ام حبیبه

«امّ حبیبة» دختر ابوسفیان، همراه شوهرش عبیدالله بن جحش به اسلام گروید و سپس به «حبشه» هجرت نمود. وی پس از درگذشت شوهرش، به همسری پيامبر اکرم (صلى الله عليه وآله) درآمد.

زندگی‌نامه

رملة (هند) دختر ابوسفیان معروف به امّ حبیبة، در 17 سال پيش از بعثت در مكه متولد شد. ام حبیبه بر خلاف پدرش، به همراه شوهرش عبیدالله بن جحش اسدی به اسلام گروید و در اثر آزار مشرکان مکه در سال پنجم بعثت به همراه کاروان مسلمانان به سرزمین «حبشه» هجرت نمود.

وی در حبشه فرزندی به دنیا آورد به نام «حبیبه» که به همین دلیل به «ام حبیبه» شهرت یافت. شوهر ام حبیبه در حبشه مسیحی شد و در همانجا درگذشت، و ام حبیبه بی‌سرپرست ماند. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) وقتی از این واقعه آگاهی یافت، شخصی را از جانب خود به حبشه فرستاد و ام حبیبه را خواستگاری کرد. برخی مورخین نقل کرده اند که نجاشی پادشاه حبشه، چهارصد اشرفی به عنوان مهر از جانب رسول خدا به ام حبیبه داد. بنا بر نظر برخی مورخین، این خواستگاری و ازدواج در سال هفتم هجرت رخ داده است. مسلمانان مهاجر از جمله ام حبیبه، در همان سال، به مدینه آمدند.

ازدواج حکیمانه پیامبر، دارای مصلحت اجتماعی بود، زیرا توانست دسته‌ای قوی از دشمنان خود و اسلام را در آن شرایط سخت و بحرانی «تحبیب قلوب» نموده و به اسلام آورد. و لذا روایت شده که چون خبر این ازدواج به ابوسفیان رسید، در توصیف حضرت رسول گفت: هو الفحل لا یقدح انفه؛ یعنی این دامادی است که به زمین نخواهد خورد.

در سال هشتم هجری هنگامى که پیامبر(صلي الله عليه وآله) آهنگ فتح مکه را داشت، ابوسفیان به مدینه آمد تا با ایشان درباره افزودن به مدت صلح حدیبیه گفت‌وگو کند. بعد به خانه دخترش ام حبیبه رفت و خواست روی بستر پیامبر بنشیند، اما ام حبیبه بی‌درنگ آن را جمع کرد و گفت: «این بستر رسول خداست و سزاوار نیست مردی کافر و مشرک بر آن بنشیند.» ابوسفیان از این رفتار دخترش برآشفت و خانه وی را ترک کرد.

ام حبيبه از راويان حديث پيامبر(ص) بود و افرادي چون برادرش معاويه، عُرْوة بن زبير و دخترش حبيبه از او روايت كرده ‏اند. شمار حديث‌هاي ‌گزارش شده از وي در مسند ابن راهويه، 34 حديث است.

ام حبیبه در سال 44 هجری در مدینه دار فانی را وداع گفت و مروان بن حكم، حاكم مدينه، بر او نماز ‌گزارد.

ام‌حبيبه در شأن نزول

1. از نظر برخى مفسران عامه، ازدواج پيامبر(صلى الله عليه وآله) با امّ‌حبيبه موجب مودت بين وى و ابوسفيان شد، ازاين‌رو نزول آيه: «عَسَى اللّهُ اَن يَجعَلَ بَينَكُم وبَينَ الَّذينَ عادَيتُم مِنهُم مَوَدَّة =

اميد است خدا ميان شما و كسانى از مشركان كه با شما دشمنى كردند پيوند محبت برقرار كند ...» (ممتحنه/60 ، 7) را درباره اين ازدواج دانسته‌اند[70]؛ ليكن برخى از مفسران ارتباط اين آيه با ازدواج ام حبيبه را مردود و برخى ديگر از باب تطبيق دانسته‌اند.[71] بيشتر مفسران نزول اين آيه را درباره اسلام آوردن مشركان در فتح مكه مى‌دانند كه موجب مودت بين مسلمانان و آنان شد.[72]

2. به نقلى پس از چند غزوه،[73] زنان پيامبر(صلى الله عليه وآله)از آن حضرت خواستند تا بر نفقه آنان بيفزايد و زندگى ايشان را توسعه دهد. گفته شده: درخواست ام‌حبيبه از پيامبر جامه‌اى سُحُولى[74] (جايى يا قبيله‌اى در يمن)[75] يا سُحْوانى[76]بوده است. رسول خدا كه توان بر آوردن اين خواسته‌ها را نداشت مدت يك‌ماه از آنان كناره گرفت، تا آيات 28 ـ 29 احزاب/33 در اين باره نازل شد و به زنان پيامبر هشدار داد كه اگر زندگى پرزرق و برق دنيا را مى‌خواهيد مى‌توانيد از پيامبر جدا شويد[77]. «يـاَيُّهَا النَّبىُّ قُل لاَِزوجِكَ اِن كُنتُنَّ تُرِدنَ الحَيوةَ الدُّنيا و زينَتَها فَتَعالَينَ اُمَتِّعكُنَّ واُسَرِّحكُنَّ سَراحـًا جَميلا * و اِن كُنتُنَّ تُرِدنَ اللّهَ ورَسولَهُ والدّارَ الأخِرَةَ فَاِنَّ اللّهَ اَعَدَّ لِلمُحسِنـتِ مِنكُنَّ اَجرًا عَظيمـا = اى پيامبر! به همسرانت بگو: اگر شما زندگى دنيا و زرق و برق آن را مى‌خواهيد، بياييد با هدايايى شما را بهره‌مند سازم و به طرز نيكويى رهايتان سازم و اگر شما خدا و پيامبرش و سراى آخرت را مى‌خواهيد، خداوند براى نيكوكاران شما پاداشى بزرگ آماده ساخته است». با نزول اين آيات همسران پيامبر از جمله امّ‌حبيبه بودن با آن حضرت را ترجيح دادند.[78]

3. به موجب برخى روايات، پس از نزول آيه تخيير (احزاب/33،28 ـ 29) زنان پيامبر(صلى الله عليه وآله)ترسيدند كه آن حضرت آنان را طلاق دهد، بدين سبب از وى خواستند همچنان همسران پيامبر(صلى الله عليه وآله) باقى باشند[79] و آن حضرت در تقسيم اوقات و نفقه هرگونه كه صلاح دانست عمل كند. درباره (درخواستهاى ايشان آيه: «تُرجى مَن تَشاءُ مِنهُنَّ و تُـوى اِلَيكَ مَن تَشاءُ ... =

در مورد رفتار با همسرانت و تقسيم اوقات بر آنها نوبت هر يك از آنان را كه خواهى تأخير انداز (ارجاء) و هر يك را كه خواهى نزد خود جاى ده (ايواء)» (احزاب/33، 51) نازل شد. برخى مفسران امّ‌حبيبه را از زنان «ارجاء» دانسته‌اند[80]، هر چند مفسران ديگرى وى را از زنان «ايواء» برشمرده‌اند.[81]