ابان بن تغلب: تفاوت بین نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۳۵

«ابان بن تغلب بن رباح» (م، ۱۴۱ ق)، فقیه اصولی، ادیب لغوی، مفسر، قاری و محدث مشهور شیعه در قرن دوم قمری است. ابان بن تغلب، محضر سه امام معصوم (امام سجاد، امام باقر و امام صادق علیهم‌السلام) را درک کرد و علوم متداول آن زمان و احادیث بسیاری از این سه بزرگوار فراگرفت.

ولادت و نسب

از تاریخ دقیق تولد و زادگاه «ابان بن تغلب بن رباح جریری» اطلاعی نداریم ولی از آن جا که به "کوفی" ملقب است احتمالا او در کوفه به دنیا آمده و بیشتر سال‌های عمرش را آنجا گذرانده است. نسب کامل او چنین است: أبان بن تغلب بن رباح (ریاح) أبو سعید البکری الجریری، مولى بنی جریر بن عبادة بن ضبیعة بن قیس بن ثعلبة بن عکاشة ابن صعب بن صعب بن علی بن بکر بن وائل.

بعضی از مآخذ، کنیه او را "ابو امیمه" و "ابو سعد" و "ابن سعید" نیز گفته‌اند. همچنین او را به سبب این که از موالی "بنی جریر بن عباده" بوده، "جریری" و به علت این که نسبت او به "بکر بن وائل" جد بزرگ این خاندان می‌‌رسد، "بکری" می گویند.

تحصیل دانش

ابان بن تغلب به برکت تلمذ در محضر ائمه علیهم السلام در قرآن و حدیث، فقه، ادب، لغت و نحو، صاحب‌نظر بود. وی در مکتب امام صادق علیه السلام، به مقام و منزلت والایی رسید؛ آن چنان که به کثرت روایت از امام صادق علیه السلام معروف بود، زیرا تنها از آن حضرت سی هزار حدیث روایت کرده است. چون در آن زمان بر اثر آشنایی مسلمانان با فرهنگ و معارف اقوام دیگر، جدال‌های فکری و اعتقادی زیادی در موضوعات دینی به وجود آمده بود و فرقه های گوناگونی با مبانی فکری خود به آراء فقهی و کلامی ‌‌برخاسته‌اند، لذا ابان با اتکا به آموزش‌های اهل بیت علیهم‌السلام از تشیع دفاع و در تبلیغ آن بسیار کوشش می‌‌کرد.

علاوه بر امامان، بعضی دیگر از مشایخ حدیث ابان بن تغلب عبارتند از: انس بن مالک، محمد بن منکدر، سماک بن حرب، ابراهیم نخعی، عطیة بن سعد عوفی، فضیل بن عمرو و...

او همچنین علم قرائت قرآن را از عاصم بن ابی النجود و سلیمان اعمش و صلحة بن مصرف یاد گرفت و یکی از سه نفری بود که توانست تمام قرآن را از "اعمش" یاد بگیرد. وی در این فن از افراد برجسته و ممتاز و از قاریان بزرگی بود که خودش، به روش خاصی قرآن را قرائت می‌‌کرد.

راویانی که از او روایت کرده‌اند را حدود پنجاه نفر ذکر کرده اند که برخی از آن‌ها عبارتند از: حماد بن زید، ابن ابی عمیر، ابن ابی نجران، ابان بن عثمان، عبداللّٰه بن سنان، عبدالله بن مسکان، سعید بن بشیر، عبدالله بن مبارک، ابو جمیله، سعید بن ابی‌جهم و اصحاب سنن اربعه.

ابان در نظر امامان و عالمان

امام محمدباقر علیه السلام در زمانی که در مدینه بودند به ابان تغلب فرمود: در مسجد مدینه بنشین و برای مردم در مسائل دینی فتوا بده. من دوست دارم افرادی مثل تو در میان شیعیانم دیده شوند.^[۱] امام باقر علیه السلام همچنین فرمود: در میان اصحاب ما، ابان بن تغلب، ثقه و جلیل القدر و صاحب منزلتی عظیم است.

امام صادق علیه السلام نیز به ابان فرمود: با اهل مدینه مناظره کن، چرا که من دوست دارم مثل تو از راویان حدیث و اصحاب من باشند. آن حضرت، یکبار او را برای مناظره با یک مدعی، انتخاب کرد و هر وقت که وی بر امام صادق وارد می‌‌شد، حضرت برمی‌‌خاست و با او مصافحه و معانقه می‌‌کرد و دستور می‌‌داد تا بالشی برای او اضافه کنند و با تمام وجود، به او اقبال می‌‌نمود.

در حدیث دیگری امام صادق علیه السلام فرمود: «اَبان، ۳۰ هزار حدیث از من شنیده است. آنها را از او روایت کنید».^[۲] ایشان به سلیم بن ابی حیه نیز توصیه فرمود: «نزد اَبان برو که او از من احادیث بسیاری شنیده است».^[۳]

عالمان رجال شیعه مانند شیخ طوسی و علامه حلی، او را محدّثی جلیل القدر، عظیم المنزله و قابل اعتماد، توصیف کرده اند.^[۴] نجاشى روایت نموده که: هرگاه ابان به مدینه مى رفت، خلایق به جهت استماع حدیث و استفاده مسائل به او هجوم مى آوردند چنان که غیر ستون مسجد که جهت او آن را خالى مى گذاشتند دیگر جایى خالى نمى ماند.

محققان رجالی اهل سنت مانند احمد بن حنبل، ابوحاتم و احمد بن شعیب نسائى نیز موثق بودن او را تایید کرده‌اند.

آثار و تألیفات

از ابان بن تغلب، بیش از ۱۳۰ روایت در کتب اربعه شیعه، در موضوعات مختلف فقهی و اعتقادی و اخلاقی - که بیشتر آنها به فروعات فقهی مربوط اند - نقل شده^[۵] و نیز حدود صد روایت در منابع حدیثی اهل سنّت از وی گزارش شده است.^[۶]

از ابان، کتاب هایی در علوم مختلف اسلامی به ثبت رسیده، از جمله:

۱- کتاب «الغریب فی القرآن» که اولین اثر در نوع و موضوع خود می‌‌باشد که در لغت و تفسیر، مهم است. در این کتاب، شواهد شعری از اشعار عرب برای قرآن کریم آورده است. وی در بیان و شرح الفاظ غریب قرآن، به شواهدی استناد کرده که خود از عرب، شنیده بوده است.
۲- کتاب قرائة مفردة.

۳- کتاب «الفضائل».^[۷]
۴- من الاُصول فی الروایة علی مذهب الشیعة.^[۸]

۵- کتاب «صفین»، نام این کتب در فهارس نیامده است.

نکته: عبدالرحمن بن محمد ازدی کوفی کتاب ابان بن تغلب و محمد بن سائب کلبی و عطیه بن حارث را با هم جمع و در یک کتاب واحد قرار داد که در آن موارد اتفاق و اختلاف اقوال روشن است. از این رو گاهی از کتاب ابان، منفرداً و گاهی مشترکاً نقل شده است.

وفات

ابان بن تغلب در سال ۱۴۱ هـ.ق در حیات امام جعفر صادق علیه السلام در شهر کوفه وفات نمود. امام صادق علیه السلام قبلا ابان را از رحلتش خبر داده بود و چون خبر وفات او به آن حضرت رسید، رحمت بر او فرستادند و فرمودند که موت ابان دل مرا به درد آورد.^[۹]

پانویس

↑ شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، باب نهم: در تاریخ حضرت صادق علیه السلام.
↑ رجال النجاشی: ج۱ ص۷۹ ش۶.
↑ رجال الکشّی: ج۲ ص۶۲۲ ش۶۰۴.
↑ رجال النجاشی: ج۱ ص۷۳ ش۶، الفهرست، طوسی: ص۵۷ ش۶۱، خلاصة الأقوال: ص۲۱ ح ۱.
↑ معجم رجال الحدیث: ج۱ ص۱۵۱ ش۲۸.
↑ سیر أعلام النبلاء: ج۶ ص۳۰۸ ش۱۳۱.
↑ الفهرست، طوسی: ص۵۹ ش۶۱، رجال النجاشی: ج۱ ص۷۵ ش۶.
↑ الفهرست، ابن الندیم: ص۳۶۷.
↑ شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، باب نهم: در تاریخ حضرت صادق علیه السلام.

منابع

منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، باب نهم: در تاریخ حضرت صادق علیه السلام.
امام شناسی، سید محمدحسین حسینی تهرانی، ج ۱۶.
معجم الادباء، یاقوت حموی، ج ۱.
دائرةالمعارف تشیع.
شناخت نامه حدیث، محمد محمدی ری‌شهری، ج ۳ ص ۴۲-۴۳.
من رواة الحدیث، شیخ امجد الجنابی، سایت النجف الأشرف، بازیابی: ۳ مهرماه ۱۳۹۲.

[1] شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، باب نهم: در تاریخ حضرت صادق علیه السلام.

[2] رجال النجاشی: ج۱ ص۷۹ ش۶.

[3] رجال الکشّی: ج۲ ص۶۲۲ ش۶۰۴.

[4] رجال النجاشی: ج۱ ص۷۳ ش۶، الفهرست، طوسی: ص۵۷ ش۶۱، خلاصة الأقوال: ص۲۱ ح ۱.

[5] معجم رجال الحدیث: ج۱ ص۱۵۱ ش۲۸.

[6] سیر أعلام النبلاء: ج۶ ص۳۰۸ ش۱۳۱.

[7] الفهرست، طوسی: ص۵۹ ش۶۱، رجال النجاشی: ج۱ ص۷۵ ش۶.

[8] الفهرست، ابن الندیم: ص۳۶۷.

[9] شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، باب نهم: در تاریخ حضرت صادق علیه السلام.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ سطر ۱: / سطر ۱: @@
-{{بخشی از یک کتاب}}
+{{خوب}}
+'''«ابان بن تغلب بن رباح»''' (م، ۱۴۱ ق)، [[فقیه]] اصولی، ادیب لغوی، مفسر، قاری و محدث مشهور [[شیعه]] در قرن دوم قمری است. ابان بن تغلب، محضر سه امام معصوم ([[امام سجاد]]، [[امام باقر علیه السلام|امام باقر]] و [[امام صادق]] علیهم‌السلام) را درک کرد و علوم متداول آن زمان و [[احادیث]] بسیاری از این سه بزرگوار فراگرفت.
+==ولادت و نسب==
+از تاریخ دقیق تولد و زادگاه «ابان بن تغلب بن رباح جریری» اطلاعی نداریم ولی از آن جا که به "کوفی" ملقب است احتمالا او در [[کوفه]] به دنیا آمده و بیشتر سال‌های عمرش را آنجا گذرانده است.
+نسب کامل او چنین است: أبان بن تغلب بن رباح (ریاح) أبو سعید البکری الجریری، مولى بنی جریر بن عبادة بن ضبیعة بن قیس بن ثعلبة بن عکاشة ابن صعب بن صعب بن علی بن بکر بن وائل.
+بعضی از مآخذ، [[کنیه]] او را "ابو امیمه" و "ابو سعد" و "ابن سعید" نیز گفته‌اند. همچنین او را به سبب این که از موالی "بنی جریر بن عباده" بوده، "جریری" و به علت این که نسبت او به "بکر بن وائل" جد بزرگ این خاندان می‌‌رسد، "بکری" می گویند.
+==تحصیل دانش==
+ابان بن تغلب به برکت تلمذ در محضر [[ائمه اطهار|ائمه]] علیهم السلام در قرآن و [[حدیث]]، [[فقه]]، ادب، لغت و [[نحو]]، صاحب‌نظر بود. وی در مکتب [[امام صادق]] علیه السلام، به مقام و منزلت والایی رسید؛ آن چنان که به کثرت روایت از امام صادق علیه السلام معروف بود، زیرا تنها از آن حضرت سی هزار حدیث روایت کرده است. چون در آن زمان بر اثر آشنایی مسلمانان با فرهنگ و معارف اقوام دیگر، جدال‌های فکری و اعتقادی زیادی در موضوعات دینی به وجود آمده بود و [[فرقه‌های اسلامی|فرقه های]] گوناگونی با مبانی فکری خود به آراء فقهی و [[علم کلام|کلامی]] ‌‌برخاسته‌اند، لذا ابان با اتکا به آموزش‌های [[اهل بیت]] علیهم‌السلام از [[تشیع]] دفاع و در تبلیغ آن بسیار کوشش می‌‌کرد.
+علاوه بر امامان، بعضی دیگر از [[مشایخ]] [[حدیث]] ابان بن تغلب عبارتند از: [[انس بن مالک]]، محمد بن منکدر، سماک بن حرب، ابراهیم نخعی، عطیة بن سعد عوفی، فضیل بن عمرو و...
-ابان بن تغلب<ref> براى اطلاع بيشتر درباره ابن نك: اتقان المقال، ص 5؛ اضبط المقال؛ مجالس، ص 135؛ رجال طوسى، ص 151؛ تنقيح المقال، ج 1، ص 3؛ رجال نجاشى، ج 1، ص 16-23؛ اعيان الشيعه، ج 2، ص 96؛ بهجة الآمال، ج 1، ص 486؛ تهذيب المقال، ج 1، ص 204؛ معجم رجال الحديث، ج 1، 143-154؛ جامع الرواة، ج 1، ص 9.</ref><ref> تغلب بر وزن تضرب.</ref> از آل بكر بن وائل و از اهل [[كوفه]] است و ثقه و جليل القدر است. در مجالس المؤمنين است كه: ابان قارى و عالم به وجوه قرائت و دلايل آن بود و قرائتى علي حده دارد كه نزد قراء مشهور است و در علم تفسير و [[حديث]] و [[فقه]] و لغت و نحو امام اهل زمان خود بوده، و در كتاب ابن داود مذكور است كه او سى هزار حديث از حضرت [[امام صادق]] عليه السلام حفظ داشت.<ref> رجال ابن داود، ص 29.</ref>
+او همچنین علم قرائت [[قرآن]] را از عاصم بن ابی النجود و [[اعمش|سلیمان اعمش]] و صلحة بن مصرف یاد گرفت و یکی از سه نفری بود که توانست تمام قرآن را از "اعمش" یاد بگیرد. وی در این فن از افراد برجسته و ممتاز و از قاریان بزرگی بود که خودش، به روش خاصی قرآن را قرائت می‌‌کرد.
-و او را تصانيف بسيار است مانند تفسير غريب القرآن و كتاب فضايل و كتاب احوال صفين و مانند آن، و در كتاب خلاصه مسطور است كه ابان در ميان اصحاب ما ثقه است و جليل القدر و عظيم المنزلة. به خدمت حضرت [[امام زين العابدين]] و [[امام باقر]] و [[امام صادق]] عليهم‌السلام رسيده و به التفات خاطر عاطر ايشان مشرف گرديده و حضرت امام محمدباقر عليه السلام به او گفته اند كه: در مسجد مدينه بنشين و فتوى ده مردمان، را كه دوست مى دارم در ميان [[شيعه]] من مانند تو را ببينند.
+راویانی که از او روایت کرده‌اند را حدود پنجاه نفر ذکر کرده اند که برخی از آن‌ها عبارتند از: حماد بن زید، [[محمد بن ابی عمیر|ابن ابی عمیر]]، ابن ابی نجران، [[ابان بن عثمان]]، عبداللّٰه بن سنان، [[عبدالله بن مسکان]]، سعید بن بشیر، عبدالله بن مبارک، ابو جمیله، سعید بن ابی‌جهم و اصحاب سنن اربعه.
-و روايتى ديگر آن است كه مناظره كن با اهل [[مدينه]]، كه دوست مى دارم مانند تو كسى از روات و رجال من باشد. ابان در حيات امام جعفر صادق عليه السلام وفات يافت و چون خبر فوت او به آن حضرت رسيد، رحمت بر او فرستادند و سوگند ياد كردند كه موت ابان دل مرا به درد آورد، و وفات او در سنه يك صد و چهل و يك بود.<ref> خلاصة الاقوال، ص 21.</ref>
+==ابان در نظر امامان و عالمان==
-و حضرت امام جعفر صادق عليه السلام او را از وفات او خبر داده بود. [[شيخ نجاشى]] روايت نموده كه: هرگاه ابان به مدينه مى رفت خلايق به جهت استماع [[حديث]] و استفاده مسائل به او هجوم مى كردند چنان كه غير ستون مسجد كه جهت او آن را خالى مى گذاشتند ديگر جايى خالى نمى ماند.
+[[امام باقر علیه السلام|امام محمدباقر]] علیه السلام در زمانی که در [[مدینه]] بودند به ابان تغلب فرمود: در [[مسجد]] مدینه بنشین و برای مردم در مسائل دینی [[فتوا]] بده. من دوست دارم افرادی مثل تو در میان شیعیانم دیده شوند.<ref>شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، باب نهم: در تاریخ حضرت صادق علیه السلام.</ref> امام باقر علیه السلام همچنین فرمود: در میان اصحاب ما، ابان بن تغلب، ثقه و جلیل القدر و صاحب منزلتی عظیم است.
-و همچنين روايت نموده از عبدالرحمن بن حجاج كه گفت: روزى در مجلس ابان بن تغلب بودم كه ناگاه مردى از در درآمد از او پرسيد كه اى ابوسعيد! مرا خبر ده كه چند كس از صحابه پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم با حضرت [[امیرالمومنین]] عليه السلام متابعت نمودند؟ ابان گفت: گويا مى خواهى فضل و بزرگى على عليه السلام را به آن ها بشناسى كه متابعت اميرالمؤمنين عليه السلام نمودند از اصحاب پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم. آن مرد گفت: مقصود من همين است. پس ابان گفت: والله كه ما فضل صحابه را نمى شناسيم الا به متابعت از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام؟<ref> رجال نجاشى، ص 12.</ref>
+[[امام صادق]] علیه السلام نیز به ابان فرمود: با اهل مدینه مناظره کن، چرا که من دوست دارم مثل تو از راویان حدیث و اصحاب من باشند. آن حضرت، یکبار او را برای مناظره با یک مدعی، انتخاب کرد و هر وقت که وی بر امام صادق وارد می‌‌شد، حضرت برمی‌‌خاست و با او مصافحه و معانقه می‌‌کرد و دستور می‌‌داد تا بالشی برای او اضافه کنند و با تمام وجود، به او اقبال می‌‌نمود.
-==پانویس ==
+در [[حدیث]] دیگری امام صادق علیه السلام فرمود: «اَبان، ۳۰ هزار حدیث از من شنیده است. آنها را از او روایت کنید».<ref>رجال النجاشی: ج۱ ص۷۹ ش۶.</ref> ایشان به سلیم بن ابی حیه نیز توصیه فرمود: «نزد اَبان برو که او از من احادیث بسیاری شنیده است».<ref>رجال الکشّی: ج۲ ص۶۲۲ ش۶۰۴.</ref>
-<references />
+عالمان [[علم رجال|رجال]] [[شیعه]] مانند [[شیخ طوسی]] و [[علامه حلی]]، او را محدّثی جلیل القدر، عظیم المنزله و قابل اعتماد، توصیف کرده اند.<ref>رجال النجاشی: ج۱ ص۷۳ ش۶، الفهرست، طوسی: ص۵۷ ش۶۱، خلاصة الأقوال: ص۲۱ ح ۱.</ref> [[نجاشى]] روایت نموده که: هرگاه ابان به [[مدینه]] مى رفت، خلایق به جهت استماع [[حدیث]] و استفاده مسائل به او هجوم مى آوردند چنان که غیر ستون مسجد که جهت او آن را خالى مى گذاشتند دیگر جایى خالى نمى ماند.
+محققان رجالی [[اهل سنت]] مانند [[احمد بن حنبل]]، ابوحاتم و [[احمد بن شعیب نسائى]] نیز موثق بودن او را تایید کرده‌اند.
+==آثار و تألیفات==
+از ابان بن تغلب، بیش از ۱۳۰ روایت در [[کتب اربعه]] شیعه، در موضوعات مختلف [[فقه|فقهی]] و اعتقادی و [[اخلاق|اخلاقی]] - که بیشتر آنها به فروعات فقهی مربوط اند - نقل شده<ref>معجم رجال الحدیث: ج۱ ص۱۵۱ ش۲۸.</ref> و نیز حدود صد روایت در منابع حدیثی [[اهل سنّت]] از وی گزارش شده است.<ref>سیر أعلام النبلاء: ج۶ ص۳۰۸ ش۱۳۱.</ref>
+از ابان، کتاب هایی در علوم مختلف اسلامی به ثبت رسیده، از جمله:
+*۱- کتاب «الغریب فی القرآن» که اولین اثر در نوع و موضوع خود می‌‌باشد که در [[علم لغت|لغت]] و [[تفسیر]]، مهم است. در این کتاب، شواهد شعری از اشعار عرب برای [[قرآن کریم]] آورده است. وی در بیان و شرح الفاظ غریب قرآن، به شواهدی استناد کرده که خود از عرب، شنیده بوده است.
+*۲- کتاب قرائة مفردة.
+*۳- کتاب «الفضائل».<ref>الفهرست، طوسی: ص۵۹ ش۶۱، رجال النجاشی: ج۱ ص۷۵ ش۶.</ref>
+*۴- من الاُصول فی الروایة علی مذهب الشیعة.<ref>الفهرست، ابن الندیم: ص۳۶۷.</ref>
+*۵- کتاب «صفین»، نام این کتب در فهارس نیامده است.
+نکته: عبدالرحمن بن محمد ازدی کوفی کتاب ابان بن تغلب و محمد بن سائب کلبی و عطیه بن حارث را با هم جمع و در یک کتاب واحد قرار داد که در آن موارد اتفاق و اختلاف اقوال روشن است. از این رو گاهی از کتاب ابان، منفرداً و گاهی مشترکاً نقل شده است.
+==وفات==
+ابان بن تغلب در سال ۱۴۱ هـ.ق در حیات [[امام صادق علیه السلام|امام جعفر صادق]] علیه السلام در شهر [[کوفه]] وفات نمود. امام صادق علیه السلام قبلا ابان را از رحلتش خبر داده بود و چون خبر وفات او به آن حضرت رسید، رحمت بر او فرستادند و فرمودند که موت ابان دل مرا به درد آورد.<ref>شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، باب نهم: در تاریخ حضرت صادق علیه السلام.</ref>
+==پانویس==
+{{پانویس}}
 ==منابع==
+*منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، باب نهم: در تاریخ حضرت صادق علیه السلام.
-حاج شیخ عباس قمی, منتهی الآمال قسمت دوم، باب نهم: در تاريخ حضرت صادق عليه السلام
+*امام شناسی، سید محمدحسین حسینی تهرانی، ج ۱۶.
+*معجم الادباء، یاقوت حموی، ج ۱.
+*دائرةالمعارف تشیع.
+*شناخت نامه حدیث، محمد محمدی ری‌شهری، ج ۳ ص ۴۲-۴۳.
+*[http://www.alnajafalashraf.org/magtwentyeight/n28mnrewat28.htm من رواة الحدیث، شیخ امجد الجنابی، سایت النجف الأشرف]، بازیابی: ۳ مهرماه ۱۳۹۲.
+{{سنجش کیفی
+|سنجش=شده
+|شناسه= متوسط
+|عنوان بندی مناسب= خوب
+|کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط
+|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
+|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
+|جامعیت= خوب
+|رعایت اختصار= خوب
+|سیر منطقی= خوب
+|کیفیت پژوهش= خوب
+|رده=دارد
+}}
+[[رده:راویان حدیث]]
 [[Category:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]]
+[[رده:اصحاب امام سجاد علیه السلام]]
+[[رده:اصحاب امام باقر علیه السلام]]
 [[Category:اصحاب امام صادق علیه السلام]]
-[[رده:اصحاب امام باقر علیه السلام]]
+[[رده:علمای قرن دوم]]
-[[رده:اصحاب امام سجاد علیه السلام]]
+[[رده:محدثان]]
-[[رده:علمای قرن اول]]
+[[رده:مفسرین قرآن]]

ابان بن تغلب: تفاوت بین نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۳۵

محتویات

ولادت و نسب

تحصیل دانش

ابان در نظر امامان و عالمان

آثار و تألیفات

وفات

پانویس

منابع

منوی ناوبری

ابزارهای شخصی

فضاهای نام

گویش‌ها

بازدیدها

بیشتر

جستجو

ناوبری

ابزارها

در دانشنامه‌های همسو

پیمایش‌گر قرآن

سایر سایت‌ها