منابع و پی نوشتهای متوسط
جامعیت مقاله متوسط
شناسه ناقص است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن عجیبه

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو

«احمد بن‌ محمد بن‌ مهدی‌ بن‌ عجیبة» (۱۱۶۰-۱۲۲۴ ق)، مفسر، صوفی و شاعر مسلمان اهل مراکش در قرن ۱۳ هجری است. وی از علوم‌ ظاهر به‌ علم‌ باطن‌ روی‌ آورد و از علایق‌ دنیوی‌ دست‌ شست‌ و به ارشاد طالبان‌ و تأسیس‌ زاویه‌هایى‌ برای‌ اجتماع‌ صوفیه‌ و سیر و سلوک‌ روحانى‌ پرداخت‌. «البحر المدید فى‌ تفسیر القرآن‌ المجید» از مهمترین تألیفات اوست.

Ibn-ojibaeh.jpg
نام کامل احمد بن‌ محمد بن‌ عجیبة حسنى‌
زادروز ۱۱۶۰ قمری
زادگاه مراکش
وفات ۱۲۲۴ قمری
مدفن مراکش

Line.png

اساتید

محمد السوسى‌، احمد الرشا، عبدالکریم‌ بن‌ قرّیش‌، محمد ورزازی‌، محمد جنوی‌،...


آثار

البحر المدید فى‌ تفسیر القرآن‌ المجید، ایقاظ الهمم‌ فى‌ شرح‌ الحکم‌، الفتوحات‌ الالهیة فى‌ شرح‌ المباحث‌ الاصلیة، معراج‌ التشوف‌ الى‌ حقائق‌ التصوف‌، دیوان‌ اشعار،...

ولادت و خاندان

ابوالعباس‌ احمد بن‌ محمد بن‌ مهدی‌ بن‌ عجیبة حسنى‌، در قریة الخمیس‌، واقع‌ در ناحیه منسوب‌ به‌ قبیله انجرا، در سواحل‌ جنوبى‌ مدیترانه‌ میان‌ طنجه‌ و تطوان‌ از شهرهای مراکش در سال ۱۱۶۰ یا ۱۱۶۱ قمری متولد شد.

خانواده او از شرفای‌ (سادات‌) محل تولدش بوده‌اند. نسبش در اصل‌ از طریق‌ حسن‌ مثنى‌ و امام حسن علیه السلام به‌ حضرت على‌ علیه السلام مى‌رسد.

تحصیل و اساتید

احمد بن‌ محمد تحصیلات‌ مقدماتى‌ و قرائت‌ قرآن‌ را در زادگاه‌ خود فراگرفت‌ و مدتی در قصر الکبیر نزد فقیه‌ محمد السوسى‌ و سپس‌ در تطوان‌ نزد استادانى‌ چون‌ احمد الرشا، عبدالکریم‌ بن‌ قرّیش‌ و محمد ورزازی‌ به‌ تحصیل‌ فقه‌ و کلام و تفسیر و علوم‌ ادبى‌ پرداخت‌. هنگامى‌ که‌ شیخ‌ محمد جنوی‌ به‌ تطوان‌ آمد، وی‌ ملازم‌ مجلس‌ درس‌ او شد و فقه‌ و حدیث و سپس‌ مباحثى‌ در عرفان‌ را از او فراگرفت‌.

پس‌ از وفات‌ محمد جنوی‌، ابن‌ عجیبه‌ عازم‌ فاس‌ شد و در آنجا به‌ مجلس‌ درس‌ سیدی‌ محمد التاودی‌ ابن‌ سوده‌ پیوست‌ و از او اجازه تدریس‌ و نقل‌ حدیث‌ گرفت‌. ولى‌ چندی‌ بعد به‌ تطوان‌ بازگشت‌ و به‌ تعلیم‌ و تدریس‌ مشغول‌ شد و در این‌ سفر با عارف‌ مشهور سیدی‌ محمد بوزیدی آشنا و به‌ طریقه درقاوی‌ وارد شد.

وی‌ قبلاً در مجالس‌ درس‌ محمد جنوی‌ به‌ عرفان‌ گرایش‌ یافته‌ و حکم‌ ابن‌ عطاءالله‌ و اصول‌ الطریقة شیخ‌ زرّوق‌ را خوانده‌ بود ولى‌ ورود به‌ طریقه درقاوی‌ تحولى‌ اساسى‌ در فکر و روح‌ او پدید آورد، از علوم‌ ظاهر به‌ علم‌ باطن‌ روی‌ آورد، از علایق‌ دنیوی‌ دست‌ شست‌ و در زی‌ّ صوفیه‌ به‌ سیاحت‌ در نواحى‌ مختلف‌ و ارشاد طالبان‌ و تأسیس‌ زاویه‌هایى‌ برای‌ اجتماع‌ صوفیه‌ و سیر و سلوک‌ روحانى‌ پرداخت‌.

آثار و تألیفات

فهرستى‌ که‌ ابن‌ عجیبه‌ از تألیفات‌ و نوشته‌های‌ خویش‌ بدست‌ مى‌دهد، شامل‌ ۳۸ عنوان‌ است‌ که‌ دیوان‌ او یعنى‌ قصاید و توشیحات‌ و آثار منظوم‌ او را نیز دربرمى‌گیرد. معروف‌ترین‌ آثار او عبارت است‌ از:

  1. البحر المدید فى‌ تفسیر القرآن‌ المجید، در ۴ جلد؛ از جمله تفاسیر اشاری است که با مشی صوفیه نگارش یافته.
  2. ایقاظ الهمم‌ فى‌ شرح‌ الحکم‌، شرح‌ الحکم‌ ابن‌ عطاءالله‌ سکندری‌ است‌.
  3. الفتوحات‌ الالهیة فى‌ شرح‌ المباحث‌ الاصلیة، شرح‌ منظومه عرفانى‌ ابن‌ بناء سرقسطى‌ است‌ که‌ ابن‌ عجیبه‌ آن‌ را نیز به‌ اشاره شیخ‌ خود سیدی‌ محمد بوزیدی‌ تألیف‌ کرده‌ است‌.
  4. معراج‌ التشوف‌ الى‌ حقائق‌ التصوف‌، رساله‌ای‌ است‌ در شرح‌ پاره‌ای‌ الفاظ و اصطلاحات‌ صوفیه‌.
  5. الفتوحات‌ القدوسیة فى‌ شرح‌ المقدمة الاجرومیة، شرحى‌ است‌ بر مقدمه منظومه معروف‌ ابن‌ آجروم‌ در نحو که‌ ابن‌ عجیبه‌ آن‌ را به‌ دو وجه‌ نحوی‌ و باطنى‌ گزارش‌ و تفسیر کرده‌ است‌.
  6. ازهار البستان‌ فى‌ طبقات‌ الاعیان‌، در بیان‌ احوال‌ بزرگان‌ مذهب‌ مالکى‌ است‌ که‌ در ضمن‌ آن‌ به‌ ذکر نحویان‌ و محدثان‌ و صوفیه‌ نیز پرداخته‌ است‌.
  7. الفهرسة، که شرح‌ احوال‌ خود ابن‌ عجیبه‌ است‌.
  8. دیوان‌ اشعار، که‌ شامل‌ قصاید و مقطعاتى‌ در موضوعات‌ عرفانى‌ است‌ و خمریه‌هایى‌ نیز در آن‌ هست‌ که‌ تأثیر شعر صوفیانه ابن‌ فارض‌ در آنها آشکار است‌.

وفات

سرانجام‌ احمد بن عجیبه در غماره‌ به‌ طاعون‌ مبتلا شد و در سال ۱۲۲۴ قمری درگذشت‌. مقبره او در نزدیکى‌ طنجه‌ در مراکش، بر بلندیهایى‌ که‌ بر قریه زمیج‌ و نیز بر دریا و صخره‌های‌ جبل‌الطارق‌ مشرف‌ است‌، واقع‌ شده‌ و هر سال‌ در اواخر تابستان‌ درویشان‌ درقاوی‌ در آنجا گرد مى‌آیند و با مراسم‌ خاصى‌ یاد او را گرامى‌ مى‌دارند.

منابع