حدیث مصحف

«حدیث مُصَحَّف» حدیثى است که قسمتى از سند یا متن آن به کلمه یا عبارت مشابه آن تغییر یافته باشد.

مشابهت دو کلمه که موجب تصحیف مى‌شود، گاه ممکن است در کتابت‌ باشد، مانند تصحیف‌ «برید» به‌ «یزید» (برید بن معاویه عجلى به یزید بن معاویه)، و «جریر» به‌ «حریز»؛ و نیز مانند تصحیف در حدیث «من صام رمضان و اتبعه ستّاً من شوال»، که‌ کلمه «ستّا» به «شیئا» تصحیف شده است. و مثل حدیث: «ان النبی‌ احتجر بالمسجد»، (ای اتخذ حجرة من حصیر. یعنى رسول اکرم در مسجد حجره‌اى از حصیر و بوریا ساخت) که به «احتجم» (یعنى پیغمبر در مسجد حجامت فرمود) تصحیف شده است.

و گاهى نیز تصحیف در معنى و مفاد حدیث است، مثل این حدیث که‌ از ابوموسى محمد بن المثنى العنزى نقل شده که گفت: «نحن قوم لنا شرف نحن عنزة صلّى الینا رسول الله‌» که راوى لفظ «عنزه» را که مراد عصاى کوتاه است‌ به «عنزة» که نام قبیله راوى است، تصحیف نموده و مفاد حدیث را که حاکى از نماز گزاردن رسول خدا به طرف عصاى‌ خویش است‌ به نماز گزاردن رو به قبیله عنزه تغییر داده است.

به نظر می رسد که با توجه به معنای لغوی و استعمالات دو واژه تحریف و تصحیف، تحریف اعم از تصحیف است و هر گونه تغییر در کلام را شامل می گردد، اما تصحیف تنها قسمی از تحریف است که در آن تغییر واژه از یکسانی یا شباهت لفظی یا کتبی دو کلمه ناشی می شود.

منابع

• درایة الحدیث، کاظم مدیر شانه چی.
• «تصحیف و تحریف»، دانشنامه جهان اسلام، سید محمدجواد شبیری، جلد۷، ص۳۵۳-۳۶۰.