امام حسن علیه السلام

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
[[|250px|center]]
مقام امام دوم
نام حسن
القاب مجتبی
کنیه ابو محمد
پدر امام علی علیه السلام
مادر حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها
زادروز 15 رمضان سال سوم هجری قمری
زادگاه مدینه
مدت امامت 10سال
مدت عمر 47 سال
تاریخ شهادت 28 صفر سال 50 هجری قمری
علت شهادت
قاتل جعده دختر اشعث
مدفن مدینه، بقیع


قبر امام حسن علیه السلام در محل قبور ائمه بقیع علیهم السلام در قبرستان بقیع


ولادت

علی بن عیسی اربلی می ‌نویسد : « صحیح‌ترین اقوال آن است که امام حسن در نیمه ‌ی رمضان سال سوم هجرت در مدینه طیبه متولد شده است .[۱] » ولی محمد تقی سپهر در ناسخ می ‌نویسد : « آنچه از احادیث مختلف تحقیق کرده و نظر نهایی را اختیار نموده‌ ام ، این است که ولادت امام حسن در روز سه ‌شنبه نیمه ‌ی ماه رمضان سال دوم هجری بوده است . [۲] »

کنیه

خاتون ‌آبادی برای حضرت پانزده لقب نقل کرده است . به ده مورد که اکثر تاریخ‌نویسان بر آنها متفق القول هستند ، اشاره می‌شود : « 1- تقی ؛ 2- طیب ؛ 3- زکی ؛ 4- سید ؛ 5- سبط ؛ 6 – ولی ؛ 7- امین ؛ 8 - مجتبی ؛ 9- حجت ؛ 10- زاهد. » مرحوم علی بن عیسی اربلی می‌گوید : « مشهورترین آنها " تقی " و بهترین آنها " سید " است که خود پیامبر اکرم این لقب را به ایشان داده است . کنیه " ابومحمد " را پیامبر خدا  به آن حضرت  داده است و غیر از این برای حضرت کنیه ‌ی دیگری نقل نشده است[۳] .

دوران کودکی و جوانی

رسول خدا بسیاری از آداب و تعالیم الهی و راه و روش تربیت را از طریق اعمالشان نسبت به ایشان و برادرشان ، حسین، به دیگران آموخت. کودک در پرتو حمایت رسول بزرگوار اسلام و در زیر سایه ‌ی پدرش امام علی و حضرت زهرا سلام الله علیهم بزرگ ‌شد[۴]. امام حسن مجتبي 7 ساله بود كه رسول خدا از دنيا رفت و سي سال نيز تحت تربيت پدر بزرگوارش علي علیه السلام گذراند و در جنگ جمل و جنگ صفین شرکت جست.

دوران خلافت

آغاز خلافت

ابواسحاق سبیعی » و دیگران نقل کرده ‌اند : « در صبح آن شبی که امیرمؤمنان علی از دنیا رفت ، امام حسن برای اصحاب سخنرانی کرد ، پس از حمد و ثنای الهی و درود فرستادن بر پیامبر فرمود: « شب گذشته مردی از میان شما رفت که پیشینیان در کردار نیک از او پیشی نگرفتند و آیندگان در رفتار ، به او نخواهند رسید ، او همواره همراه رسول خدا با دشمنان جنگید و با نثار جانش از حریم پیامبر دفاع نمود، ... در همان شبی که عیسی بن مریم به سوی آسمان عروج کرد و حضرت یوشع بن نون وصی موسی وفات یافت ... » . در این هنگام گریه گلوی امام حسن علیه السلام را گرفت و گریه کرد و همه‌ی حاضران با او گریه کردند. سپس فرمود : « من پسر بشیر ( مژده دهنده ، یعنی رسول خدا هستم، من پسر کسی هستم که به اذن خدا مردم را به سوی خدا دعوت می‌کرد ، من پسر چراغ تابناک هدایت هستم، من از خاندانی هستم که خداوند ، پلیدی و ناپاکی را از آنان دور ساخت و آنان را به طور کامل پاکیزه نمود.من از خاندانی هستم که خداوند دوستی به آنان را در قرآنش واجب کرده و فرموده است : ... قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی و من یقترب حسنة نزد له فیها حسنا... ؛ ای پیامبر! بگو من پاداشی برای رسالت نمی‌خواهم، مگر دوستی در حق خویشاوندان و هر که نیکی کند، بر نیکی او بیفزاییم . منظور از « حسنه » ( نیکی ) در این آیه ، دوستی ما خاندان است » و سپس ( سخنرانی را به پایان رساند و ) نشست .[۵] »

پس از پایان خطبه « ابن ‌عباس » به پا خاست و از مردم برای امام حسن بیعت گفت و بدین ترتیب بیعت با امام حسن به عنوان خلیفه و سرپرست مؤمنان درکوفه و در دیگر سرزمین ها مانند حجاز، یمن، فارس و دیگر مناطق اسلامی به پایان رسید و اولین کسی که اقدام به بیعت با امام نمود « قیس بن سعد بن عباده انصاری » بود.

این جریان در روز جمعه 21 ماه رمضان سال چهل هجرت ( در کوفه ) واقع شد. آنگاه امام حسن به تعیین استانداران و کارگزاران پرداخت و فرماندهان را نصب نمود و شؤون کشور اسلامی را تنظیم نموده و زیر نظر گرفت.

صلح امام حسن علیه السلام با معاویه

امام حسن در شرایطی خلافت را به دست گرفت که جو تشویش و نگرانی و شکی که در اواخر زندگانی پدرش علی بروز نموده بود به اوج خود رسیده بود.

از آن جا كه بنی اميه كينه اي ديرينه با خاندان بنی هاشم داشتند زمانه را مناسب دانستند و از تحولات جاري و عدم ثبات سياسي جامعه استفاده كردند.

معاويه جاسوسي را به شهرها روانه كرد تا زمينه تضعيف حكومت امام حسن را مهيا كند. پس از اطلاع امام حسن علیه السلام از تحريكات معاويه ابتدا به او هشدار دارد، سپس وارد كارزار با معاويه شد.

معاويه قبل از جنگ با حيله و تهديد وارد شد كه نتيجه مكر او مجبوركردن امام به پيشنهاد "صلح" معاويه شد اما با شرايط خاصي كه حضرت تعيين كردند. پيمان صلح در 25 ربیع‌ الاول سال 41 هجري انعقاد يافت.

شهادت امام حسن علیه السلام

بعد از مجبور شدن امام حسن علیه السلام به صلح با معاویه، از همان آغاز عده اي شروع به خرده گيري از حضرت كردند و معاويه با زير پا نهادن صلح نامه، انديشه كشتن حضرت را در سر پروراند. معاويه پس از چهار مرتبه اجراي نقشه شوم خود توانست در مرتبه آخر توسط "جعده" دختر اشعث همسر امام حسن توسط زهري قوي حضرت را مسموم كند كه بعد از اين زهر حضرت در بستر بيماري شديد افتاد و سرانجام در28 صفر سال 50 هجري در 47 سالگي به شهادت رسيد.

جنازه مطهر حضرت پس از مشايعت عظيم مسلمين و پس از جلوگيري شديد امويان از دفن بدن شريف ايشان در كنار قبر رسول خدا، نهايتا در قبرستان بقيع در مدينه منوره به خاك سپرده شد.

فرزندان

امام حسن پانزده فرزند پسر و دختر داشت. بهترین آمار در این خصوص ، کتاب ارزشمند « ارشاد » تألیف عالم بزرگ ، شیخ مفید ( وفات در سال 413 هجری قمری ) است . از گفتار ایشان ، در این مورد فهمیده می ‌شود که امام حسن دارای پانزده فرزند ( 8 پسر و 7 دختر ) بوده که هفت فرزندش از سه زن آزاد و بقیه از کنیزان بودند[۶]. امام حسن مجتبي عليه السلام همانند نامي كه خداوند بر ايشان نهاده بود داراي سيرت و صورت حسن و مثال صفات كامل انساني و اسلامي بودند.


پانویس

  1. محدث اربلی ، کشف الغمه ، فی معرفه الائمه علیهم السلام ، تبریز ، بنی هاشم ، 1381 ق ، چاپ اول ، ج 1 ، ص450
  2. ابراهیم ، حسینی لیلابی ، آمال الواعظین ، بی جا ، 1383 ، چاپ دوم ، ج 2 ، ص462
  3. هاشم ،رسولی محلاتی ،زندگانی امام حسن مجتبی  ، تهران ،دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، 1382 ،چاپ 12 ،ص 9
  4. محمدتقی ، مدرسی ، محمدصادق آل شریعت ، هدایتگران راه نور (زندگانی امام حسن مجتبی) ، قم ، موسسه ی فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان ، ج 4 ، ص10
  5. ابوحنیفه احمد بن داوود الدینوری ، الاخبار الطوال ، تحقیق عبدالمنعم عامر ، مراجعه جمال -الدین شیال ، قم ، منشورات رضی ، 1386 ش ، ص216 - عبدالحسین ، امینی ، همان ، ج 3 ، ص433
  6. هاشم ، رسولی محلاتی ، ارشاد – ترجمه ی رسولی محلاتی ، ج 2 ، ص17


چهارده معصوم علیهم السلام
اسامی

حضرت محمد صلی الله علیه و آلهحضرت فاطمه سلام الله علیها

امام علی علیه السلامامام حسن علیه السلامامام حسین علیه السلامامام سجاد علیه السلامامام باقر علیه السلامامام صادق علیه السلامامام کاظم علیه السلامامام رضا علیه السلامامام جواد علیه السلامامام هادی علیه السلامامام حسن عسکری علیه السلامامام زمان عجل الله تعالی فرجه

مفاهیم وابسته
اهل البیت علیهم السلامعصمتپنج تنعترتساداتاهل الذکراکمال دیناولی الأمر
آیات و احادیث مرتبط
آیه تطهیرآیه امامتآیه اکمالحدیث ثقلینحدیث سفینهحدیث یوم الدارحدیث طیر مشوی