عباس بن معروف قمى

«عباس بن معروف قمى» از عالمان و محدثان شیعه در قرن دوم و سوم هجری است. او با امام رضا، امام جواد و امام هادى (علیهم‌السلام) معاصر بوده و از یاران و راویان ایشان به شمار آمده است.

نام کامل	عباس بن معروف قمى
زادروز	قرن دوم هجری
زادگاه	قم
وفات	قرن سوم هجری
مدفن	قم
اساتید	على بن مهزیار اهوازى، صفوان بن یحیى، عبدالله بن مغیره، حسن بن محبوب،...
شاگردان	محمد بن حسن صفار قمى، احمد بن محمد بن عیسى اشعری قمى، محمد بن عبدالجبار قمى،...
آثار	کتاب الآداب، کتاب النوادر،...

منزلت و وثاقت

هر کس که با اخبار و روایات اهل بیت علیهم‌السلام انس دارد، مى داند در روایات متعدد از اول تا آخر فقه و مسائل اعتقادى و اجتماعى که در اخبار مطرح شده است، اسم «عباس بن معروف» بارها به چشم مى خورد. عباس بن معروف در سند ۲۳۹ روایت قرار گرفته و از سوی رجالیون توثیق شده است.

از تحقیق کتاب هاى متعددى که پیرامون راویان نوشته شده است، موقعیت و مقام این محدث بزرگ به دست مى آید. هر چند عموم گزارشگران از وى به نیکی یاد نموده اند، باید گفت دو نفر از برجسته ترین علماء شیعه وثاقت او را براى اولین بار، تأیید کرده و دیگران هم از آن‌ها پیروى نموده‌اند.

نجاشى مى گوید: «عباس بن معروف»، قمى و مورد اطمینان است. شیخ طوسى نیز مى گوید: «عباس بن معروف» اهل قم و داراى اعتقاد صحیح، پاک و خالص است. همچنین احمد بن محمد بن عیسى اشعری که محدّثی دقيق بوده، اخبار زيادی از عباس بن معروف قمی نقل كرده است كه نشانه اعتماد او به عباس قمی است.

مشایخ و استادان

بیشتر روایاتى که عباس بن معروف در «سند» آن واقع شده است، خود از بهترین و محکمترین روایات‌اند، چون بیشتر یا همه افرادى که در سند حدیث نامشان آمده است، از بزرگان و مشایخ شیعه اند. این سخن متکى به حقیقتى است که با مراجعه و دقت در کتاب‌هاى حدیثى ما، آشکار مى شود. بعضى از استادانى که این محدث بزرگوار از آنان حدیث نقل کرده است، عبارتند از:

1. على بن مهزیار اهوازى؛ از فقیهان بزرگ شیعه، و اصحاب امام رضا و امام جواد علیهماالسلام بود. از ناحیه امام جواد علیه‌السلام در مدح و ثناى او، اخبار فراوانى نقل شد. بیشتر روایاتى که عباس بن معروف نقل مى کند، از على بن مهزیار است.
2. عثمان بن عیسى؛ محدثى بلندمرتبه و مورد اطمینان است و ابوعمرو کشی او را از «اصحاب اجماع» مى داند.
3. صفوان بن یحیى؛ از مفاخر و بزرگان مذهب شیعه، و از یاران امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام است که از طرف آن بزرگواران وکالت داشت و بسیار مورد اطمینان بود.
4. عبدالله بن مغیره؛ بسیار مورد اطمینان بود و در شکوه، بزرگوارى، دیندارى و تقوى در زمان خود همانندى نداشت.
5. حسن بن محبوب؛ از اصحاب حضرت رضا علیه‌السلام و شخصى صاحب منزلت و مرتبه بالا و از چهار رکن عصر خود بود.
6. حسن بن علی بن فضال.
7. محمد بن ابی عمیر.

راویان و شاگردان

جمعى از راویان و شاگردان عباس بن معروف عبارتند از:

1. محمد بن حسن صفار قمى (م ۲۹۰ ق)؛ مهمترین شاگرد این محدث بزرگوار است، و نویسنده کتاب معروف «بصائرالدرجات» است. در سراسر این کتاب، صفار روایات بسیارى از عباس بن معروف نقل مى کند. نجاشى مى گوید: محمد بن الحسن صفار چهره برجسته اصحاب ما در قم و انسانى بسیار موثق و بلندمرتبه بود.
2. احمد بن محمد بن عیسى اشعری قمى؛ وى از بزرگان علماء و فقیهان قم، شخصیتى سیاسى و مورد احترام مردم بود. درباره اش گفته اند، رئیس بلامنازع قم و از یاران امام رضا، امام جواد و امام هادى علیهم‌السلام بود. این محدث دقیق، اخبار زیادى از عباس بن معروف نقل کرده است که بى‌گمان نشانه اعتماد او به «عباس» است.
3. محمد بن عبدالجبار قمى؛ اهل قم، مورد اطمینان دانشمندان شیعه و از اصحاب امام جواد، امام هادى و امام حسن عسکری علیهم‌السلام بود.
4. سعد بن عبدالله اشعری قمی.
5. محمد بن احمد بن یحیی اشعری قمی.

آثار و تألیفات

از مطالعه در کتابهاى علماى شیعه بدست مى آید که ایشان تألیفات روایتى داشته است. این کتاب ها از جمله منابعى‌اند که صاحبان «کتب اربعه» (کافى، تهذیب، استبصار و من لایحضره الفقیه) در جمع آورى اخبار اهل بیت عصمت و طهارت از آن‌ها سود برده اند.

نجاشى مى گوید: «کتاب الآداب» و «کتاب النوادر» براى اوست و ما به تمام روایات و مصنفات او سند داریم.

گزیده‌ای از روایات

در کتاب هاى معروف روایى شیعه مانند «بصائرالدرجات» روایات درباره مقامات ائمه اطهار علیهم‌السلام بسیار گویا و صریح‌اند. در اسناد بیشتر آن روایات، نام «عباس بن معروف» به چشم مى خورد که این گویاى اعتقاد راسخ این مرد به مقام‌هاى والاى اهل بیت علیهم‌السلام است.

در این بخش، بعضى از روایات منقول از او ذکر مى شود:

زیباترین اخلاق:

عباس بن معروف حدیثى را از طریق مشایخ خود، از امام جعفر صادق علیه‌السلام از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل مى کند که آن حضرت در سخنانى فرمود: «آیا به شما مسلمانان از بهترین و زیباترین خلق و خوى انسانى خبر دهم؟ سپس فرمود: ۱. گذشت از کسى که بر تو ستمى روا داشته است ۲. تلاش براى ایجاد رابطه با خویشاوندانى که مى خواهند با تو قطع رابطه کنند ۳. احسان و نیکى نمودن به کسانى که علاقه ندارند به تو نیکى نمایند. و در آخر فرمود: در اختلاف و تفرقه، هلاکت و نابودى اسلام است».

قهرمان واقعى:

امام زین العابدین علیه‌السلام فرمود: روزى رسول اکرم صلی الله علیه و آله از کوچه هاى مدینه عبور مى کرد، متوجه شد جمعى از جوانان سنگى را از زمین برمى دارند (وزنه‌بردارى مى کنند) حضرت پیش رفت، پرسید: چکار مى کنید؟ گفتند: «یا رسول الله! مسابقه مى دهیم تا بدانیم کدام یک از ما نیرومندتر است». حضرت ضمن تأیید کار آن‌ها به نکته اى بسیار باارزش اشاره کرد و فرمود: آیا به شما بگویم که نیرومندترین و قهرمانترین شما چه کسى است؟ آن کس قهرمان است که این سه امتیاز را داشته باشد: ۱. به خاطر دوستى ها خود را به گناه آلوده نکند ۲. زمانى که به خشم آمد، از مسیر حق و انصاف و انسانیت خارج نشود ۳. اگر روزى به قدرت و مقام رسید به مال و جان و آبروى مردم دست درازى نکند.

زیرک واقعی:

از امام صادق علیه‌السلام نقل مى کند که حضرت فرمود: بر شما باد که نماز را با حضور قلب و اخلاص بخوانید. به سوى آخرت گرایش داشته باشید که مرد آخرت بین، مبارک بنده‌اى است و براى جهان آخرت تلاش کنید. چه بسیار اتفاق مى افتد که انسان در زندگى روزمره خیلى زیرک است به گونه اى که مردم مى گویند، فلانى چقدر زرنگ و زیرک است! ولى بدانید آن فردى زیرک است که در امور مربوط به آخرت و جهان باقى زیرک باشد.

منابع

• "عباس بن معروف قمى؛ حدیث صداقت"، ستارگان حرم، ابوالحسن ربانى صالح‌آبادى، ج۶.
• "عباس بن معروف قمى"، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، ج۱، ص۴۲۷.