فرج زنجانی

«اخی فرج زنجانی» (م، ۴۵۷ ق)، از عارفان و مشایخ بزرگ صوفیه اهل زنجان در قرن پنجم هجری است. فرج زنجانی از مریدان ابوالعباس نهاوندی بود و خود نیز به عنوان مرشدی معنوی برای بسیاری از جویندگان راه حق، نقش مهمی ایفا کرد.


نام کامل	اخی فرج زنجانی

زادگاه	زنجان
وفات	۴۵۷ قمری
مدفن	زنجان

اساتید	ابوالعباس نهاوندی،...
شاگردان	نظامى گنجوى،...

زندگی‌نامه

اخی فرج زنجانی در ابتدا به شغل مُكاری (كرايه كشی با حيوان) مشغول بوده است و پس از مدتی با ترک اين شغل به راه حق پرداخته و در سال ۴۲۵ هجری در زنجان خانقاه بزرگی بنا نهاد كه احتمالاً محل آن در ورودی شهر در كنار امامزاده سيد ابراهيم قرار داشته است.

شيخ پس از كسب علوم اسلامی در مدارس شهر زنجان به خدمت ابوالحسن نهاوندی، عارف مشهور آن دوران رسيد و تحت نظر او به درک عوالم كشف و شهود نايل شد. پس از آن به كشورهای اسلامی سفر كرد و بعد از تكميل دانش خود، به‌منظور تربيت شاگردانی در اين زمينه به شهر زنجان بازگشت. زنجان در عصر اين شيخ يک مركزيت عرفانی داشت و محل آمد و شد علاقه‌مندان به عرفان و تصوف بود و خانقاهش مأمن و پناهگاه اهل دل و محل اعتكاف دراويش و جماعت اهل زهد و تصوف شده بود.

شيخ اخی فرج زنجانی در ماه رجب سال ۴۵۷ یا ۴۵۸ هجری قمری درگذشت. مرگ او ضایعه‌ای بزرگ برای جامعه‌ی عرفانی آن زمان محسوب می‌شد. مرقد شيخ را در محل ميدان انقلاب (ضلع شمال غربی) در زنجان معرفی می‌كنند. وجود كوهی به نام چله خانه در شمال شهر زنجان و مسجد سنگی معروف به «داش مسجد» در همان كوه كه علايم آن موجود است، نشانی از اجرای آداب رياضت و مراقبت دل توسط شيخ اخی فرج و مريدان وی است.

جایگاه عرفانی فرج زنجانی

جایگاه اخی فرج زنجانی در تاریخ عرفان اسلامی غیرقابل انکار است. او به دلیل زهد و تقوای خود، در میان مردم زمانه‌اش شهرت داشت و به عنوان یکی از شخصیت‌های برجسته‌ی عرفانی شناخته می‌شد. برخی منابع از کرامات و حالات معنوی او یاد کرده‌اند که نشان‌دهنده‌ی جایگاه والای او در میان عارفان است.

ابوالحسن هجویری در «کشف المحجوب» درباره او می گوید: «شیخ شقیق فرج معروف به اخی زنگانی (زنجانی) مردی نیکوسیرت و ستوده طریقت بود. جامی نیز او را در زمره صوفیان بزرگ قرار داده است.

فرج زنجانی به دلیل ارتباط نزدیک با شیخ ابوالعباس نهاوندی و نیز به دلیل سیر و سلوک معنوی خود، در میان عارفان و صوفیان زمانه‌اش از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود و به عنوان مرشدی معنوی برای بسیاری از جویندگان راه حق شناخته می‌شد. او به عنوان مریدی وفادار و عارفی زاهد، تأثیر قابل‌توجهی بر جریان عرفان اسلامی گذاشت. او یکی از حلقه‌های مهم در سلسله‌ی عرفانی آن دوران شناخته می‌شد و بسیاری از عارفان بعدی، از جمله شهاب الدین سهروردی، از طریق او به سلوک معنوی دست یافتند. به گفته دولتشاه سمرقندی، نظامى گنجوى از شاگردان فرج زنجانى بوده است. این موضوع نشان‌دهنده‌ی تأثیر عمیق فرج زنجانی در گسترش عرفان اسلامی است.