آنان که با زنان خود ایلاء کنند (بر ترک مباشرت آنها قسم بخورند) چهار ماه انتظار کشند، اگر (از قسم خود) بازگشتند خداوند آمرزنده و مهربان است.
برای کسانی که سوگند یاد می کنند [که از آمیزش] با زنان خود دوری گزینند، [شرعاً] چهار ماه مهلت است، چنانچه [در این مدت به آنچه مقتضای زناشویی است] بازگشتند [گناهی بر آنان نیست]؛ زیرا خدا بسیار آمرزنده ومهربان است.
براى كسانى كه به ترك همخوابگى با زنان خود، سوگند مى‌خورند [=ايلاء]، چهار ماه انتظار [و مهلت] است، پس اگر [به آشتى] بازآمدند، خداوند آمرزنده مهربان است.
براى كسانى كه سوگند مى‌خورند كه با زنان خويش نياميزند چهار ماه مهلت است. پس اگر بازآيند، خدا آمرزنده و مهربان است.
کسانی که زنان خود را «ایلاء» می‌نمایند [= سوگند یاد می‌کنند که با آنها، آمیزش‌جنسی ننمایند،] حق دارند چهار ماه انتظار بکشند. (و در ضمن این چهار ماه، وضع خود را با همسر خویش، از نظر ادامه زندگی یا طلاق، روشن سازند.) اگر (در این فرصت،) بازگشت کنند، (چیزی بر آنها نیست؛ زیرا) خداوند، آمرزنده و مهربان است.
For those who forswear their wives shall be a waiting [period]of four months. And if they recant, Allah is indeed all-forgiving, all-merciful.
Those who swear that they will not go in to their wives should wait four months; so if they go back, then Allah is surely Forgiving, Merciful.
Those who forswear their wives must wait four months; then, if they change their mind, lo! Allah is Forgiving, Merciful.
For those who take an oath for abstention from their wives, a waiting for four months is ordained; if then they return, Allah is Oft-forgiving, Most Merciful.
معانی کلمات آیه
يؤلون: ايلاء به معنى قسم خوردن است، ايلاء در فقه اسلام آنست كه كسى قسم مى خورد به زن خود نزديكى نخواهد كرد، اصل آن: الو به معنى تقصير و قسم خوردن مى باشد.
تربص: انتظار كشيدن.
فاءوا: رجوع كردند، اصل آن فىء به معنى رجوع است.[۱]
براى كسانى كه (به قصد آزار همسر،) سوگند مى‌خورند كه با زنان خويش نياميزند، چهار ماه مهلت است. پس اگر (از سوگند خود دست برداشته و به آشتى) برگشتند، (چيزى بر آنها نيست و) خداوند آمرزنده و مهربان است.
نکته ها
كلمه‌ى «ايلاء» به معناى سوگند خوردن براى ترك آميزش جنسى است. اين كار را بعضى از مردان در زمان جاهليّت براى در تنگنا قرار دادن همسران مى‌كردند و بدينوسيله آنان را در فشار روحى و غريزى قرار مى‌دادند. نه خود همسرِ مفيدى بودند و نه آنان را با طلاق دادن آزاد مى‌كردند. اين آيه به مردان چهار ماه فرصت مى‌دهد كه تكليف همسران خود را روشن كنند، يا از سوگند خود برگشته و با همسر خويش زندگى كنند و يا رسماً او را طلاق دهند. البتّه اين مدّت چهار ماه، نه به خاطر احترام به سوگند نارواست، بلكه به جهت آن است كه هر مردى در شرايط عادّى نيز تا چهار ماه بيشتر حقّ عدم آميزش را ندارد.
پیام ها
1- اسلام، حامى مظلومان است. زنان، در طول تاريخ مورد ظلم وتضييع حقوق قرار گرفته‌اند وقرآن بارها از آنها حمايت نموده است. «لِلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِنْ نِسائِهِمْ»
2- مبارزه با بساط سنّت‌هاى خرافى و جاهلى، از اصول وظايف انبيا است.
«لِلَّذِينَ يُؤْلُونَ»
3- انسان براى بدترين كارها، گاهى مقدّس‌ترين نام‌ها را دستاويز قرار مى‌دهد.
«يُؤْلُونَ»
4- توجّه به حقوق ونيازهاى روحى و غريزى زن، يك اصل است. «تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ»
5- براى بازگشت افراد و اتخاذ تصميم عاقلانه، فرصتى لازم است. «أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ»
6- به جاى دعوت به طلاق، بايد مردم را به ادامه زندگى تشويق كرد. مرد و زن بدانند بازگشت به زندگى، رمز دريافت مغفرت و رحمت خداوندى است.
شأن نزول: در جاهليت مرسوم بود هرگاه مردى را به زن خود ميل نبود و به سبب غيرت كه اگر او را رها كند ديگرى او را بگيرد، سوگند ياد نمودى كه با او نزديكى نكند و او را در آن مدت پابسته و سرشكسته گذاشتى، و آن بيچاره تا مدت متمادى بيوه بودى و از ازدواج تمتعى نيافتى؛ آيه شريفه نازل گرديد:
لِلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِنْ نِسائِهِمْ: مر آنان را كه سوگند خورند بر ترك مجامعت با زنان منكوحه دائمه خود. اصل ايلاء در شرع، قسم است به خدا بر ترك مجامعت زوجه منكوحه به عقد دائمى به جهت اذيت و ضرر رسانيدن به او مطلقا يا مؤبدا يا مقيد به مدت زياده بر چهار ماه، يا اضافه كند به امرى كه واقع نشود مگر بعد از مدت چهار ماه قطعا يا ظنا، در اين صورت، تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ: انتظار بردن و صبر نمودن چهار ماه مى‌باشد در اين مدت از مولى مطالبه رجوع يا طلاق نكنند. فَإِنْ فاؤُ: پس اگر باز گردند، يعنى قسم خورندگان از سوگند رجوع كنند و مباشرت نمايند با زنان خود و كفاره قسم خود را بدهند، فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ: پس بدرستى كه ذات خداوندى بسيار آمرزنده است گناه مخالفت قسم را به فضل و احسان خود، مهربان است كه مباح فرمود مخالفت سوگند را و كفاره بر آن مقرر فرمود.
(احكام ايلاء در كتب علماى اعلام مفصلا بيان گرديده.)
از براى آنانكه قسم ياد نمايند بر دورى از زنان خودشان انتظار بردن چهار ماه است پس اگر بازگردند همانا خداوند آمرزنده مهربان است..
تفسير
قمى از حضرت صادق (ع) نقل نموده است كه ايلاء آنست كه مرد سوگند ياد نمايد كه با زن خود نزديكى نكند پس اگر زن صبر نمايد حق دارد و اگر بامام شكايت كند امام چهار ماه بمرد مهلت ميدهد و پس از انقضاء آنمدت بمرد تكليف مى كند كه يا رجوع كند يا طلاق بدهد و اگر امتناع نمود او را حبس مينمايند تا قبول كند و در كافى از صادقين عليهما السلام نقل نموده كه آن دو بزرگوار فرمودند وقتى مرد سوگند ياد نمود كه با زن خود مقاربت ننمايد زن حقى ندارد تا چهار ماه براى مرد هم گناهى نيست در آنمدت پس اگر چهار ماه گذشت و مرد نزديكى با زن ننمود و زن ساكت و راضى بود باز مرد در وسعت است و اگر شكايت كرد مرد مأمور ميشود كه يا رجوع نمايد و نزديكى كند يا طلاق بدهد و عزم طلاق آنستكه
جلد 1 صفحه 285
رها كند او را تا از حيض پاك شود و بعد طلاق دهد و پس از طلاق تا سه طهر تمام نشده حق رجوع دارد اينست ايلاء كه در كتاب نازل و سنت بر آن جارى شده است و ايلاء اگرچه سوگند ياد نمودن است و به على متعدى ميشود ولى چون در اين جا متضمن معناى دورى است متعدى بمن شده است و در صورت رجوع بايد كفاره قسم بدهد مرد و نزديكى كند اگر قدرت دارد و الا بزن وعده بدهد و قصد داشته باشد كه در صورت امكان وفا نمايد و خداوند آمرزنده و مهربان است عقاب نميفرمايد آنها را بر اين قسم و حنث آن و تفصيل احكام ايلاء موكول بكتب فقهيه است.
(بر كساني که نسبت بزنان خود ايلاء ميكنند چهار ماه مهلت است پس اگر بازگشت و رجوع نمودند خداوند آمرزنده و بخشنده است.
ايلاء يكي از موضوعات فقهي است که فقهاء كتاب مستقلي درباره آن بنام كتاب ايلاء اختصاص داده و فروع بسياري بر آن مترتب نموده‌اند و بيان آن بنحو اختصار بطوري که از وضع تفسير خارج نشود اينست که ايلاء عبارت است از اينكه زوج از جهت ايذاء و اضرار بزوجه قسم ياد كند که با او هم بستر نشود (وطي نكند) يا مطلقا يا مدتي که زائد بر چهار ماه باشد مثلا شش ماه يا يك سال و نحو اينها و اگر كمتر از چهار ماه باشد حكم ايلاء ندارد و همچنين اگر غرض ديگري غير از ايذاء و اضرار باشد مثل اينكه خوف حمل داشته باشد و موجب هلاكت و تلف طفل رضيع شود و يا موجب هلاكت زوجه گردد و امثال اينها، حكم ايلاء ندارد.
و در ايلاء معتبر است که قسم باسامي مقدسه الهيه باشد پس قسم به پيغمبر يا امام و يا كعبة و امثال اينها اگر ياد كند منعقد نميگردد، و شرايطي از براي ايلاء و از براي مولي يعني زوج و براي مولي عليها يعني زوجه ميباشد که در فقه مذكور است.
جلد 2 - صفحه 453
و حكم ايلاء اينست که تا چهار ماه او را مهلت دهند، و اختلاف است که مبدء چهار ماه آيا از زمان وقوع ايلاء بايد باشد چنانچه مقتضاي ظاهر آيه است، يا از زمان ترافع نزد حاكم و حكم حاكم چنانچه مشهور بين علماء و مفاد اخبار كثيره معتبره صادره از ائمه عليهم السلام است که موجب صرف ظهور آيه است و پس از چهار ماه زوج را مخير ميكنند که يا رجوع كند بجماع و وطي در قبل زوجه، و يا او را طلاق دهد.
و اگر رجوع نمود اختلاف است که آيا كفاره خلف قسم بر او لازم ميشود چنانچه مشهور گفته‌اند و مفاد اخبار است يا كفاره ندارد چنانچه بعضي گفته‌اند بعد از تسلم بر اينكه در مخالفت اينکه قسم گناه نكرد است و اگر اختيار طلاق نمود بايد شرايط طلاق را رعايت كند مانند اينكه در طهر غير مواقعه و حضور عدلين باشد و اينکه طلاق مطابق مذهب شيعه رجعي و طلاق اول است و بعضي قائل شدند که طلاق بائن است و بعضي از عامه گفتند احتياج بطلاق ندارد و زوجه بائن ميشود، اينکه مختصري از احكام ايلاء بود و اينك به تفسير آيه مي‌پردازيم لِلَّذِينَ يُؤلُون‌َ مِن نِسائِهِم لام للذين بمعني علي است يعني بر كساني که زنهاي خود را ايلاء ميكنند، و آمدن لام بمعني علي در جايي که قرينه باشد مانعي ندارد مانند وَ لَهُم عَذاب‌ٌ أَلِيم‌ٌ«1» که ذكر عذاب در اينکه آيه قرينه است بر اينكه لام براي ضرر است چنان که علي در جايي که قرينه باشد بمعني لام ميآيد مانند أُولئِك‌َ عَلَيهِم صَلَوات‌ٌ مِن رَبِّهِم وَ رَحمَةٌ«2» و تخصيص لام براي نفع و علي براي ضرر در موردي است که كلمه تاب نفع و ضرر هر دو را داشته باشد مانند دعاء که بالام ذكر شود دعاء خير است و اگر با علي ذكر شود دعاء شرّ و نفرين است تَرَبُّصُ أَربَعَةِ أَشهُرٍ تربّص بمعني انتظار و مهلت است يعني چهار ماه
1- سوره بقره آيه 9
2- سوره بقره آيه 152
جلد 2 - صفحه 454
او را مهلت دهند تا انديشه كند و رجوع يا طلاق را اختيار كند.
فَإِن فاؤُ اگر رجوع كنند و رجوع بجماع است در صورتي که معذور نباشد و اظهار عزم بر جماع است اگر عذر شرعي داشته باشد مانند حيض يا احرام و نحو اينها، و اينکه رجوع يكي از دو امري است که زوج در آن مخير است و شق‌ّ ديگر در آيه بعد متعرض شده است.
فَإِنَّ اللّه‌َ غَفُورٌ رَحِيمٌ خداوند آمرزنده و داراي رحمت است و بر خلف قسم مؤاخذه نميكند براي اينكه بين زوجين ائتلاف حاصل شود.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 226)- در دوران جاهلیت زن هیچ گونه ارزش و مقامی در جامعه عرب نداشت و به همین جهت برای جدایی از او و یا تحت فشار قرار دادن زن، طرق زشتی وجود داشت که یکی از آنها «ایلاء» بود به این ترتیب که هر زمان مردی از همسر خود متنفر می‌شد، سوگند یاد می‌کرد که با او همبستر نگردد و با این راه غیر انسانی همسر خود را در تنگنای شدیدی قرار می‌داد، نه او را رسما طلاق می‌داد و نه بعد از این سوگندها حاضر می‌شد آشتی کند و زندگی مطلوبی داشته باشد. البته مردان غالبا تحت فشار قرار نمی‌گرفتند، چون همسران متعددی داشتند آیه مورد بحث با این سنت غلط مبارزه کرده، و طریق گشودن این سوگند را بیان می‌کند، می‌فرماید: «کسانی که از زنان خود ایلاء می‌کنند (سوگند برای ترک آمیزش جنسی می‌خورند) حق دارند چهار ماه انتظار کشند» (لِلَّذِینَ یُؤْلُونَ مِنْ نِسائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ).
این چهار ماه مهلت برای این است که وضع خویش را با همسر خود روشن کنند و زن را از این نابسامانی، نجات دهند. سپس می‌افزاید: «اگر (در این فرصت) تصمیم به بازگشت گرفتند، خداوند آمرزنده و مهربان است» (فَإِنْ فاؤُ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ).
آری! خداوند گذشته او را در این مسأله و همچنین شکستن سوگند را بر او
ج1، ص205
می‌بخشد- هر چند کفاره آن چنانکه خواهیم گفت به وقت خود باقی است.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
