آیه 15 سوره یونس
| <<14 | آیه 15 سوره یونس | 16>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
و هرگاه آیات روشن ما بر خلق تلاوت شود منکران معاد که امیدوار به لقاء ما نیستند گویند که قرآنی غیر از این بیاور یا همین را مبدل ساز. بگو: مرا نرسد که از پیش خود قرآن را تبدیل کنم من جز آنچه را که به من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم، من اگر عصیان پروردگارم کنم از عذاب روز بزرگ قیامت سخت می‌ترسم.
و هنگامی که آیات روشن ما بر آنان خوانده شود، کسانی که دیدار [قیامت] ما [و محاسبه شدن اعمالشان] را امید ندارند، می گویند: قرآنی غیر این بیاور یا آن را [به آیاتی دیگر که خوش آیند طبع ما باشد] تغییر ده!! بگو: مرا نرسد که آن را از نزد خود تغییر دهم؛ جز آنچه را به من وحی می شود، پیروی نمی کنم؛ من اگر پروردگارم را نافرمانی کنم، از عذاب روزی بزرگ می ترسم.
و چون آيات روشن ما بر آنان خوانده شود، آنانكه به ديدار ما اميد ندارند مى‌گويند: «قرآن ديگرى جز اين بياور، يا آن را عوض كن.» بگو: «مرا نرسد كه آن را از پيش خود عوض كنم. جز آنچه را كه به من وحى مى‌شود پيروى نمى‌كنم. اگر پروردگارم را نافرمانى كنم، از عذاب روزى بزرگ مى‌ترسم.»
چون آيات روشن ما بر آنان تلاوت شد، آنها كه به ديدار ما اميد ندارند گفتند: قرآنى جز اين قرآن بياور يا دگرگونش كن. بگو: مرا نرسد كه آن را از سوى خود دگرگون كنم. هر چه به من وحى مى‌شود پيرو همان هستم. مى‌ترسم كه اگر به پروردگارم عاصى شوم به عذاب آن روز بزرگ گرفتار آيم.
و هنگامی که آیات روشن ما بر آنها خوانده می‌شود، کسانی که ایمان به لقای ما (و روز رستاخیز) ندارند می‌گویند: «قرآنی غیر از این بیاور، یا آن را تبدیل کن! (و آیات نکوهش بتها را بردار)» بگو: «من حق ندارم که از پیش خود آن را تغییر دهم؛ فقط از چیزی که بر من وحی می‌شود، پیروی می‌کنم! من اگر پروردگارم را نافرمانی کنم، از مجازات روز بزرگ (قیامت) می‌ترسم!»
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
تلقاء: لقاء: روبرو شدن با چيزى. تلقاء: جهت و طرفى كه در مقابل انسان است. «جلس تلقاء فلان»: يعنى مقابل او نشست. مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِي: يعنى از طرف خودم (خودسرانه و بدون اجازه خدا).[۱]
نزول
مقاتل گوید: این آیه درباره پنج نفر نازل شده است که عبارتند از: عبدالله ابن امیه المخزومى، ولید بن مغیرة، مکرز بن حفص، عمرو بن عبدالله بن ابى قیس العامرى و عاص بن عامر بن هاشم. اینان به پیامبر گفتند: از براى ما کتابى بیاور که در آن ما را از عبادت بت‌هاى ما: لات و عزّى و مناة و هبل منع نکند و نیز بت‌پرستى را بر ما عیب نگیرد و نیز گویند: درباره مستهزئین و مسخره‌کنندگان نازل شده که گفته بودند یا محمد کتابى غیر از قرآن از براى ما بیاور، چنان که از کلبى روایت گردیده است[۲].[۳]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ قالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ ما يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِي إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما يُوحى إِلَيَّ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ «15»
وهرگاه آيات روشن ما بر آنان تلاوت مى‌شود، كسانى كه به ديدار ما (و دريافت پاداشهاى اخروى) اميد و باورى ندارند مى‌گويند: قرآنى غير از اين بياور، يا اين قرآن را تغيير بده. (به آنان) بگو: من حقّ ندارم كه آن را از پيش خود تغيير دهم. من پيروى نمى‌كنم مگر آنچه را كه به من وحى شود، من از عذاب روزى بزرگ (قيامت) بيمناكم، اگرپروردگارم را نافرمانى كنم.
نکته ها
بعضى از بت‌پرستان از رسول خدا صلى الله عليه و آله درخواست داشتند كه بعضى آيات اين قرآن را كه به نكوهش از بت‌هاى آنان مى‌پردازد، تغيير دهد و قرآن ديگرى بياورد! هميشه كسانى كه
جلد 3 - صفحه 550
تعاليم آسمانى را مخالف هواى نفس خود مى‌ديدند، اين گونه تقاضاها را داشته‌اند.
پیام ها
1- آيات ونشانه‌هاى شناخت الهى بايد براى مردم بيان شود. إِذا تُتْلى ...
2- هيچ‌كس حتى پيامبر نمى‌تواند قانون الهى را تغيير دهد. «ما يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ»
3- هرگز تسليم بهانه‌جويى‌ها و هوسهاى مردم نشويم. اصل آن است كه خدا مى‌گويد، نه آنچه مردم مى‌خواهند. «ما يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ»
4- هيچ بشرى حتّى پيامبر، در قرآن دست نداشته است. «مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِي»
5- اضافه شدن پيروان، به قيمت تغيير و تحريف مكتب و دست برداشتن از اصول، ارزشى ندارد. (با توجّه به شأن نزول)
6- پيامبران، معصومند و جز از وحى پيروى نمى‌كنند. «إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما يُوحى»
7- ياد معاد، عامل تقوا و مصونيّت از گناه است. «إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ»، همچنان كه غفلت از معاد، عامل بهانه‌گيرى است. «لا يَرْجُونَ لِقاءَنَا»
8- سرچشمه‌ى عصمت انبيا، ايمان و يقين به معاد است. «إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ قالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ ما يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِي إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ ما يُوحى إِلَيَّ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ «15»
ج5، ص 277
شأن نزول «1»- كلبى نقل نموده كه جماعتى از كفار قريش مانند عبد اللّه ابىّ و وليد بن مغيره و امثال ايشان خدمت حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله گفتند:
آيتى بياور كه سادات عرب را از عبادت بتان لات و منات و عزّى باز ندارد، و ذمّ آنها را ننمايد، حق تعالى آيه شريفه نازل فرمود:
وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ: و زمانى كه خوانده شود بر مشركان مكه آيات منزله قرآن كه واضح المعنى است در حلال و حرام و ساير شرايع و احكام.
قالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنَا: گويند آن كسانى كه اميد ندارند رسيدن به ثواب و عقاب ما را در روز حساب، يعنى منكر معاد و حشر و جزاى اعمال هستند. ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هذا: بياور به قرآنى غير از اين كه بر ما مى‌خوانى، يعنى كتابى كه در آن ذكر بعث و حشر و ثواب و عقاب و معايب الهه ما و آنچه به غضب و خشم آرد از امور مذكور در آن نباشد. أَوْ بَدِّلْهُ: يا تبديل و تغيير بده قرآن را، يعنى آيتى كه مشتمل بر امور مذكوره است بجاى آن آيتى وضع كن كه منطوى باشد بر بيان ثواب و مدح الهه ما. و غرضشان از اين قول آن بود كه آنها را بر طريق خود گذاشته و منع ايشان نكند.
قُلْ ما يَكُونُ لِي: بگو اى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله در جواب ايشان سزاوار نيست مرا.
أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِي: اينكه تبديل كنم قرآن را از جانب نفس خود، يعنى به خودى خود نمى‌توانم قرآن را تغيير و به زياده و كم در آن تصرفى نمايم، زيرا قرآن معجزه و كلام خلّاق عالم است و من قادر بر اتيان او نيستم. إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما يُوحى إِلَيَ: متابعت و پيروى نمى‌كنم مگر آنچه را كه وحى كرده
«1» مجمع ج 3 ص 97.
ج5، ص 278
مى‌شود به من از حق تعالى بى‌زياده و كمى.
تنبيه- آيه را اشاراتى است: 1- تعليل عدم تبديل است براى خود، زيرا كسى كه در امرى متبع به غير خود باشد، مستبد و مستقل نيست به تصرف در آن به وجهى از وجوه. 2- جواب است مر نقض به نسخ بعضى آيات آن را به بعض ديگر. 3- رد تعريض كسانى است كه گويند قرآن از كلام و مخترعات آن حضرت، و لذا تبديل آن را به عصيان تسميه فرموده كه: إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي: بدرستى كه من مى‌ترسم اگر نافرمان شوم به پروردگار خود به تبديل قرآن. عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ: عذاب روز بزرگ را كه قيامت باشد. و در اين ايما و اشعار است به آنكه ايشان به اين اقتراح، مستوجب عذاب عظيمند.
تنبيه- آيه شريفه دلالت نمى‌كند بر عدم نسخ قرآن به سنت، چه آن حضرت در اين صورت از پيش خود نسخ حكم قرآنى ننموده به سنت، بلكه تبديل آن از جانب خداوند سبحان است به طريق وحى و كريمه «وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحى» «1» شاهد اين است.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ قالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ ما يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِي إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ ما يُوحى إِلَيَّ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ «15» قُلْ لَوْ شاءَ اللَّهُ ما تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَ لا أَدْراكُمْ بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُراً مِنْ قَبْلِهِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ «16» فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أَوْ كَذَّبَ بِآياتِهِ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الْمُجْرِمُونَ «17»
ترجمه
و چون خوانده شود بر آنها آيات واضحات ما گويند آنانكه اميد ندارند ملاقات ما را بياور قرآنى جز اين يا تبديل كن آنرا بگو نميباشد براى من
جلد 3 صفحه 10
آنكه تبديل نمايم آنرا از پيش خود پيروى نميكنم مگر آنچه را وحى شود بمن همانا من ميترسم اگر نافرمانى كنم پروردگارم را از عذاب روزى بزرگ
بگو اگر ميخواست خدا نميخواندم آنرا بر شما و دانا نميكرد شما را بآن پس بتحقيق درنگ كردم در ميان شما عمرى پيش از آن آيا پس تعقّل نميكنيد
پس كيست ستمكارتر از كسيكه افترا بندد بر خدا دروغى را يا تكذيب كند آيتهاى او را بدرستيكه رستگار نشوند گناهكاران
تفسير
كسانيكه اعتقاد به مبدء و معاد نداشتند بنحو جدّ يا استهزاء از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم تقاضا مينمودند كه قرآن را تغيير دهد بكلّى يا تبديل نمايد بعضى از آيات آنرا از قبيل مذمّت از بت و بت‌پرستان و عذاب آنها در آخرت و خداوند اوّلا دستور فرمود به پيغمبر خود كه در جواب آنها بفرمايد كه من حقّ تغيير و تبديل در كلام الهى را ندارم بلكه وظيفه من ابلاغ آيات الهى است بدون كم و زياد نمودن حرفى و اگر خواسته باشم بتقاضاى شما عمل نمايم مستحقّ عقوبت روز قيامت خواهم شد كه بايد هر كس از چنين روزى بترسد و بر خلاف وظيفه خود رفتار ننمايد و ثانيا استدلال فرمايد بر آنكه قرآن كلام الهى و اتيان بآن از عهده بشر خارج است باين تقريب كه من مدت چهل سال در ميان شما زندگانى نمودم بدون آنكه درس بخوانم و خطّ بنويسم و با عالمى مراوده نمايم چگونه ممكن است بخودى خود بتوانم كتابى بياورم كه جامع تمام علوم و معارف حقه حقيقيّه باشد با استقرار در اعلى درجه فصاحت و بلاغت كه تمام شما با آنكه از فصحاء و بلغاء درجه يك دنيا هستيد عاجزيد از اتيان به مثل آن پس معلوم ميشود آنچه را من تلاوت بر شما نمودم خداوند خواسته كه بر زبان من جارى فرمايد و اعلام كند شما را بآن بتوسط من آيا شما تدبّر و تفكرّ و تعقّل نميكنيد تا بيابيد صدق اين مقال و حقيقت حال را كه اين كلام خدا است و از سنخ مقالات عادى بشر نيست و چه خلاف و تجاوز از حقّ و حدّى است بالاتر و برتر از افتراء بخدا كه از من توقع داريد و تكذيب آيات او كه خودتان مرتكب ميشويد با آنكه اهل جرم و گناه برستگارى و فلاح نائل نخواهند شد و بعضى گفته‌اند مراد از آوردن قرآنى غير اين در آيه اوّل آنستكه با وجود اين قرآن كتاب ديگرى آورده شود و مراد از تبديل رفع آن و اثبات ديگر است و بنظر
جلد 3 صفحه 11
حقير مراد از هر دو جمله يك معنى است نهايت آنكه گاهى از مرام خودشان بعبارت اول تعبير مينمودند و گاهى بعبارت دوّم لذا در جواب بيك تعبير اكتفا شده است و تلقاء اسم مصدر است بمعنى جهت مقابل و عمر بسكون ميم و ضمّ آن استعمال ميشود و معناى آن واضح است.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ إِذا تُتلي عَلَيهِم آياتُنا بَيِّناتٍ قالَ الَّذِينَ لا يَرجُون‌َ لِقاءَنَا ائت‌ِ بِقُرآن‌ٍ غَيرِ هذا أَو بَدِّله‌ُ قُل ما يَكُونُ لِي أَن أُبَدِّلَهُ مِن تِلقاءِ نَفسِي إِن أَتَّبِعُ إِلاّ ما يُوحي إِلَيَّ إِنِّي أَخافُ إِن عَصَيت‌ُ رَبِّي عَذابَ يَوم‌ٍ عَظِيمٍ «15»
و زماني که تلاوت شود بر اينکه مشركين و كفار آيات ما که قرآن باشد گفتند
جلد 9 - صفحه 359
كساني که اميد ندارند ملاقات ما را که بياور بقرآني غير اينکه قرآن يا تبديل كن او را بگو نيست از براي من اينكه تبديل كنم قرآن را از پيش خود من متابعت نميكنم مگر آنچه وحي برسد بمن محققا من ميترسم اگر عصيان كنم پروردگار خود را عذاب روز عظيم را تنبيه- قرآن مجيد بزرگ معجزه پيغمبر اسلام است و معجزه فعل الهي است و نشانه خداوندي است که بدست و زبان نبي جاري ميشود و پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم نميتواند باختيار خود هر وقت بخواهد اتيان كند چون بشر است و از قدرت بشر خارج است و كفار و مشركين براي عدم قبول اعذاري ميتراشند و بهانه‌هايي ميگيرند من جمله اينكه وَ إِذا تُتلي عَلَيهِم آياتُنا بَيِّناتٍ آيات شريفه قرآن مجيد که با بيان روشن و ادله واضحه و احكام متقنه راه سعادت را نشان ميدهد و انذار از آنچه موجب شقاوت است ميفرمايد قالَ الَّذِينَ لا يَرجُون‌َ لِقاءَنَا که اصلا معتقد بمعاد نيستند براي بهانه‌گيري و عذرتراشي گفتند ائت‌ِ بِقُرآن‌ٍ غَيرِ هذا زيرا اينکه قرآن مذمت از خدايان ما ميكند و مفاسد اخلاق ما را نشان ميدهد و نكوهش از اعمال ما ميكند أَو بَدِّله‌ُ فرق اينکه دو جمله اينست که اتيان بغير اينکه قرآن اينست که خداوند كتاب ديگري و آيات ديگري بفرستد که بر خورد به الاهان ما نشود و فضايح اخلاق و اعمال ما را فاش نكند، و اما تبديل همين قرآن باشد لكن خود اينکه جملاتي که باعث نكوهش ما است از او برداري و بجاي او تمجيد از خدايان ما و تعريف از كردارهاي ما باشد بجاي آن بگذاري.
و اما جواب از اتيان بغير آن از قدرت پيغمبر خارج است چون معجزه است و احدي قدرت بر اتيانش ندارد.
و اما تبديل اگر چه تحت قدرت پيغمبر است که بعض حملات قرآن را بيان نكند و بجاي نعم، لا بگذارد و بالعكس لكن معصيت بزرگ است که دروغ و افتراء
جلد 9 - صفحه 360
بخدا بستن است و مقام عصمت مانع از آنست لذا در جواب آنها بفرما قُل ما يَكُونُ لِي أَن أُبَدِّلَهُ مِن تِلقاءِ نَفسِي زيرا منافي با مقام رسالت است و معصيت بزرگ است چنانچه در جاي ديگر ميفرمايد تَنزِيل‌ٌ مِن رَب‌ِّ العالَمِين‌َ وَ لَو تَقَوَّل‌َ عَلَينا بَعض‌َ الأَقاوِيل‌ِ لَأَخَذنا مِنه‌ُ بِاليَمِين‌ِ ثُم‌َّ لَقَطَعنا مِنه‌ُ الوَتِين‌َ فَما مِنكُم مِن أَحَدٍ عَنه‌ُ حاجِزِين‌َ حاقه آيه 43 الي 47، و نيز ميفرمايد ما ضَل‌َّ صاحِبُكُم وَ ما غَوي وَ ما يَنطِق‌ُ عَنِ الهَوي إِن هُوَ إِلّا وَحي‌ٌ يُوحي عَلَّمَه‌ُ شَدِيدُ القُوي نجم آيه 2 الي 5، لذا ميفرمايد إِن أَتَّبِعُ إِلّا ما يُوحي إِلَيَّ هر چه او بفرمايد بيان ميكنم
در پس آينه طوطي صفتم داشته‌اند
برگزیده تفسیر نمونه
]
اشاره
(آیه 15)
شأن نزول:
این آیه و دو آیه بعد از آن در باره چند نفر از بت پرستان نازل شده، چرا که خدمت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله آمدند و گفتند: آنچه در این قرآن در باره ترک عبادت بتهای بزرگ ما، لات و عزی و منات و هبل و همچنین مذمت از آنان وارد شده برای ما قابل تحمل نیست، اگر می‌خواهی از تو پیروی کنیم، قرآن دیگری بیاور که این ایراد در آن نباشد! و یا حدّ اقل این گونه مطالب را در قرآن کنونی تغییر ده!
تفسیر:
این آیات نیز در تعقیب آیات گذشته پیرامون مبدأ و معاد سخن
ج2، ص278
می‌گوید، نخست به یکی از اشتباهات بزرگ بت پرستان اشاره کرده، می‌گوید:
«هنگامی که آیات آشکار و روشن ما بر آنها خوانده می‌شود، آنها که به رستاخیز و لقای ما ایمان ندارند می‌گویند: قرآن دیگری غیر از این بیاور و یا لااقل این قرآن را، تغییر ده» (وَ إِذا تُتْلی عَلَیْهِمْ آیاتُنا بَیِّناتٍ قالَ الَّذِینَ لا یَرْجُونَ لِقاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَیْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ).
این بی‌خبران بینوا، پیامبر صلّی اللّه علیه و آله را برای رهبری خود نمی‌خواستند، بلکه او را به پیروی از خرافات و اباطیل خویش دعوت می‌کردند.
قرآن با صراحت آنها را از این اشتباه بزرگ در می‌آورد، و به پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله دستور می‌دهد که به آنها «بگو: برای من ممکن نیست که از پیش خود آن را تغییر دهم» (قُلْ ما یَکُونُ لِی أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِی).
سپس برای تأکید اضافه می‌کند: «من فقط پیروی از چیزی می‌کنم که بر من وحی می‌شود» (إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا ما یُوحی إِلَیَّ).
نه تنها نمی‌توانم تغییر و تبدیلی در این وحی آسمانی بدهم، بلکه «اگر کمترین تخلفی از فرمان پروردگار بکنم، از مجازات آن روز بزرگ (رستاخیز) می‌ترسم» (إِنِّی أَخافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسیر احسن الحدیث، سید علی اکبر قرشی
- ↑ تفسیر مجمع البیان.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شیخ طوسی و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص451.
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.
