یونس بن ظبیان
«يونس بن ظبيان كوفى» از راویان شیعه در قرن دوم هجری و از اصحاب امام صادق عليه‌السلام است. گرچه برخی عالمان، یونس را از محدثان مورد اعتماد دانسته‌اند، اما بیشتر علمای رجال، وی را تضعیف نموده و فردی غالی و جاعل حدیث توصیف کرده‌اند.
معرفی اجمالی
یونس بن ظبیان ازدی کوفی، از راویان شیعه[۱] و از اصحاب امام صادق علیه‌السلام[۲] بوده و از ایشان روایت کرده است.[۳] در کتب اربعه حدیثی، از یونس بن ظبیان حدود 46 روایت موجود است که همه این روایات بدون واسطه از امام صادق علیه السلام و عمدتا در موضوعات اعتقادی و اخلاقی نقل شده است.
محدثانی نیز مانند محمد بن موسی حوراء،[۴] محمد بن عیسی،[۵] ذبیان بن حکیم، حسین بن احمد منقری، محمد بن سنان زاهری، زیاد بن مروان قندی، مفضل بن عمر جعفی، منذر بن یزید و صالح بن عقبه، از جمله کسانی هستند که از او بهره علمی برده‌اند.[۶]
از کلام نجاشی و غیر او استفاده می‌شود که یونس کتاب‌هایی داشته است،[۷] ولی آنها را نام نبرده‌اند. به قولی او دارای «کتاب الحدیث» می‌باشد.[۸]
در دیدگاه رجالیون
دیدگاه علمای رجال درباره یونس بن ظبیان مختلف است؛ برخی او را توثیق نموده و برخی تضعیف کرده اند.
نجاشی یونس را جدّا ضعیف می‌داند و همه کتاب‌های او را تخلیط می‌شمرد.[۹] ابن غضائری او را غالی و کذّاب و جاعل حدیث می‌داند.[۱۰] ابوعمرو کشی با سند خود از امام کاظم (علیه‌السّلام) نقل می‌کند که حضرت بر او هزاران بار لعن فرستاد: (لعن یوسف بن ظبیان الف لعنة یتبعها الف لعنة). و عبدالله مامقانی در مورد او گوید: دروغگو، ضعیف، مخلّط و وضّاع (زیاد جعل کننده حدیث) است.[۱۱]
در مقابل، برخی دیگر همچون جعفر بن محمد قولویه، علی بن ابراهیم و ابن شهرآشوب، او را از محدثان مورد اعتماد توصیف کرده‌اند.[۱۲]
شیخ عباس قمی در منتهی الآمال در این باره می گوید: «اگرچه فضل بن شاذان او را از كذابين شمرده و نجاشى فرموده كه او ضعيف است جداً و التفات كرده نمى شود بر روايات او و ابن غضائرى گفته كه او غالى و كذّاب و وضّاع حديث است. ولكن شیخ ما (محدث نوری) -عطّر الله مرقده- در خاتمه مستدرک الوسائل فرموده: و دلالت مى كند بر حسن حال او و استقامت و علوّ مقام او و عدم غلو او اخبار بسيارى. پس آن اخبار را ذكر فرموده كه از جمله كلام حضرت صادق عليه‌السلام است در حق او كه در جامع بزنطى است كه فرموده: رحمه‌ُ الله و بَنى له بيتاً فى الجنّة، كان واللّه مأموناً على الحديث.[۱۳] و هم تعليم حضرت صادق عليه‌السلام به او زيارت حضرت سیدالشهداء عليه‌السلام را به نحوى كه شيخ طوسی در تهذيب الاحکام و ابن قولويه در كامل الزیارات روايت كرده اند و نيز تعليم آن جناب به او دعاى معروفى كه در نجف بايد خواند كه اول آن «اللهم لابدّ من امرك» است كه در تمام كتب مزاريه مذكور است و هم تعليم او فرموده كه عوذه (تعویذ)[۱۴] را كه براى رفع درد چشم نافع است. و نيز شيخ ما (محدث نوری) جواب داده از اخبارى كه در مذمّت او وارد شده، به تفصيلى كه مقام گنجايش ذكر ندارد، طالبين رجوع كنند به آن كتاب شريف[۱۵] و گذشت در مورد فیض بن مختار کوفی چيزى كه متعلق به او بود».[۱۶]
با این وجود، برخی گفته اند: بعضی روایات که از امام صادق (علیه‌السّلام) در مورد مدح یونس وارد شده، یا سند آن ضعیف است و یا حمل بر تقیه می‌شود و یا اینکه یونس در زمان امام صادق (علیه‌السّلام) هنوز غالی نشده بوده است.[۱۷] گفته شده: یونس کسی بود که ادّعا می‌کرد در حال طواف به او ندا می‌شد که «انّی أنا اللّه لا إله أنا فاعبُدنی وأقم الصّلاة لذکری…».[۱۸]
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۳۳۶.
- ↑ نجاشی، رجال النجاشی، ص۴۴۸.
- ↑ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۴۱۹.
- ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۸۲.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ص۳۶۳.
- ↑ محمد اردبیلی، جامع الرواة، ج۲، ص۳۵۶.
- ↑ رجال النجاشی، ص۴۴۸.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۶، ص۳۷۴.
- ↑ رجال نجاشى، ص 448.
- ↑ علی تبریزی، بهجة الآمال، ج۷، ص۳۵۴.
- ↑ مامقانی، تلخیص مقباس الهدایة، ص۲۶۹.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۲۱، ص۲۰۵-۲۰۷.
- ↑ بحارالانوار، ج 47، ص 346، به نقل از سرائر از جامع بزنطى.
- ↑ ما آن عوذه را در باقيات صالحات و آن زيارت و دعا را در مفاتيح ذكر كرديم.
- ↑ میرزا حسین نوری، خاتمه المستدرک، ج ۹، ص ۲۳۴.
- ↑ شیخ عباس قمی، منتهی الآمال، قسمت دوم، باب نهم.
- ↑ علی تبریزی، بهجة الآمال، ج۷، ص۳۵۵.
- ↑ علی تبریزی، بهجة الآمال، ج7، ص354.
منابع
- "یونس ازدی"، پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرةالمعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۸۷۱.
- "دروغ پردازان در حوزه حدیث شیعه"، سایت پژوهه، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۱۷.
- منتهی الآمال قسمت دوم، باب نهم در تاريخ حضرت امام صادق(عليه‌السلام)، شیخ عباس قمی.
- "زمینه های تضعیف یونس بن ظبیان"، رحیمه شمشیری، علوم قرآن و حدیث، آذر 1398.
