و سرپرست او هستم، علی مولای اوست. خداوندا کسی که او را دوست دارد دوست بدار و کسی که او را دشمن می‌دارد دشمن بدار».
در شماره ۴۰۵۲ بخش زنان صحابه، از فاطمه بنت اسد، مادر امام علی(ع) به نیکی یاد شده است. درباره این بانوی بزرگوار از ابن عباس چنین نقل شده است: زمانی‌که فاطمه مادر علی بن ابی‌طالب رحلت فرمود، رسول‌الله(ص) لباس خود را به او پوشاند و در قبر وی خوابید. به آن حضرت گفتند: آنچه درباره وی انجام دادید درباره کسی انجام ندادید، فرمود: کسی پس از ابوطالب به اندازه او به من نیکی نکرد؛ لباسم را به او پوشاندم تا از لباس‌های بهشتی پوشانده شود و در قبر او خوابیدم تا بر او آسان شود.
شماره ۴۰۵۷ به سیدة نساء العالمین، حضرت فاطمه(علیها السلام) اختصاص یافته است. نویسنده در ابتدا کنیه آن حضرت را «أم‌أبیها» دانسته و اقوال مختلف درباره دختران رسول‌الله(ص) و ترتیب سنی آنها را مورد بررسی قرار داده است. وی در بخشی از مطالب به اخباری که فاطمه(س) و علی(ع) را محبوب‌ترین افراد نزد رسول‌الله(ص) دانسته‌اند، اشاره کرده است. در روایتی از ابراهیم بن سعید جوهری می‌خوانیم: «محبوب‌ترین افراد نزد رسول‌الله(ص) از میان زنان، فاطمه(س) و از میان مردان، علی(ع) بوده است». رحلت فاطمه(س) و اینکه چند روز پس از رسول خدا به آن حضرت ملحق شدند، وصیت آن حضرت به اینکه شبانه دفن شود و اینکه علی(ع) و اسماء او را غسل دادند، از دیگر مطالبی است که نویسنده به آنها پرداخته است.
ابن عبد البر پس از اتمام اسامى راویان در «حرف یاء» مطالبى را در سه بخش به ترتیب حروف الفبا به کتاب خود افزوده است که البته حجم آن نسبت به اصل مطالب کتاب اندک است: الف. کتاب الکُنى که در آن راویانى را ذکر کرده است که با کنیه شهرت یافته اند؛ ب. کتاب النساء که اسامى راویان زن را در آن ذکر کرده است؛ ج. کتاب کُنى النساء که به ذکر زنانى که با کنیه شهرت دارند پرداخته است.
منابع
- "فرهنگ آثار ایرانی اسلامی؛ معرفی آثار مکتوب از روزگار کهن تا عصر حاضر"، مسعود انصاری خوشابر، انتشارات سروش، ۱۳۸۵.
- "الاستیعاب فى معرفة الاصحاب"، آیین رحمت؛ دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.
