رجعت

رجعت در لغت به معناي بازگشت است و در اصطلاح عبارت است از بازگشت گروهی از مردگان به دنیا اعتقاد به رجعت مختص به شیعه است. در روایات شیعه از بازگشت ائمه و پیامبر به دنیا و بخصوص از امام حسین علیه السلام به عنوان اولین بازگشت کننده سخن به میان آمده است. همچنین از بازگشت مومنان محض و مشرکان محض.

برخی روایات نیز به یاری امام زمان عجل الله تعالی فرجه توسط برخی از مومنان در زمان ظهور اشاره دارند که البته ممکن است این منظور این روایات یاری ارواح آنان از قیام امام زمان باشد.

رجعت در تعليمات اهل بيت علیهم السلام

در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است:

نخستين كسى كه زمین از او ميشكافد و به دنيا برميگردد حسين بن على عليه السّلام است. و رجعت همگانی نیست بلکه خاص است و به جز آنکه محض ایمان باشد و آنکه محض شرک باشد رجعت ندارند.

بكير بن اعين از امام محمد باقر عليه السّلام نقل می نماید که فرمود: پيغمبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم و على عليه السّلام بدنيا رجعت ميكنند.

رجعت از موضوعاتي است كه امامان بزرگوار شيعه همواره بر آن به عنوان يك اعتقاد اصيل تأكيد مي‌كرده اند. در حديثي امام صادق علیه السلام رجعت را از شرائط ايمان شمرده است. مأمون عباسي از امام رضا علیه السلام پرسيد، درباره رجعت چه مي‌گوئيد، فرمود: رجعت حق است؛ در امت هاي گذشته بوده و قرآن از آن ياد كرده است.

پيغمبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمودند: هر آنچه در امت هاي پيشين واقع شده نظير آن در اين امّت نيز واقع مي‌شود. در ادعيه و زيارات وارد شده از معصومين علیهم السلام بارها به مسأله رجعت اشاره شده است. ناگفته نماند رجعت همگاني نيست؛ بلكه خاص است و فقط كساني به دنيا بازمي‌گردند كه مؤمن خالص يا مشرك محض باشند.

تواتر روایات مربوط به رجعت

علامه طباطبائي در الميزان مي‌نويسد: فرقه‌هاي غيرشيعي – عامه مسلمين - هر چند ظهور مهدي عجل الله تعالی فرجه الشریف را قبول دارند و رواياتش را به طور متواتر از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل كرده‌اند ولي مسأله رجعت را انكار و آن را از ويژگي هاي اعتقادي شيعه دانسته‌اند، در ادامه مي‌افزايد: روايات اهل بيت علیهم السلام نسبت به اهل رجعت تواتر معنوي دارد. افزون بر اين كه تعدادي از آيات و روايات كه در باب رجعت وارد شده دلالتش تام و قابل اعتماد است.

علامه مجلسی مي‌فرمايد: چگونه ممكن است شخص باايماني كه حقانيت اهل بيت علیهم السلام را باور دارد. در مورد رجعت، ترديد به خود راه دهد در حالي كه نزديك به دويست حديث صريح از معصومين علیهم السلام به طور متواتر به ما رسيده و بيش از چهل تن از بزرگان شيعه مانند شيخ طوسی، شيخ مفيد و ديگران و بيش از پنجاه كتاب معتبر اين احاديث را جمع‌آوري نموده‌اند. و اگر بنا باشد احاديث مربوط به رجعت – با اين كثرتي كه ياد شد - متواتر نباشد. ديگر در هيچ موردي نمي‌توان ادعاي تواتر نمود.

دلایل رجعت از قرآن و روايات

قطعی ترين دليل و راهنماي مسلمانان – قرآن- نه تنها رجعت را امري محال و ناشدني نمي‌داند؛ بلكه آن را ممكن و به وقوع آن در امت هاي گذشته در چندين جاي قرآن اشاره كرده است. از جمله آياتي كه بر اصل مسأله رجعت دلالت دارد آيه:

«وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِمَّنْ يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ»؛ روزي را كه ما از هر امتي، گروهي را از كساني كه آيات ما را تكذيب مي‌كردند، محشور مي‌كنيم و آنها را نگه مي‌داريم تا به يكديگر ملحق شوند.

بايد توجه داشت مقصود از اين آيه «قيامت» نيست چون با كلمه «من» تبعيضيّه مي‌فرمايد: «من كلّ امةٍ فوجاٌ» یعني از هر امتي گروهي را محشور مي‌كنيم.

در حالي كه قرآن كريم درباره حشر روز قيامت مي‌فرمايد: «وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا»؛ همه آنان (انسانها) را برمي‌انگيزانيم و احدي از ايشان را فرو گذار نخواهيم كرد.

در روايات معصومين علیهم السلام براي اثبات رجعت به اين آيه استناد شده است. لازم به ذكر است؛ رجعت جلوه‌اي كوچك از رستاخيز و قيامت بزرگ است و همان دليلي كه معاد جسماني را ثابت مي‌كند، رجعت را نيز ثابت مي‌كند. تنها تفاوت بين رجعت و معاد در اين است كه زمان رجعت در دنياست ولي زمان معاد آخرت است.

رابطه رجعت با ظهور امام زمان عج و قیامت

علامه طباطبایی ره: روایات ثابت کننده رجعت اگر چه خبرهای واحد مختلف هستند اما با وجود کثرتشان در یک معنا اتحاد دارند و آن اینکه نظام دنیایی به سمت روزی سیر میکند که خداوند سبحان در آن معصیت نمی شود بلکه به بندگی خالص بندگی میشود که شائبه ای از هوای نفس و اغوای شیطان در آن وجود ندارد. و در آن بعضی اموات از اولیای خدای تعالی و دشمنان خدا به دنیا باز می گردند و حق از باطل جدا می گردد. و این مطلب این نکته را می رساند که رجعت از مراتب روز قیامت است. اگر چه در کشف و ظهور پایین تر از قیامت است بخاطر امکان راه یافتن فساد و شر درآن فی الجمله، به خلاف قیامت (که هیچ گونه فساد و شری درآن راه نخواهد یافت) و به همین دلیل، روز ظهور حضرت مهدی (عج) نیز گاه ملحق به آن شده است؛ به خاطر ظهور تامه حق در آن. اگر چه روز ظهور حضرت نیز غیر از رجعت است در روایتی از ائمه اهل البیت آمده است: «أيام الله ثلاثة: يوم الظهور و يوم الكرة و يوم القيامة؛ ایام الله سه روز هستند: روز ظهور و روز رجعت و روز قیامت»

و این معنی یعنی اتحاد به حسب حقیقت و اختلاف به حسب مراتب موجب شده است که در روایات اهل بیت علیهم السلام برخی آیات یکبار به قیامت و بار دیگر به رجعت و بار دیگر به ظهور تفسیر شود.

برخي از علل و فلسفه رجعت از ديدگاه روايات

• نشان دادن شكوه و عزت مؤمنان، ذلت كافران
• استقرار حكومت صالحان
• انتقام از ستمگران و پديدآورندگان حادثه عاشورا
• مشاركت در حكومت عدل حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف.

منابع

• طباطبايى، محمدحسين، الميزان في تفسير القرآن، لبنان، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات ، چاپ 2، 1390 ه.ق.
• کاظم احمدزاده، رجعت، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 7 اسفند 1391.
• مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ق.