موسوعة الإمام الهادی علیه‌السلام (کتاب)
«موسوعة الإمام الهادی علیه‌السلام» توسط گروه علمى مؤسسه ولى عصر(عج) شامل آقایان سید محمد موسوى، عبدالله صالحى، مهدى اسماعیلى و سید ابوالفضل طباطبایى، تحت اشراف سید محمدحسینى قزوینى، تألیف و در سال ۱۴۲۴ق منتشر شده است. از جمله اهداف نگارندگان در این دایرةالمعارف، بررسى موضوعات کلامى، فقهى، تاریخى و غیر آن بر حسب کلام امام هادی(ع) بوده است. بر این اساس، هر حدیث به‌طور کامل در باب مخصوص به آن گردآورى و در پاورقى به منابع آن اشاره شده است.[۱]
ساختار کتاب
کتاب با دو مقدمه از ابوالقاسم خزعلى و سید محمدحسینى قزوینى آغاز و مطالب در نه باب و یک خاتمه، در چهار جلد، تنظیم شده است.
شیوه تحقیقى اثر بدین‌ترتیب است که اگر احادیث به عبارات مختلف و سندهاى متعدد نقل شده، احادیث از قدیمى‌ترین مأخذ و وسیع‌ترین متن انتخاب شده و در پاورقى، به سایر طرق حدیث و مصادر و موارد اختلافش اشاره شده است. همچنین به اغلاط و اشتباهات صورت گرفته در نقل متن یا سند حدیث اشاره و مواردى که ممکن بوده اصلاح شده است.[۲]
از جمله ویژگى‌هاى این اثر، آن است که برخى از عبارت‌هاى احادیث مبهم و واژه‌هاى مشکل آنها، با استفاده از کتب معتبر لغت، روشن شده است و همچنین با استفاده از قرائن رجالى و غیر آن، معصوم مورد نظر، در احادیث مضمر که در آنها نام معصوم مزبور یاد نشده، مشخص شده است.[۳]
در برخى از احادیث، نام معصومى که حدیث از او نقل شده، دقیقاً مشخص نیست؛ مثل ابوالحسن که مشترک میان امام کاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام هادى(ع) است. پدیدآورندگان در این اثر، به رفع این ابهام پرداخته‌اند.[۴]
گردآورندگان در این مجموعه، متعرض تصحیح یا تضعیف سند احادیث نشده‌اند.[۵]
گزارش محتوا
ابوالقاسم خزعلى در مقدمه‌اش بر کتاب به شرح حال امام هادى(ع) و اخبار و زیارات صادر شده از آن حضرت از جمله زیارت جامعه کبیره و زیارت غدیریه به اجمال اشاره کرده است.[۶] سید محمدحسینى قزوینى نیز در مقدمه‌اش ضمن بیان وظیفه و رسالتى که مؤسسه ولى عصر(عج) برعهده دارد، به نکاتى پیرامون کتاب تذکر داده است. سپس برخى از خصائص و ویژگى‌هاى این اثر را تشریح و درباره اسلوب تحقیق و نگارش کتاب، توضیحاتى ارائه نموده است.[۷]
باب اول، داراى شش فصل بوده و در آن، احادیث مربوط به نسب و احوال امام هادى(ع)، از جمله تاریخ ولادت، اسامى، شمایل، مادر، همسران، فرزندان، اقوام، سن و مدت امامت و شهادت ایشان ذکر شده است.[۸]
امام هادى(ع) در سال ۲۱۲ یا ۲۱۳ یا ۲۱۴ قمری در دومین یا سومین یا سیزدهمین روز ماه رجب، ولادت یافت و برخى نیمه یا ۲۷ یا آخرین روز ذیحجه را روز ولادت آن حضرت دانسته‌اند. ولادت ایشان در محلى به نام «صربا» یا «صریا» در سه مایلى مدینه بوده است. این محل، به دست شریف حضرت موسى بن جعفر(ع) احداث شده بود. آن حضرت در سال ۲۲۰ق در حالى که فقط شش سال و چند ماه داشت، مسئولیت خطیر امامت را عهده‌ار شد. مدت امامت ایشان، حدود ۳۳ سال بود.[۹]
باب دوم، طى شش فصل ذیل، به معرفى فضایل امام هادى(ع) اختصاص یافته است: نصوص بر امامت (از طرف حضرت خضر(ع)، پیامبر(ص) و سایر ائمه(ع))؛ نصوص بر امامت و مناقب ایشان؛ فضایل و نشانه‌هاى امامت؛ کرامات و معجزات و امور خارق العاده‌اى که از امام هادى(ع) ظاهر شد؛ زیارت و توسل به آن حضرت؛ آنچه از علما و غیرعلما در عظمت آن حضرت گفته شده است.[۱۰]
باب سوم داراى دو فصل بوده که در فصل اول آن، به سیره فردى و اجتماعى امام هادى(ع) پرداخته شده و در فصل دوم، چگونگى برخورد آن حضرت با خلفاى زمان خویش تشریح شده است.[۱۱]
باب چهارم درباره عقاید و مشتمل بر چهار فصل است که موضوعات زیر به ترتیب در آن مطرح شده است: توحید، نبوت، امامت و معاد.[۱۲]
در باب پنجم، در بیست و سه فصل، به احکام فقهى پرداخته شده است: مقدمات فقه، طهارت، نماز، روزه، زکات، خمس، حج و زیارت، جهاد و تقیه، نکاح و احکام اولاد، طلاق، وقف‌ها و صدقه‌ها، دین و قرض و ضمان، وصیت، اجاره، شفعه و لقطه، بیع و تجارت، بندگان، ارث، خوردنى و آشامیدنى‌ها، زینت و تجمل، قسم و نذر، قضاوت و شهادت، حدود و قصاص و دیات.[۱۳]
باب ششم، داراى دو فصل بوده و در آن، روایات مربوط به قرآن و ادعیه و اذکار گردآورى شده است.[۱۴]
باب هفتم داراى سه فصل بوده و مشتمل بر روایات امام هادى(ع) در زمینه مواعظ اخلاقى، پزشکى، اشعار امام و ذکر پاره‌اى از اشعار درباره امام است.[۱۵]
مناظرات علمى و مکاتبه‌هاى امام و نامه‌هاى ایشان، در باب هشتم آمده[۱۶] و روایات امام هادى(ع) از پدران خود و دیگران، در باب نهم جاى گرفته است.[۱۷]
بخش پایانى، درباره احادیث مشتبه و کسانى است که امام هادى(ع) به گونه‌اى آنها را مدح یا مذمت کرده و نیز درباره کذابان و افراد مورد وثوق امام، وکلا، نایبان امام و شعراى مورد توجه ایشان است.[۱۸]
جلد چهارم اختصاص به ذکر اصحاب و راویان امام هادى(ع) دارد. در ابتدا اسامى ۵۱۶ نفر از اصحاب بدون ذکر شرح حال آنها و سپس نام ۳۷۹ نفر از راویان با ذکر شرح حال مختصرى از هر یک ارائه شده است.[۱۹] در انتهاى بخش دوم ۱۵ اصطلاح که در طریق برخى از احادیث امام هادى(ع) ذکر شده، آمده که نویسنده نتوانسته معناى روشنى براى آنها بیابد آمده است.[۲۰]
وضعیت کتاب
فهارس کتاب، در پایان چهارم جاى گرفته است. این فهارس عبارتند از: فهرست آیات قرآنى؛ ادعیه و زیارات؛ احادیث؛ آثار و کتب؛ معصومین(ع)؛ انبیا و اوصیا؛ ملائکه و اجنه؛ اعلام مردان؛ اعلام زنان؛ مکان‌ها و شهرها؛ حرفه‌ها و صنایع؛ فرق و مذاهب؛ قبایل و طوایف؛ امرا و خلفا؛ عناوین فقهى؛ طول‌ها، وزن‌ها، مکیال و نقود؛ اشعار؛ اوائل؛ امثال؛ امراض؛ زبان‌ها؛ مناصب الهى؛ حیوانات؛ اطعمه و اشربه؛ البسه، زینت و رنگ‌ها؛ کتب وارد شده در متن اعم از آسمانى و غیر آسمانى؛ مصادر و مراجع مورد استفاده نویسندگان و فهرست عناوین و موضوعات.
در پاورقى‌ها، علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلى پیرامون برخى از مطالب، عناوین، کلمات و اعلام متن داده شده است.
پانویس
- ↑ اصغرى‌نژاد، محمد، ص۱۷۹
- ↑ مقدمه حسینى قزوینى، جلد ۱، ص ۱۴
- ↑ اصغرى‌نژاد، محمد، ص۱۷۹
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ مقدمه، ج۱، ص۵-۱۲
- ↑ همان، ص۱۳-۱۶
- ↑ اصغرى‌نژاد، محمد، ص۱۷۹
- ↑ همان، ص۱۸۱
- ↑ متن کتاب، ج۱، ص۱۰۷-۳۶۵
- ↑ همان، ص۳۷۳-۵۰۵
- ↑ همان، ج۲، ص۷-۱۸۶
- ↑ همان، ص۱۸۸-۴۴۵
- ↑ همان، ص۴۴۹-۵۸۲
- ↑ همان، ج۳، ص۷-۷۶
- ↑ همان، ص۷۹-۲۸۵
- ↑ همان، ص۲۸۹-۳۷۹
- ↑ همان، ص۳۸۳-۴۳۵
- ↑ همان، جلد چهارم، ص ۵-۲۰۲
- ↑ همان، ص ۲۰۲-۲۰۳
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- اصغرى‌نژاد، محمد، «گزارشى از موسوعه امام هادى(ع)» نشريه فرهنگ كوثر، تابستان 1386، شماره 70، ص 178 تا 181.
منبع
ویکی نور
