ملا حسین واعظ کاشفی
ملا حسین کاشفی (م، ۹۱۰ ق)، فقیه، محدث، مفسر، واعظ، صوفى، ادیب و شاعر قرن دهم هجری است. مجالس وعظ و سخنرانی‌های وی در آن دوره شهرت داشته و معاصران وی از جایگاه او نزد مردم و همچنین حاکمان وقت سخن گفته‌اند. اثر مشهور ملاحسین واعظ، «روضة الشهداء» در موضوع مقتل می باشد.
زندگی‌نامه
حسین کاشفی سبزواری هروی، در نیمه اول قرن نهم هجری (احتمالا ۸۳۰ ق) در سبزوار به دنیا آمد. دوره جوانى را در آن شهر گذراند و در آنجا نشو و نما یافت.
کاشفی پس از کسب علوم مقدماتی مسافرتی به افغانستان نمود و در حضور علمای هرات و دیگر بلاد به تحصیل خود ادامه می داد. نوشته اند در هرات با خواهر عبدالرحمن جامی (شاعر معروف قرن نهم) ازدواج نمود و سپس سالها در عراق و حلّه چند سالی از هر عالمی توشه ای کسب نمود و سپس به زادگاه خویش مراجعت کرد و به تدریس و تحقیق و تألیف مشغول شد.
به نوشته دهخدا، وى در زمان سلطان حسین بایقرا وزیر امیرعلی شیرنوایی (دوره تیموریان) در هرات و نیشابور، مشغول وعظ و ارشاد بوده و با صوتى خوش و آهنگى دلکش آیات قرآنیه و احادیث نبویه را با عبارات و اشارات لایقه به عرصه بیان مى‌آورده است.
از ملازمان امیرعلى شیرنوایى بود. پس از ملاقات مولانا جامى و معاشرت با وى، طریقت نقشبندیه را پذیرفت. درباره ى مذهب کاشفى اختلاف است؛ برخی وى را به جهت گرایش به تصوف و ملازمت با امیرعلی شیرنوایى و نسبت خانوادگى نزدیک به ملا عبدالرحمان جامى، سنى مذهب دانسته، و به جهت نگارش کتاب «روضة الشهداء» و محل رشد و تربیتش در سبزوار که از شهرهاى اهل تشیع بوده، شیعه مذهب معرفی کرده اند. به هر حال وى در هرات به شیعه بودن و در سبزوار به تسنن اشتهار داشت.
حسین کاشفی سبزواری سرانجام در سال ۹۰۶ یا ۹۱۰ قمری در هرات درگذشت.
ویژگی‌های
سید نور الله شوشتری یک قرن بعد از کاشفی، او را فاضل، جامع علوم دینی و سفینه معارف یقینی می‌داند. و می‌نویسد: از جفر و تکسیر و سیمیا آگاه و در نجوم صاحب دستگاه بوده است، نفسی با تاثیر و عبارتی دلپذیر داشت. در بلاغت فصیح عهد و مسیح مهد بود.» برترین کتاب کاشفی را جواهر التفسیر می‌داند.
میرزا عبدالله افندی در ریاض العلماء، میرزا محمدباقر موسوی و محمد علی مدرس، وی را با همین صفات ستوده‌اند.
آثار و تألیفات
- «جواهرالتفسیر» شامل تفسیر سوره‌هاى حمد، بقره، آل عمران و بخشى از سوره نساء، به زبان فارسى است.
- «مختصر الجواهر»، تفسیرى دیگر در حدود بیست هزار سطر؛
- «جامع الستین» در تفسیر «سوره یوسف»؛
- «المواهب العلیة»، معروف به «تفسیر حسینى» به نام سلطان حسین بایقرا؛
- «روضة الشهداء» در مقاتل و ذکر مصیبت اهل بیت علیهم السلام و واقعه‌ى کربلا که چون اهل منبر از روى این کتاب مى‌خواندند به روضه خوان مشهور شدند؛
- «الاربعین» در احادیث موعظه؛
- «المرصد الاسنى» در شرح اسماءاللَّه الحسنى؛
- «اخلاق محسنى»؛
- «مخزن الانشاء» در فن ترسل که براى سلطان حسین بایقرا و امیرعلی شیرنوایى در ۹۰۷ ق، تألیف نموده؛
- «انوار سهیلى» در تدابیر حکم و آداب از زبان حیوانات، بازنویسى از «کلیله و دمنه» نصراللَّه منشى که آن را براى امیر شیخ احمد سهیلى از امراى عهد سلطان حسین بایقرا نوشت؛
- «اسرار قاسمى» در سحر و طلسمات و کیمیا؛
- «بدایع الافکار فى صنایع الاشعار»، در ذکر صناعات ادبى؛
- شرح مثنوى مولوى؛
- «لب المثنوى»؛
- «لب اللب مثنوى»؛
- «اختیارات النجوم» به نام «الواح القمر»؛
- «السبعة الکاشفیة»، شامل هفت وسیله در علم نجوم.
منابع
- انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج۵، ص۱۵.
- جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.
- پایگاه شعائر.
