دعای ۴۸ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش دوم)
اللَّهُمَّ إِلَیک تَعَمَّدْتُ بِحَاجَتِی، وَ بِک أَنْزَلْتُ الْیوْمَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی وَ مَسْکنَتِی، وَ إِنِّی بِمَغْفِرَتِک وَ رَحْمَتِک أَوْثَقُ مِنِّی بِعَمَلِی، وَ لَمَغْفِرَتُک وَ رَحْمَتُک أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِی، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ تَوَلَّ قَضَاءَ کلِّ حَاجَةٍ هِی لِی بِقُدْرَتِک عَلَیهَا، وَ تَیسِیرِ ذَلِک عَلَیک، وَ بِفَقْرِی إِلَیک، وَ غِنَاک عَنِّی، فَإِنِّی لَمْ أُصِبْ خَیراً قَطُّ إِلَّا مِنْک، وَ لَمْ یصْرِفْ عَنِّی سُوءاً قَطُّ أَحَدٌ غَیرُک، وَ لَا أَرْجُو لِأَمْرِ آخِرَتِی وَ دُنْیای سِوَاک.
اللَّهُمَّ مَنْ تَهَیأَ وَ تَعَبَّأَ وَ أَعَدَّ وَ اسْتَعَدَّ لِوِفَادَةٍ إِلَى مَخْلُوقٍ رَجَاءَ رِفْدِهِ وَ نَوَافِلِهِ وَ طَلَبَ نَیلِهِ وَ جَائِزَتِهِ، فَإِلَیک یا مَوْلَای کانَتِ الْیوْمَ تَهْیئَتِی وَ تَعْبِئَتِی وَ إِعْدَادِی وَ اسْتِعْدَادِی رَجَاءَ عَفْوِک وَ رِفْدِک وَ طَلَبَ نَیلِک وَ جَائِزَتِک.
اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ لَا تُخَیّبِ الْیوْمَ ذَلِک مِنْ رَجَائِی، یا مَنْ لَا یحْفِیهِ سَائِلٌ وَ لَا ینْقُصُهُ نَائِلٌ، فَإِنِّی لَمْ آتِک ثِقَةً مِنِّی بِعَمَلٍ صَالِحٍ قَدَّمْتُهُ، وَ لَا شَفَاعَةِ مَخْلُوقٍ رَجَوْتُهُ، إِلَّا شَفَاعَةَ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیتِهِ عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ سَلَامُک.
أَتَیتُک مُقِرّاً بِالْجُرْمِ وَ الْإِسَاءَةِ إِلَى نَفْسِی، أَتَیتُک أَرْجُو عَظِیمَ عَفْوِک الَّذِی عَفَوْتَ بِهِ عَنِ الْخَاطِئِینَ، ثُمَّ لَمْ یمْنَعْک طُولُ عُکوفِهِمْ عَلَى عَظِیمِ الْجُرْمِ أَنْ عُدْتَ عَلَیهِمْ بِالرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ.
فَیا مَنْ رَحْمَتُهُ وَاسِعَةٌ، وَ عَفْوُهُ عَظِیمٌ، یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ، یا کرِیمُ یا کرِیمُ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عُدْ عَلَیّ بِرَحْمَتِک وَ تَعَطَّفْ عَلَیّ بِفَضْلِک وَ تَوَسَّعْ عَلَیّ بِمَغْفِرَتِک.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
الهی نیازم را به درگاه تو آوردم، و بار فقر و فاقه و تهیدستی خود رابر در خانه‌ات نهادم، و من به مغفرت و رحمتت مطمئن ترم تا به عمل و کار خود، و آمرزش و رحمتت از گناهان من وسیعتر است، پس بر محمد و آلش درود فرست، و خود عهده‌دار روا کردن هر حاجتی که مرا هست باش به خاطر قدرتی که بر روا کردن آن داری و آسان بودنش بر تو، و به خاطر نیازم به حضرتت، و بی‌نیازیت از من، زیرا من هرگز به خیری نرسیده‌ام مگر از جانب تو، و هرگز احدی از من شری را برنگردانده غیر تو، و در امر آخرت و دنیایم به کسی جز تو امید ندارم.
الهی هر کس برای حرکت به سوی مخلوقی به امید صله و بخشش و جایزه او مهیا شد و بار بست و ساز و برگ فراهم آورد و آماده سفر شد، و مهیا شدن امروز من - و بار بستنم و ساز و برگ فراهم آوردن و آماده شدنم به امید عفو و صله تو و درخواست جایزه و عطایت به سوی توست،
بارالها پس بر محمد و آلش درود فرست، و امروز این امید را از من مگیر،ای کسی که خواهش - هیچ درخواست کننده‌ای اورا به رنج نمی‌افکند، و هیچ بخششی از او کم نمی‌کند، زیرا من از باب اطمینان به عمل شایسته‌ای که از خود پیش فرستاده باشم، یا به شفاعت مخلوقی جز شفاعت محمد و اهل بیت او - که صلوات و سلام تو بر او و بر آنان باد - که امید داشته باشم به جانب تو نیامدم،
بلکه در حالی به سویت آمدم که به گناه و بدی در حق خود اقرار دارم، به سویت آمدم درحالی که به عفو عظیمی که شامل حال خطاکاران کرده‌ای چشم دوخته ام، که ادامه دادنشان بر گناه بزرگ حضرتت را از آن باز نداشت که آنان را مشمول رحمت و مغفرت قرار دهی،
پس ای کسی که رحمتت وسیع و عفوت عظیم است،ای عظیم‌ای عظیم،ای کریم ای کریم، بر محمد و آلش درود فرست، و به رحمتت بر من تفضل کن، و به فضلت بر من شفقت نما، و به مغفرتت بر من گشایش ده.
ترجمه آیتی
بار خدایا، حاجت به تو آورده ام و امروز بار فقر و فاقه و مسکنت خویش بر دوش کشیده بر درگاه تو فرود آمده ام، در حالى که اعتمادم به آمرزش و رحمت تو بیشتر از اعتمادم به عمل خویش است، زیرا عرصه ى مغفرت و رحمت تو پهناورتر از گناهان من است. پس بر محمد و آل او درود بفرست و رواگردان هر نیازى که مراست، که تو بر آن توانایى و این بس بر تو آسان است و من فقیر درگاه توام و تو از من بى نیازى، زیرا هر خیر که دیده ام از تو دیده ام و هر حادثه ى بد که از من دور شده تنها تو دور کرده اى و در امور این جهانى و آن جهانى جز به تو امید ندارم.
اى خداوند، هر کس ساز سفر کند و مهیا شود و کمر بندد و آهنگ کند که به امید صلات و عطایا و به چنگ آوردن مال و منال به درگاه مخلوقى رود اى مولاى من، من ساز سفر مى کنم و مهیا مى شوم و کمر مى بندم و آهنگ مى کنم به سوى تو، به امید عفو تو، به امید صلات و عطایاى تو و به طلب بخشش و احسان تو.
بار خدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و امروز مرا از امیدم نومید مکن، اى خداوندى که شوخ چشمى سائلان تو را از عطا بازنمى دارد و از عطایت نمى کاهد. که من به اتکاى عمل صالح خود به نزد تو نیامده ام و به شفاعت هیچ مخلوقى، جز شفاعت محمد و اهل بیت او -علیه و علیهم سلامک- امید نبسته ام.
اى خداوند، به درگاه تو آمده ام در حالى که به جرم خود و ستمى که در حق من روا داشته ام اقرار مى کنم. آمده ام در حالى که به عفو عظیم تو امید بسته ام که بدان خطاکاران را مى بخشایى. هر چند که آنان مدتى دراز سرگرم گناه و تباهکارى بوده اند باز هم رحمت و مغفرت خویش از آنان دریغ نمى دارى.
اى خداوندى که دریاى رحمتت پهناور است و عرصه ى عفو و بخشایشت عظیم است، اى خداى بزرگ، اى خداى بزرگ، اى خداى بخشنده، اى خداى بخشنده، بر محمد و خاندانش درود بفرست و رحمت خود نصیب من کن و به فضل خود بر من مهربان باش و آمرزش خویش بهره ى من ساز.
ترجمه ارفع
الها حاجت خود را از تو درخواست مى کنم و امروز با فقر و تنگدستى و نهایت بى چیزى به درگاهت روى آورده ام و من به مغفرت و رحمتت از کارهایى که کرده ام بیشتر امیدوارم و به تحقیق که مغفرتت و رحمتت از گناهان من بیشتر و وسیع تر است، پس بر محمد و آل او درود فرست و با دست قدرتت همه حاجاتم را روا فرما و این کار براى تو سهل است با فقرى که من به سوى تو دارم و بى نیازى که تو به من دارى. بار الها بى شک من به هیچ خیرى نرسم مگر با مدد تو و هیچ بدى از من دور نگردد مگر با عنایت تو و من به امور دنیا و آخرتم امیدى ندارم مگر آنکه از ناحیه تو کمک رسد.
اى مولاى من، هر که روى به مخلوقات آورد به امید عطا و درخواست احسان من فقط به سوى تو آیم و تنها امید به عفو و بخشش تو دارم.
خداوندا بر محمد و آل او درود فرست و امروز آن امید مرا ناامید مکن. ای خدایى که سائل را به رنج نمى اندازى و از بخشش کم نمى گذارى زیرا که اعتمادى نیست به اعمال خوبم که پیش فرستاده ام ندارم و به شفاعت مخلوقى جز شفاعت محمد و آل او که سلام تو بر آنها باد به سویت نیامده ام.
بار الها به محضرت آمده ام در حالى که به جز او گناه و بدى هایى که بر خویش کرده ام معترفم به محضرت آمده ام در حالى که به بخشش بزرگت که براى گنهکاران در نظر گرفته ای امیدوارم و سپس زیادى اصرارشان بر گناه بزرگ تر باعث نشده که تو بر ایشان رحمت و مغفرت نفرستى.
پس ای خدایى که رحمتش وسیع و عفوش بزرگ است، ای بزرگ، ای بزرگ، ای کریم، ای کریم، بر محمد و آل او درود فرست و رحمتت را شامل حالم نما و به فضل و کرمت بر من عطوفت کن و به مغفرتت بر من وسعت نعمت و روزى عطا فرما.
ترجمه استادولی
خدایا، من با حاجتم فقط رو به تو آوردم، و فقر و نیاز و بى نوایى خود را امروز به درگاه تو نهادم، و من به آمرزش و رحمت تو بیش از اعتماد به عمل خود اعتماد دارم، و بى شک آمرزش و رحمت تو گسترده تر از گناهان من است، پس بر محمد و آل محمد درود فرست، و برآوردن هر یک از حاجت هاى مرا بر عهده گیر، به قدرتى که بر آن دارى و آسانیى که آن بر تو دارد، و به خاطر نیازى که من به تو دارم و بى نیازى که تو از من دارى، زیرا هرگز به خیرى مگر از سوى تو دست نیافته ام، و هیچ کس جز تو آسیبى را از من بازنگردانده است، و در کار دنیا و آخرتم به احدى جز تو امید ندارم.
خدایا، هر کسى خود را مهیا و آماده مى کند و ساز و برگ تهیه مى بیند تا بر مخلوقى وارد شود بدان امید که به صله و عطا و بخشش و احسان او نایل گردد، من نیز- از مولاى من- امروز مهیا و آماده شده و ساز و برگ تهیه نموده تا به سوى تو آیم بدین امید که به عفو و بخشش و عطا و صله و احسان تو نایل شوم.
خدایا، پس بر محمد و آل محمد درود فرست، و امروز این امید مرا نومید مکن، اى که اصرار گدایان خسته ات نمى کند، و هیچ بخششى از (خزاین) تو نمى کاهد، زیرا من با اعتماد به عمل شایسته اى که پیش فرستاده باشم، و شفاعت مخلوقى که بدان امید بسته باشم نزد تو نیامده ام، مگر شفاعت محمد و خاندان او که سلام تو بر او و آنان باد.
با اقرار به جرم و بد کردن با خودم به درگاهت آمده ام، با امید به عفو بزرگ تو به درگاهت آمده ام، عفوى که بدان سبب از سر تقصیر خطاکاران گذشتى، و باز هم اصرار دراز مدت آنان بر جرم هاى بزرگ، تو را از این بازنداشت که رحمت و آمرزش خود را شامل حالشان سازى.
پس اى که رحمتت گسترده و عفوت بزرگ است، اى عظیم اى عظیم، اى کریم اى کریم، بر محمد و آل محمد درود فرست، و به رحمتت بر من احسان کن، و به فضل خود بر من مهر ورز، و آمرزشت را شامل حال من گردان.
ترجمه الهی قمشه‌ای
پروردگارا من به درگاه کرمت به اعتماد کامل حاجتم را آوردم و به حضرتت فقر و مسکنت و بیچاره گیم را عرضه داشتم زیرا من به بخشش و آمرزش و رحمت نامنتهاى تو بیش از عمل خود وثوق و اعتماد دارم و البته محقق است که مغفرت و رحمت بى انتهایت بسى بیش از گناهان من است.
(عفو خدا بیشتر از جرم ماست * نکته ى سر بسته چه گوئى خموش)
پس اى خدا بر محمد و آلش درود فرست و برآوردن هر حاجتى که دارم به کرمت همه را تعهد فرما به آن قدرت بى انتهایت که بر تو این حاجت من (و همه ى حاجات و کلیه ى امور عالم) به آن قدرت بى حد سهل و آسان است و به واسطه فقر و حاجتى که من به تو دارم و استغنا و بى نیازى که تو از من دارى که اى پروردگار هرگز خیرى به من نرسید مگر از جانب تو (و از رحمت بى پایان حضرتت) و هیچ کس از من شرى (و رنج و دردى) را برطرف نکرد غیر تو (و لطف و عنایت بى انتهاى ذات اقدس تو) و در امر دنیا و آخرتم به احدى جز تو امیدوار نیستم
اى خداى من هر کس به درگاه مخلوقى (پادشاهى امیرى وزیرى بزرگى) خود را مهیا و آماده با ساز و برگ مستعد گردانیده به امید صله و عطا و جوائز و بخششهائى از درگاه آن مخلوق اى مولاى من من هم مهیا و مستعد و آماده در این روز (عید قربان) آمده ام به درگاه حضرتت به امید عفو و بخششت و در طلب عطا و جوائز کرم و احسانت.
پروردگارا پس درود و رحمت فرست بر محمد و آل پاکش و مرا هم در این روز عید از امیدى که (به لطف و کرمت) دارم ناامید مگردان اى آنکه اصرار و الحاح تمام محتاجان و مستمندان عالم به درگاهت تو را از بخشش و عطوفت باز ندارد و از عطا و احسانت بى نیازمندان نکاهد بارى اى مولاى من من به درگاه کرمت نیامدم به وثوق و اعتماد بر عمل صالحى که پیش انجام داده باشم و نه به امید شفاعت احدى از مخلوق مگر شفاعت (پاکان و برگزیدگان حضرتت) محمد و آل پاکش که درود و تحیت بر آن پیمبر گرامى و اهل بیتش باد.
به درگاهت آمده ام در حالى که به جرم و گناه خود و بدکارى و ستم بر نفس خویش اقرار و اعتراف مى کنم. به درگاهت آمده ام در حالى که به عفو و بخشش بزرگ تو امیدوارم آن عفوى که تمام خطاکاران عالم را شامل است آن عفوى که بى نهایت است و از جرم و گناه تمام خلق بیشتر است) باز با همه جرم و خطاى خلق طول مدت پایدارى و سماجت شان بر جرم بزرگ هم تو را مانع از آن نشد که بر بندگان به رحمت و مغفرت بازگردى (و همه را مشمول رحمت نامنتهاى خود فرمائى)
پس اى خدائى که رحمتت وسیع (و بى حد و انتها) است و عفو و بخششت بزرگ (بى پایان) است اى خداى بزرگ اى خداى بزرگ اى خداى کریم بر محمد و آل پاکش درود فرست و بر من هم به فضل و کرمت به رحمت و عطوفت بازگرد و به مغفرت و بخششت وسعتم عطا فرما.
ترجمه سجادی
خداوندا، براى نیازم به سوى تو قصد نمودم و در این روز، تنگدستى و نیازمندى و بى چیزى ام را به سوى تو فرود آوردم، و حال آنکه اطمینانم به آمرزش و رحمت تو، از (اطمینانم به) عملم بیشتر است و آمرزش و رحمت تو، از گناهانم وسیع تر است. پس بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و برآوردن هر درخواستى را براى من به عهده گیر، به قدرتى که بر آن دارى و آسان بودن آن بر تو، و به نیازمندى من به تو و به بى نیازى تو از من. پس به درستى که هرگز به خیرى جز از جانب تو نرسیده ام و هیچ کس جز تو بدى اى را از من برنگردانده است. و براى کار آخرت و دنیایم به احدى جز تو امید ندارم.
خداوندا، هر کسى خود را مهیا و آماده مى کند و ساز و برگ تهیه مى نماید تا بر مخلوقى وارد شود، بدین امید که به صله و عطا و درخواستِ بخشش و احسان او نائل شود. پس اى سرور من، امروز مهیا و آماده گشته و ساز و برگ تهیه نموده تا به سوى تو آیم. بدین امید که به آمرزش و صله و درخواستِ بخشش و احسان تو نائل شوم.
خداوندا، پس بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و امروز این امید مرا ناامید نکن. اى کسى که درخواست کننده اى او را به رنج نمى اندازد و هیچ بخششى، (گنج هاى) او را نمى کاهد. زیرا من با اطمینان به عمل شایسته اى که پیش فرستاده باشم و شفاعتِ آفریده اى که به او امید بسته باشم به درگاه تو نیامده ام، جز شفاعت محمّد و خانواده او -که درود تو بر او و بر ایشان باد-.
به درگاه تو آمده ام، در حالى که اقرار به گناه و بدى بر خود دارم. به درگاه تو آمده ام، در حالى که به بخشایش بزرگت امیدوارم، بخشایشى که با آن از (تقصیر) خطاکاران گذشتى، سپس اصرار بسیارِ آنان بر جرم هاى بزرگ، تو را از اینکه به ایشان رحمت و آمرزش ببخشى، بازنداشت.
پس اى کسى که رحمتش وسیع و گذشتش بزرگ است. اى بزرگ، اى بزرگ. اى بزرگوار، اى بزرگوار. بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و به رحمتتْ بر من نیکى کن و به فضلتْ بر من مهربان باش و به آمرزشتْ به من گشایش ده.
ترجمه شعرانی
خدایا! با نیازمندى آهنگ تو کردم، در این روز درویشى و تهیدستى و بیچارگى خود را پیش تو آوردم، دلگرمى من به آمرزش و بخشایش تو بیشتر است از عمل خودم، چونکه آمرزش و رحمت تو بیشتر از گناه منست، پس درود بر محمد و آل او فرست و خود تو حاجت مرا برآور که بر آن قدرت دارى و بر تو آسانست. من نیازمند توام و تو از من بى نیازى، من به هیچ خیرى نرسم مگر از جانب تو و کس شرى را از من باز نگرداند مگر تو، و براى کار دنیا و آخرت از کسى امید ندارم غیر تو.
خدایا! هر کس آماده و مهیا گردید و ساخته و پرداخته شد که به آستانه مخلوقى حاجت برد و بخشش و عطا و صلت و جائزه ى او را چشم داشت، اى مولاى من! امروز آمادگى و تهیه و ساختگى من سوى آستانه تو است و امید عفو و عطا و بخشش و جائزه از تو دارم.
خدایا! پس درود بر محمد و آل او فرست و در این روز مرا ناامید مگردان. اى که اصرار هیچ خواهنده تو را به ستوه نیاورد و گنج تو را به پایان نرساند و هیچ عطائى از تو نکاهد. من که نزد تو آمدم دلگرمى به آن ندارم که کردار شایسته پیش آورده ام و به شفاعت هیچ آفریده اى امیدوار نباشد غیر شفاعت محمد و خاندان او علیه و علیهم السلام.
با اقرار به گناه و کردار زشت نزد تو آمدم و به عفو عظیم تو امیدوارم که از گناهکاران بگذرى، اصرار آنان در معصیتهاى بزرگ مانع آن نشود که به بخشایش و آمرزش سوى آنان بازنگرى.
پس اى که رحمت تو واسع و عفو تو عظیم است. اى خداوند بزرگ، اى خداى بزرگ، اى خداى کریم، اى خداى کریم. درود بر محمد و آل او فرست و به بخشایش خود بر من عنایت فرما و به فضل خویش مرا بنواز و به آمرزش خود گشایش ده.
ترجمه فولادوند
بار خدایا! نیازم را بر در تو فرود آورده ام و امروز بار فقر و تنگدستى و مسکنت خود را پیش تو نهاده ام و من به آمرزش و رحمت تو بیشتر اعتماد دارم تا به کار کرد خویش، چرا که عرصه ى مغفرت و رحمت تو پهناورتر از گناهان من است، پس، درود بر محمد و خاندان وى و هر نیازى که مراست روا فرما که توانایى، و این امر بر تو آسان است و من گداى در توام و تو از من بى نیازى، چرا که هر خیر که دیده ام تنها از جانب تو دیده ام و هر رویداد بد که از من دور شده تنها تو آنرا دور ساخته اى و در امور دنیا و سراى دیگر جز به تو امید ندارم.
خدایا! هر کس ساز سفر ساز کند و آماده شود و کمر بندد و قصد کند که به امید دهشها و عطایا و تحصیل مال و منال به نزد مخلوقى رود، اى سرور من! من ساز سفر مى کنم و مهیا مى شوم و کمر مى بندم و به سوى تو قصد مى کنم و تنها امید عفو و عطایا و طلب بخشایش و احسان تو را دارم.
بار خدایا! درود بر محمد و خاندان وى و امروز مرا از امیدم نومید مفرماى، اى آن که پافشارى خواهنده او را از دهش باز نمى دارد و بخشایش عطا از دارایى او نمى کاهد. من خود به اتکاء کار نیکم، که از پیش فرستاده باشم، به سوى تو نیامده ام و به پایمردى هیچ آفریده اى امید ندارم مگر میانجیگرى محمد و خاندان او، که درود بر وى و همه آنها.
اینک آمده ام در حالى که معترف به جرم و گناه خویشم و آمده ام در حالى که به گذشت بزرگ تو امید بسته ام که بدان خطاکاران را مى بخشى، هر چند که ایشان زمانى طولانى در ارتکاب گناه بزرگ به سر آورده اند، ولى باز هم تو رحمت و آمرزشت را از آنان دریغ نمى ورزى!
اى آن که رحمتت پهناور و گذشت تو عظیم است! بزرگا! بزرگا! دهشمندا! دهشمندا! درود بر محمد و خاندان وى، تو را به رحمتت سوگند که باز آى و تو را به فضلت قسم که بر من شفقت فرماى و گشایش حالى به مغفرت خود نصیبم فرماى!
ترجمه فیض الاسلام
بار خدایا حاجت و خواسته ام را به سوى تو قصد نمودم (براى روا ساختن آن کسى را جز تو در نظر نگرفتم) و درویشى و نیازمندى و بى چیزیم را به درگاهت فرود آوردم (چون مى دانم جز تو مرا بى نیاز نمى گرداند) در حالى که اطمینانم به آمرزش و رحمت و مهربانیت از عمل و کردارم بیشتر است ، و همانا آمرزش و رحمتت از گناهانم فراختر است، پس بر محمد و آل او درود فرست، و روا کردن هر حاجت و درخواستى را که دارم به سبب توانائیت بر آن، و آسان بودنش بر تو، و نیازمندى من به تو، و بى نیازى تو از من، تو خود متکفل شو و بپذیر، زیرا من هرگز جز از جانب تو به خیر و نیکى نرسیده ام و هرگز جز تو کسى بدى را از من برنگردانده است، و براى کار (رهائى از عذاب و کیفر در) آخرت و (اصلاح گرفتاریهاى در) دنیایم جز تو را امیدوار نیستم
بار خدایا هر کس براى رفتن به سوى مخلوق و آفریده اى به امید صله و عطاءها و درخواست احسان و بخشش او مهیا و آماده شود، پس اى مولى و آقاى من مهیا و آماده شدن من امروز به امید عفو و گذشت و درخواست احسان و بخششت به سوى تو است
بار خدایا پس بر محمد و آل محمد درود فرست، و امروز آن امید مرا نومید مگردان، اى کسى که (درخواست) درخواست کننده اى او را به رنج نمى اندازد، و عطا و بخششى (توانگرى) او را کم نمى گرداند، زیرا من از روى اعتماد داشتنم به کردار شایسته اى که آن را پیش فرستاده (بجا آورده) و به شفاعت و میانجیگرى مخلوق و آفریده اى که به او امید داشته باشم جز شفاعت محمد و اهل بیت و خویشان او (حضرت زهراء و ائمه ى معصومین علیهم السلام) که بر او و ایشان درود تو باد، به سوى تو نیامده ام
به درگاه تو آمده ام در حالى که به گناه و بد کردن به خود اعتراف دارم، به درگاه تو آمده ام در حالى که آن عفو و گذشت بزرگت را امیدوارم که به سبب آن از گناهکاران گذشتى، سپس طول و بسیارى ایستادگیشان بر گناه بزرگ تو را بازنداشته از اینکه برایشان رحمت و آمرزش احسان نمائى
پس اى کسى که رحمت و مهربانى او فراخ (مومن و کافر را فراگیرد) و عفو و گذشتش بزرگ (بسیار) است، اى عظیم و بزرگوار (که عقول به کنه ذات مقدسه ات پى نبرد) اى کریم و بخشنده، بر محمد و آل محمد درود فرست، و به رحمت و مهربانیت بر من احسان فرما، و به فضل و نیکیت بر من مهربان باش، و به آمرزشت بر من گشایش ده.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
«اَللَّهُمَّ إِلَیک تَعَمَّدْتُ بِحَاجَتِی وَ بِک أَنْزَلْتُ الْیوْمَ فَقْرِی وَ فَاقَتِی وَ مَسْکنَتِی وَ إِنِّی بِمَغْفِرَتِک وَ رَحْمَتِک أَوْثَقُ مِنِّی بِعَمَلِی
وَ لَمَغْفِرَتُک وَ رَحْمَتُک أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِی فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ تَوَلَّ قَضَاءَ کلِّ حَاجَة هِی لِی بِقُدْرَتِک عَلَیهَا وَ تَیسِیرِ ذَلِک عَلَیک
وَ بِفَقْرِی إِلَیک وَ غِنَاک عَنِّی فَإِنِّی لَمْ أُصِبْ خَیراً قَطُّ إِلاَّ مِنْک وَ لَمْ یصْرِفْ عَنِّی سُوءاً قَطُّ أَحَدٌ غَیرُک وَ لاَ أَرْجُو لِأَمْرِ آخِرَتِی وَ دُنْیای سِوَاک
اَللَّهُمَّ مَنْ تَهَیأَ وَ تَعَبَّأَ وَ أَعَدَّ وَ اسْتَعَدَّ لِوِفَادَة إِلَى مَخْلُوق رَجَاءَ رِفْدِهِ وَ نَوَافِلِهِ وَ طَلَبَ نَیلِهِ وَ جَائِزَتِهِ
فَإِلَیک یا مَوْلاَی کانَتِ الْیوْمَ تَهْیئَتِی وَ تَعْبِئَتِی وَ إِعْدَادِی وَ اسْتِعْدَادِی رَجَاءَ عَفْوِک وَ رِفْدِک وَ طَلَبَ نَیلِک وَ جَائِزَتِک
اَللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ لاَ تُخَیبِ الْیوْمَ ذَلِک مِنْ رَجَائِی یا مَنْ لاَ یحْفِیهِ سَائِلٌ وَ لاَ ینْقُصُهُ نَائِلٌ
فَإِنِّی لَمْ آتِک ثِقَةً مِنِّی بِعَمَل صَالِح قَدَّمْتُهُ وَ لاَ شَفَاعَةِ مَخْلُوق رَجَوْتُهُ إِلاَّ شَفَاعَةَ مُحَمَّد وَ أَهْلِ بَیتِهِ عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ سَلاَمُک
أَتَیتُک مُقِرّاً بِالْجُرْمِ وَ الْإِسَاءَةِ إِلَى نَفْسِی أَتَیتُک أَرْجُو عَظِیمَ عَفْوِک الَّذِی عَفَوْتَ بِهِ عَنِ الْخَاطِئِینَ ثُمَّ لَمْ یمْنَعْک طُولُ عُکوفِهِمْ عَلَى عَظِیمِ الْجُرْمِ أَنْ عُدْتَ عَلَیهِمْ بِالرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ
فَیا مَنْ رَحْمَتُهُ وَاسِعَةٌ وَ عَفْوُهُ عَظِیمٌ یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ یا کرِیمُ یا کرِیمُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ عُدْ عَلَی بِرَحْمَتِک وَ تَعَطَّفْ عَلَی بِفَضْلِک وَ تَوَسَّعْ عَلَی بِمَغْفِرَتِک»:
بارالها حاجتم را به سوى تو آوردم، و بار فقر و فاقه و بینوایى را بر در خانه ات فرو نهادم، و من به آمرزش و رحمتت مطمئن ترم تا به عمل خود، و آمرزش و رحمتت وسیع تر از گناهان من است، پس بر محمّد و آل محمّد درود فرست و عهده دار برآوردن هر حاجتى که دارم به قدرتت بر آن و آسان بودنش بر تو و به خاطر نیازم به تو و بى نیازیت از من، باش.
الهى این معلوم است که من هرگز به خیرى نرسیده ام مگر از سوى تو، و هرگز کسى گزندى از من برنگردانده جز تو، و در کار آخرت و دنیایم به کسى غیر تو امیدوار ندارم.
بارالها هرکس بار و بنه بست به سوى مخلوقى به امید صله و عطایاى او و درخواست بخشش و جایزه او، پس محیا شدن و ساز و برگ ساختن و آمده کردن و آماده شدن من امروز به امید عفو و صله تو و درخواست بخشش و جایزه توست.
بارالها بر محمّد و آل محمّد درود فرست و امروز این امید را از من مگیر، اى کسیکه خواهش خواهنده اى او را بازنمى دارد و بخشیدنى از او نمى کاهد، زیرا من از جهت اطمینان به کردار شایسته اى که از خود پیش فرستاده باشم، یا به شفاعت مخلوقى جز شفاعت محمّد و اهل بیت او که ـ صلوات و سلام تو بر او و بر آنان باد ـ به سوى تو نیامدم، بلکه در حالى به سویت آمدم که به گناه و بدى درباره خویشتن اقرار دارم، به سویت آمدم در حالى که به عفو بزرگى که شامل حال خطاکاران کرده اى چشم دوخته ام، که ادامه دادنشان بر گناه بزرگ، تو را از آن باز نداشت که دوباره آنان را مشمول رحمت و آمرزش کنى; پس اى کسى که رحمتت پهناور و آمرزشت بزرگ است، اى عظیم، اى عظیم، اى کریم، اى کریم، بر محمّد و آل محمّد درود فرست و به رحمتت بر من تفضّل کن و به فضلت بر من شفقت نما، و به آمرزشت بر من گشایش ده.
شرح صحیفه (قهپایی)
«اللهم الیک تعمدت بحاجتى. و بک انزلت الیوم فقرى و فاقتى و مسکنتى. و انى بمغفرتک و رحمتک اوثق منى بعملى. و لمغفرتک و رحمتک اوسع من ذنوبى. فصل على محمد و آل محمد».
تعمدت، اى: قصدت.
یعنى: بار خدایا، به سوى تو قصد کردم به حاجتى که دارم. و به تو فرود آوردم درویشى و احتیاج و مسکنت خود را. و به درستى که من به مغفرت و آمرزش و رحمت تو استوارترم از خود به کردار خود. و هر آینه آمرزش تو و رحمت تو وسیعتر از گناهان من است. پس افاضه کن رحمت را بر محمد و آل او.
«و تول قضاء کل حاجه هى لى بقدرتک علیها و تیسیر ذلک علیک، و بفقرى الیک و غناک عنى».
و متولى برآوردن هر حاجتى که مراست بشو، به توانایى تو بر واکردن حاجت و آسان بودن آن بر تو، و به درویشى و احتیاج من به سوى تو و بى نیازى تو از من.
«فانى لم اصب خیرا قط الا منک».
«قط» -بفتح القاف و ضم الطاء المشدده- معناه الزمان الماضى.
یعنى: زیرا که من نیافته ام نیکویى هرگز مگر از تو.
«و لم یصرف عنى سوءا قط احد غیرک».
و برنگردانیده است و تغییر نداده است از من بدى هرگز هیچ کس غیر از تو.
«و لا ارجو لامر آخرتى و دنیاى سواک».
قد روى «سواک» مثلثه السین هنا.
(یعنى:) و امید ندارم به کسى از براى امر آخرت و دنیاى خود. به غیر از تو.
«اللهم من تهیا و تعبا و اعد و استعد لوفاده الى مخلوق رجاء رفده و نوافله و طلب نیله و جائزته».
تعبا بمعنى تهیا. و التکرار للتاکید و اختلاف اللفظ. یقال: عبات الجیش و تعبات تعبئه، اى: رتبتهم فى مواضعهم و هیاتهم للحرب میمنه و میسره و قلبا و جناحین.
و کذا اعد و استعد. یقال: اعد لامر کذا: هیاه. و الاستعداد للامر: التهیوله.
و وفد الیه یفد وفدا و وفودا و وفاده: قدم.
و «رجاء» منصوب بنزع الخافض. و التقدیر: لرجاء رفده. و کذا «طلب نیله».
و الرفد -بالکسر-: العطاء و الصله.
و النوافل: جمع النافله، و هى عطیه التطوع من حیث لا یجب. و منه نافله الصلاه.
و کذا النیل.
و الجائزه: العطیه.. یقال: اجازه یجیزه، اذا اعطاه. و منه حدیث العباس: «الا امنحک؟! الا اجیزک؟!»، اى اعطیک.
یعنى: بار خدایا، هر کسى مهیا و معد و مستعد این شده اند که پیش مخلوقى روند به امید عطا و بخشش او و طلب جایزه و عطیه از او کنند.
«فالیک -یا مولاى- کانت الیوم تهیئتى و تعبئتى و اعدادى و استعدادى رجاء عفوک و رفدک و طلب نیلک و جائزتک».
پس به سوى تو است -اى خداوند و صاحب من- امروز مهیا شدن و اعداد و استعداد من به امید عفو تو و عطیه ى تو و طلب کردن عطیه و جایزه ى تو:
«اللهم فصل على محمد و آل محمد، و لا تخیب الیوم ذلک من رجائى».
بار خدایا، رحمت کن بر محمد و آل او. و ناامید مکن مرا امروز از امیدوارى من.
«یا من لا یحفیه سائل و لا ینقصه نائل».
لا یحفیه، اى: لا یبالغ. من الحفاوه بمعنى المبالغه فى الشىء و فى الطلب. و منه حدیث انس: «انهم سالوا النبى علیه السلام حتى احفوه»، اى: استقصوا فى السئوال. قاله ابن الاثیر فى نهایته. اى: لا یحمله سوالات السائلین و آمال الموملین على حفاوه و استقصاء فى الجود و تکلف و تجشم فى العطاء. اذ کل عظیم فى مذهب جوده حقیر و کل عسیر على منه قدرته سهل یسیر.
و فى بعض النسخ: «لا یحیفه»، من: احافه، اذا حمله على الحیف و المیل. کما ازاره یزیره، اذا حمله على الزیاره. اى: لا یوقعه سائل یستصرخ و یستغیث الیه فى الحیف على احد اذا استعداه علیه، بل انما یصرخ المستصرخین و یغیث المستغیثین و یاخذ للمتظلمین من الظالمین بالقسط و العدل.
و النائل: العطاء. قال فى الصحاح: النوال: العطاء. و النائل مثله.
یعنى: اى آنکه طلب سوال کنندگان حامل و باعث نباشد بر مبالغه نمودن او در جود و عطا- چرا که هر امر عظیمى که از او طلب مى نمایند در جنب جود او حقیر و بى مقدار است. یا: آنکه سوال سائلان و دادخواستن دادخواهان و شکوه مظلومان او را بر حیف و میل ندارد، بلکه هر چه مى کند از روى قسط و عدل مى کند- و کم نسازد خزانه ى جود او را عطایى که به بندگان خود مى نماید.
«فانى لم آتک ثقه منى بعمل صالح قدمته، و لا شفاعه مخلوق رجوته الا شفاعه محمد و اهل بیته علیه و علیهم صلواتک و سلامک».
پس به درستى که نیامده ام من به نزد تو از روى استوار و اعتماد به کردار نیکى که پیش فرستاده باشم آن را، و نه به درخواست کردن مخلوقى نزد تو که امید داشته ام آن را، مگر شفاعت و درخواست کردن محمد و اهل بیت او، صلوات تو و سلام تو بر او و بر اهل بیت مطهرین او باد.
«اتیتک مصرا بالجرم و الاساءه على نفسى».
بلکه آمده ام تو را در حالتى که اقرار کننده ام به بزهکارى و گناهکارى و به بدکردن بر نفس خود.
«اتیتک ارجو عظیم عفوک الذى عفوت به عن الخطائین».
آمدم تو را در حالتى که امید دارم عفو و تجاوز نمودن عظیم تو را، آن عفوى که درگذشته اى به سبب آن از گناه گناهکاران.
«ثم لم یمنعک طول عکوفهم على عظیم الجرم ان عدت علیهم بالرحمه و المغفره».
عکف على الشىء یعکف و یعکف عکوفا، اى: اقبل علیه مواظبا. یقال: فلان عاکف على فرج حرام.
و «عدت» -بضم العین المهمله و بعدها دال مهمله- بمعنى تکرمت.
یعنى: پس بازنداشته است تو را مواظبت و مداومت نمودن و اقبال کردن ایشان بر گناهان بزرگ، آنکه مکرمت نمایى به ایشان به رحمت و آمرزش خود.
«فیا من رحمته واسعه و عفوه عظیم، یا عظیم یا عظیم یا کریم یا کریم، صل على محمد و آل محمد. وعد على برحمتک. و تعطف على بفضلک. و توسع على بمغفرتک».
العظیم بمعنى ذى العظمه و الجلال الذى لا تحیط بکنهه العقول. و قیل: انه العظیم لانه الخالق للخلق العظیم. کما ان معنى اللطیف هو الخالق للخلق اللطیف.
و الجمل الثلاث المتعاطفه، معانیها واحده و التکریر للتاکید و اختلاف اللفظ.
و «عد» فعل امر من عاد یعود، اى: تعطف.
یعنى: پس اى آنکه رحمت او وسیع است و فروگرفته مومن و کافر را و عفو و درگذشتن او بسیار است، اى صاحب بزرگى و جلال که احاطه نتواند کرد به کنه ذات تو عقول قادسه، و اى جواد بخشنده و فضل کننده -و تکرار از باب مبالغه است- رحمت کن بر محمد و آل او. و مکرمت و عطوفت نما بر من به رحمت خود. و عطوفت و مهربانى کن بر من به فضل خود نه به عدل خود. و احاطه فرما بر من به آمرزش خود.
شرح صحیفه (مدرسی)
بار خدایا به سوى تو قصد کردم به حاجت خود و به تو فرود آورده ام در این روز پریشانى و احتیاج و بیچارگى خود را به درستى که من به آمرزش تو و رحمت تو اعتماد دارنده ترم از کردار خود، هر آینه آمرزش و رحمه تو فراخ تر است از گناهان من پس رحمت فرست بر محمد و آل او.
بدان که ما بین فقر و مسکنت مغایرت اعتبارى است و مفهوم آنها در نزد عرف متغایر است و ما بین مسکین و فقیر فرق معلوم است زیرا که مسکین اسوء حالا است از فقیر و فاقه ظاهرا اسوء از هر دو باشد.
مباشر شو تو جاى آوردن حاجتم را که او مرا است به توانائى تو بر آن و آسان بودن آن بر تو و به احتیاج من به سوى تو و بى نیاز بودن تو از من به درستى که من نرسیدم به خوبى هرگز مگر از تو، و نمى گرداند بدى از من هرگز کسى غیر از تو امید ندارم براى آخرت خود و دنیاى خود غیر از تو را.
بدان که انسان بعد از اینکه علم دارد که او مخلوق است و او را خالق است قادر عالم محیط به غیر او کسى را هستى نیست هر که هست محتاج است و او را قدرت نیست به چیزى که بعد چنین شد چگونه شود که التجاء به غیر نماید و غیر را معین کار و شغل خود قرار دهد اشکال به غیر شرک است و شرک او را شعبى است یکى از شعب او اعتماد به غیر نمودن است غرض حقیر آن است که کسى که خواهد تضرع به خداى خود نماید طریق تضرع و سئوال نحوى است که حضرت سجاد علیه الصلوه و السلام تضرع مى نماید.
اللغه:
وفاده: به کسر واو رفتن به جائى.
تهیا و تعباء: مهیا شدن.
رفد: به کسر راء به معنى صله.
یعنى: بار خدایا هر که آماده شده است و مهیا شده است و تهیه کرده است و خود را مهیا نموده است از براى رفتن به سوى مخلوقى به امید جایزه ى او و عطاى او و طلب بخشش او وصله ى او.
پس به سوى تو اى مولاى من بوده است امروز تهیه ى من، و مهیا شدن من و آماده شدن من و آماده ساختن من به امید عفو تو وصله ى تو و بخشش و طلب بخشش تو و عطاى تو.
بار خدایا پس صلوات فرست و رحمت کن بر محمد و آل او و ناامید مگردان امروز تو آن را از امید من، اى آنکه منع نکند او را سئوال کننده ى و کم نکند او را عطاکننده ى.
حاصل مطلب آن است که منع نکند او را عطاء کردن به سائلى از عطا نمودن مسائل دیگر یا اینکه نهایت نمى رسد او را آن چیزى که نزد او است به درستى که آنچه سئوال نموده است بالنسبه به سوى او و آن چیزى که سئوال ننموده است نسبت به متناهیت به سوى غیر متناهى پس حفى یا به معنى منع است یا به معنى استقصاء و نهایت لکن بعضى گفتند حفى به معنى منع در کتب لغت است.
به درستى که من نیامدم تو را به جهت اعتماد به کردار خوبى که پیش فرستاده باشم او را و نه شفاعت آفریده شده ى را که امید داشته باشم او را مگر شفاعت محمد و اهل بیت او بر او و بر ایشان باد درود تو.
آمدم تو را اقرارکننده به گناه و بدکردارى به نفس خود، آمدم تو را امیدوارم عفو بزرگ تو را که عفو نمودى به آن از گناه کاران پس بازنداشت تو را درازى ایستادن ایشان بر گناه بزرگ از اینکه مهربان شوى بر ایشان به رحمت و آمرزش تو.
پس اى آنکه رحمت او فراخ و عفو او بزرگ است اى بزرگ اى گرامى اى بزرگوار رحمت بفرست بر محمد و آل او و مهربان شو بر من به رحمت تو و شفقت نما بر من به فضل خود و گشایش ده بر من به آمرزش خود.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
و مى افزاید: (بار خداوندا حاجتم را به پیشگاه تو آورده ام) (اللهم الیک تعمدت بحاجتى).
(و فقر و ندارى و مسکنتم را امروز بر در خانه ى تو فرونهاده ام) (و بک انزلت الیوم فقرى وفاقتى و مسکنتى).
(من به مغفرت و رحمت تو اطمینانم بیش از عمل خویش است) (و انى بمغفرتک و رحمتک اوثق منى بعملى).
(زیرا (بدون تردید) مغفرت و رحمت تو از دائره ى گناهانم وسیعتر است) (و لمغفرتک و رحمتک اوسع من ذنوبى).
(بنابراین بر محمد و آل محمد درود فرست) (فصل على محمد و آل محمد).
(و برآوردن همه ى حاجاتم را تو خود بر عهده گیر زیرا تو بر انجام آنها قادرى واین کار بر تو آسان است و به واسطه ى آنکه من به تو محتاجم و تو بى نیاز از منى) (و تول قضاء کل حاجه هى لى بقدرتک علیها، و تیسیر ذلک علیک، و بفقرى الیک، و غناک عنى).
(چرا که من به هیچ خیرى نرسیده ام مگر از ناحیه ى تو) (فانى لم اصب خیرا قط الا منک).
(سوء و بدى را از من برطرف نکرده جز تو) (و لم یصرف عنى سوء قط احد غیرک).
(و نسبت به امر آخرت و دنیایم به هیچ کس امیدوار نیستم، جز تو) (و لا ارجو لامر آخرتى و دنیاى سواک).
و اضافه مى کند: (بار خداوندا هر کسى خود را مهیا و آماده کرده، وسائل و ابزار لازم را فراهم آورده، خویشتن را مستعد ساخته تا به مخلوقى به امید میهمانى، عطا، بخشش و جایزه ى او وارد شود) (اللهم من تهیا و تعبا و اعد و استعد لوفاده الى مخلوق رجاء رفده و نوافله و طلب نیله و جائزته).
(اما من اى مولایم (از آغاز) امروز آماده و مهیا شده بودم، ابزار لازم را فراهم آورده، خود را مستعد ساخته، به امید عفو، میهمانى، رسیدن به مراد و جایزه ات به سوى تو کوچ کرده ام) (فالیک یا مولاى کانت الیوم تهیئتى و تعبئتى و اعدادى و استعدادى رجاء عفوک و رفدک و طلب نیلک و جائزتک).
(بار خداوندا -بنابراین- بر محمد و آل محمد درود فرست و امید مرا در این روز به نومیدى مبدل مساز) (اللهم فصل على محمد و آل محمد و لا تخیب الیوم ذلک من رجائى).
(اى کسى که اصرار سائل او را از بخشیدن باز نمى دارد و بخشش، از توانگریش نمى کاهد) (یا من با یحفیه سائل، و لا ینقصه نائل).
(زیرا من از ناحیه ى اطمینان به عمل صالحى که از پیش فرستاده باشم، به پیشگاهت نیامده ام) (فانى لم آتک ثقه منى بعمل صالح قدمته).
همچنین (به امید شفاعت مخلوقى -مگر شفاعت محمد و اهل بیتش که سلام تو بر او و بر آنها باد- به درگاهت (فرود نیامده ام)) (و لا شفاعه مخلوق رجوته الا شفاعه محمد و اهل بیته علیه و علیهم سلامک).
بلکه (به درگاه تو آمدم در حالیکه به جرم و بدى نسبت به نفس خود مقر و معترفم) (اتیتک مقرا بالجرم و الاساءه الى نفسى).
(به پیشگاه تو آمده ام و امید به آن عفو عظیمت دارم که به واسطه ى آن خطاکاران را مشمول عفوت قرار داده اى) (اتیتک ارجو عظیم عفوک الذى عفوت به عن الخاطئین).
(و طول توقفشان بر جرائم بزرگ مانع آن نشده که رحمت و مغفرت را بار دیگر بر آنها باز گردانى) (ثم لم یمنعک طول عکوفهم على عظیم الجرم ان عدت علیهم بالرحمه و المغفره).
با توجه به آنچه عرض شد (اى کسى که رحمتش گسترده و عفوش عظیم است، اى عظیم اى عظیم، اى کریم اى کریم، بر محمد و آل محمد درود فرست) (فیا من رحمته واسعه، و عفوه عظیم، یا عظیم یا عظیم، یا کریم یا کریم، صل على محمد و آل محمد).
(رحمت خویش را بار دیگر بر من عودت ده، به فضل خود مرا مورد عطوفت قرار ده و مغفرتت را بر من گسترده دار) (وعد على برحمتک، و تعطف على بفضلک، و توسع على بمغفرتک).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۷، ص:۱۸۹-۱۷۸
«اللّهمّ إلیک تعمّدت بحاجتی، و بک أنزلت الیوم فقری و فاقتی و مسکنتی و إنّی بمغفرتک و رحمتک أوثق منّی بعملی و لمغفرتک و رحمتک أوسع من ذنوبی فصلّ على محمّد و آل محمّد و تولّ قضاء کلّ حاجة هی لی بقدرتک علیها و تیسیر ذلک علیک و بفقری إلیک و غناک عنّی فإنّی لم أصب خیرا قطّ إلّا منک و لم یصرف عنّی سوء قطّ أحد غیرک و لا أرجو لأمر آخرتی و دنیای سواک».
عمدت الشىء عمدا من باب -ضرب- و عمدت الیه و له و تعمدته و اعتمدته:
قصدته و تقدیم الجار و المجرور فى الفقرتین للقصر، اى الیک قصدت بحاجتى لا الى غیرک و بک انزلت فقرى لا بغیرک.
و «الباء»: من بحاجتى للملابسه اى: تعمدت ملتبسا بحاجتى.
و النزول فى الاصل: انحطاط من علو، یقال: نزل عن دابته و نزل فى مکان کذا، اى حط رحله فیه، و انزله غیره انزالا و نزل بهم و علیهم، اى حل عندهم و فى مکانهم ثم استعمل فى المعانى فقیل: نزل به مکروه: اى اصابه و انزلت حاجتى بزید و علیه اى سالتها منه.
قال الزمخشرى فى الاساس: و من المجاز انزلت حاجتى على کریم.
فالباء من قوله علیه السلام: «و بک انزلت» اما بمعنى «على» اى و علیک انزلت، او للالصاق مثلها فى بک مررت و بک حللت من قولهم: «نزل علیه ضیف و نزل به ضیف» اذا نزل عنده فیکون انزلته بک بمعنى جعلته نازلا عندک، و ایا ما کان فهى اما للاستعلاء المجازى او الالصاق المجازى.
و الفقر: فقد ما یحتاج الیه الانسان.
و الفاقه: الحاجه و افتاق افتیاقا: اذا احتاج، و هو ذو فاقه.
و المسکنه، مفعله لا فعلله على الاصح، و هى حاله المسکین.
قال العلامه الطبرسى: هى مصدر المسکین.
یعنى انها مشتقه من لفظه المسکین کما یشتق من الجمل نحو: البسمله من بسم الله و الحوقله من لا حول و لا قوه الا بالله، و المسکنه اسوء من الفقر لان المسکین اسوء حالا من الفقیر على اصح الاقوال.
لما ورد فى الصحیح عن الصادق جعفر بن محمد علیهماالسلام فى قوله تعالى: «انما الصدقات للفقراء و المساکین» ان الفقیر الذى لایسال الناس و المسکین اجهد منه و البائس اجهدهم.
و قد بسطنا الکلام على ذلک فیما تقدم فلیرجع الیه.
و جمله قوله علیه السلام: «و انى بمغفرتک و رحمتک اوثق منى بعملى» اما حالیه او اعتراض.
و «منى» متعلق باوثق و کذا «الباء» فى الموضعین من قوله: «بمغفرتک و بعملى» و جاز تعلق حرفین متخذین لفظا و معنى بعامل واحد لدلاله افعل التفضیل على اصل الفعل و زیاده، فجرى مجرى عاملین کانه قال: وثوقى بمغفرتک و رحمتک زائد على وثوقى بعملى و جاز تفضیل نفسه على نفسه لکونه باعتبارین فهو باعتبار وثوقه بالمغفره و الرحمه فاضل و باعتبار وثوقه بعمله مفضول، و قد تقدم لهذه العباره نظائر.
و «اللام» من قوله: «و لمغفرتک» للابتداء، و فائدتها تحقیق مضمون الجمله و تاکیده.
و قول بعضهم: هى لام قسم مقدر غلط صریح.
و اوسع اى: اکثر، من قولهم: «وسع الشىء بالضم و اتسع» اى: کثر.
و تولى الامر قام به و تقلده اى: قم بقضاء کل حاجه هى لى و هى مبتدا ولى خبره و الجمله فى محل خفض نعت لحاجه.
و «الباء» من قوله علیه السلام «بقدرتک» للسببیه او للاستعطاف.
و «الفاء» من قوله: «فانى» للتعلیل.
و قط بفتح القاف و ضم الطاء المشدده على افصح اللغات: ظرف مبنى موضوع لاستغراق جمیع ما مضى من الازمنه الماضیه فاذا قلت: ما فعلته قط کان معناه فى جمیع ما مضى من الزمان قالوا: و اصلها مصدر و هو القط بمعنى القطع نقلت الى الظرف لان معنى ما رایته قط ما رایته فیما انقطع و مضى من عمرى: و هى مختصه فى الغالب بالنفى و قد تستعمل بدونه نحو: هل رایت الذئب قط، و العامه تقول: لا افعله قط و هو لحن لانها لاتستعمل فى المستقبل، و الصواب لا افعله عوض بالضاد المعجمه المبنیه على الضم لان عوض تقابل قط فتکون لاستغراق جمیع ما یستقبل من الازمنه.
و اختلف فى سبب بناء قط فقیل: لشبهها بالحرف فى ابهامه لوقوعها على کل ما تقدم من الزمان.
و قیل لشبهها بالفعل الماضى لانها لزمانه.
و قیل: لتضمنها معنى «فى» و «من» الاستغراقیه على سبیل اللزوم.
و قال ابن هشام: بنیت لتضمنها معنى «مذ» و «الى» اذ المعنى مذ ان خلقت الى الان و على حرکه لئلا یلتقى ساکنان و کانت الحرکه ضمه تشبیها بالغایات، و قد تکسر على اصل التقاء الساکنین، و قد تتبع قافه طاءه فى الضم و قد تخفف طاوه مع ضمها و اسکانها، انتهى.
و قوله علیه السلام: «الا منک» الاستثناء مفرغ، و الظرف مستقر متعلق بمحذوف حال من الخیر، و التقدیر لم اصب خیرا فى حال من الاحوال الا حال کونه منک، و الله اعلم.
اصل التهیئه: احداث هیئه الشىء و هى الحاله الظاهره یقال: هیئته للامر فتهیا کانه احدث له حاله تلیق بذلک الامر فاتصف بها و تهیا هیئه حسنه اذا صار الیها، و تهیا فلان للسفر: جعل نفسه على حاله یقتضیها السفر.
و تعبا للامر بمعنى تهیا و اصله من عبات الطیب عباء من باب -نفع- اذا صنعته و خلطت اجزاءه، فهو من باب عطف الشىء على مرادفه لغرض التاکید لان ذکر الشىء مرتین یفید تاکیده.
و اعددت الشىء اعدادا احضرته و جعلته بحیث یتناول بحسب الحاجه، و منه قوله تعالى: «و اعدوا لهم ما استطعتم من قوه و من رباط الخیل».
قال العلامه الطبرسى: الاعداد، اتخاذ الشىء لغیره مما یحتاج الیه فى امره.
و لما کان الغرض التعمیم فى المفعول لم یذکره اى: اعد کل ما یحتاج الیه، و یحتمل ان یکون مما نزل فیه الفعل منزله اللازم فیکون الغرض اثبات الاعداد من غیر اعتبار عموم فى افراده و لا خصوص و من غیر تعلقه بمعد عام او خاص، و المعنى من فعل الاعداد و اوجد حقیقته کقولهم: فلان یعطى اى یفعل الاعطاء و یوجد هذه الحقیقه.
و استعد للامر: اى تاهب و اخذ له عدته.
و الوفاده بالکسر و تفتح: اسم من وفد القوم علیه وفدا من باب -وعد- و وفودا: اى قدموا و وردوا فهو وافد، و هم وفد و وفود.
و قال الراغب: الوفد: هم الذین یقدمون على الملوک مستنجزین الحوائج.
و رجاء رفده: اى لاجل رجاء رفده، فهو منصوب على المفعول لاجله معمول للوفاده.
و الرفد بالکسر: العطیه و المعونه، اسم من رفده رفدا من باب -ضرب- اى اعطاه و اعانه.
و النوافل: جمع نافله و هى الهبه و العطیه تفضلا و تبرعا من حیث لا تجب، و منه نافله الصلاه.
و طلب نیله: بالنصب عطف على رجاء رفده اى: و لاجل طلب نیله، اى معروفه.
قال فى الاساس: ما اصبت منه نیلا: اى معروفا.
و الجائزه: العطاء.
قال الجوهرى: اجازه بجائزه سنیه: اى بعطاء، و یقال: ان اصل الجوائز ان قطن بن عبدعوف من بنى هلال بن عامر بن صعصعه ولى فارس لعبد الله بن عامر فمر به الاحنف بن قیس فى جیشه غازیا الى خراسان فوقف لهم على قنطره فقال: اجیزوهم فجعل ینسب الرجل فیعطیه على قدر حسبه، قال الشاعر:
فدى للاکرمین بنى هلال * على علاتهم اهلى و مالى
هم سنوا الجوائز فى معد * فصارت سنه اخرى اللیالى
انتهى.
و قال الزمخشرى فى الاساس: اجازه بجائزه سنیه و بجوائز، و اصله من اجازه ماء یجوز به الطریق اى سقاه، و اسم ذلک الماء الجواز: قال:
یا قیم الماء فدتک نفسى * عجل جوازى و اقل حسبى
انتهى، و یسمى ذلک الماء جائزه ایضا. قال القطامى:
ظللت اسال اهل الماء جائزه؛
و «الفاء» من قوله علیه السلام: «فالیک» رابطه لشبه الجواب بشبه الشرط، فان المبتدا الذى هو «من» الموصوله کالشرط فى کون مضمونه ملزوما لمذکور، و الخبر الذى هو متعلق الظرف کالجواب الذى تدخله الفاء فى کون مضمونه لازما لمذکور و تقدیم الظرف لافاده الاختصاص.
و توسیط النداء من قوله: «اللهم فصل» لمزید الضراعه فى استدعاء الاجابه.
و «الفاء» من «فصل» لترتب المسوول على ما ذکر کانه قیل: اذا کانت الیوم تهیاتى و تعباتى الیک لا الى غیرک رجاء عفوک و نائلک و جائزتک فصل على محمد و آله، و لا تخیب ذلک اى رجائى المذکور، و ما فى الاشاره من معنى البعد مع قرب العهد بالمشار الیه للایذان بعلو شانه و کونه فى الغایه القصوى من الفضل و من رجائى بیان للمشار الیه، و فى التعبیر باسم الاشاره ثم بیان المشار الیه بمن البیانیه لیحصل البیان بعد الابهام تفخیم و تعظیم آخر کما قرر فى محله، و کل ذلک لفرط عنایته و اهتمامه بما ذکره من الرجاء الذى کل رجاء غیره کلا شىء.
و احفیت فلانا فى السئوال الحفت فى الطلب منه و شددت فى المساله حتى شق علیه و تاذى به.
و فى القاموس: احفى زیدا الح علیه و برح به فى الالحاح.
و المعنى لایشق علیه و لا یبرح به سئوال سائل.
و نقصت الشىء نقصا من باب قتل: اذهبت منه شیئا بعد تمامه.
و النائل: العطاء، اى لاینقص ما عنده عطاء، و تنکیر السائل و النائل لافاده الاستغراق اى کل سائل و کل نائل، لان النکره فى سیاق النفى تفید الاستغراق.
و الفاء من قوله علیه السلام: «فانى لم آتک ثقه» للتعلیل، و نصب ثقه یحتمل المصدریه و الحالیه و المفعول لاجله، اى اثق ثقه او اتیان ثقه او واثقا او للثقه کما قالوه فى نحو: جاء زید رغبه لکن عطف شفاعه علیها یعین الثالث لوجوب مشارکه المعطوف و المعطوف علیه فى الجهه التى تنسب بها المعطوف علیه الى عامله لکونه فاعلا او مفعولا او مضافا الیه، و نصب شفاعه هنا لا یحتمل سوى المفعولیه لاجله، اى و لا لشفاعه مخلوق فتعین کون ثقه مفعولا لاجله للعله المذکوره.
و قوله علیه السلام: «الا شفاعه محمد» استثناء متصل و نصب شفاعه على الاستثناء.
و اهل بیت محمد صلى الله علیه و آله عندنا معشر الامامیه على و فاطمه و الحسنان و تطلق تغلیبا على باقى الائمه علیهم السلام.
و قال جمهور العامه: نساوه صلى الله علیه و آله من اهل بیته و قد وقفت على حدیث رواه الحافظ السیوطى الشافعى فى الجامع الصغیر عن ابن عساکر عن واثله هو نص على مذهب الامامیه من ان نساءه صلى الله علیه و آله لسن من اهل بیته. و هو قوله صلى الله علیه و آله و سلم: اول من یلحقنى من اهلى انت یا فاطمه و اول من یلحقنى من ازواجى زینب و هى اطولکن کفا.
هذا نص الحدیث و هو کما تراه صریح فى المطلوب و لم یستدل بهذا الحدیث على ذلک احد قبل هذا فهو من خواص هذا الکتاب «و الله یقول الحق و هو یهدى السبیل».
الجمله الاولى استیناف مبین لکیفیه اتیانه لا لاجل ثقه بعمل صالح قدمه کانه سئل اذا لم تات ثقه بعمل صالح قدمته فکیف اتیت؟ فقال: اتیتک مقرا بالجرم اى بالذنب و اکتساب الاثم، یقال: جرم جرما من باب -ضرب- اذا اذنب و اکتسب الماثم، و الاسم منه جرم بالضم.
و اسات الیه اساءه ضد احسنت و لما کان الاقرار من موجبات العفو جعل علیه السلام اتیانه حال اقراره وسیله الى طلب العفو من ربه.
قال بعض العلماء: من اقر فقد استوجب العفو لحسن ظنه بک.
و عن ابى جعفر صلوات الله علیه قال: و الله ما ینجو من الذنب الا من اقربه.
و عنه علیه السلام: لا و الله ما اراد الله من الناس الا خصلتین ان یقروا له بالنعم فیزیدهم و بالذنوب فیغفرها لهم.
و جمله قوله علیه السلام: «اتیتک ارجو عظیم عفوک» اما استیناف مبین لکیفیه اتیانه مقرا بالجرم او بدل من الجمله قبلها لانها اوفى منها بتادیه المعنى المراد لدلالتها على صریح رجاء العفو الذى افهمه الاقرار، فان الاقرار طریق لایسلکه الا من جعل الرجاء له رفیقا، کما قال بعض الاکابر: تجاوز عن ذنب لم یسلک بالاقرار طریقا حتى اخذ من رجائک رفیقا.
و جمله: ارجو فى محل نصب على الحالیه من ضمیر المتکلم و فى التعبیر بعظیم العفو دون مطلقه ایماء الى عظیم جرمه و اسائته فان عظیم العفو لایرجى الا بعظیم الجرم:
کما قال صاحب البرده:
یا نفس لا تقنطى من زله عظمت * ان الکبائر فى الغفران کاللمم
لعل رحمه ربى حین یقسمها * تاتى على حسب العصیان فى القسم
و «الباء» من قوله علیه السلام: «به» اما للملابسه او للسببیه، و «ثم» لاستبعاد مضمون ما بعدها عن مضمون ما قبلها، فان عدم منع طول عکوف الخاطئین على عظیم الجرم له تعالى من عوده تعالى علیهم بالرحمه و المغفره مستبعد من العفو عنهم بشهاده بدیهه العقل على ان الخاطىء الذى عفى عنه فطال عکوفه على عظیم الجرم ینبغى ان یکون طول عکوفه مانعا لمن عفى عنه من عوده علیه بالرحمه فاذا لم یمنعه منه کان مستبعدا غیر مناسب.
قال الرضى: و قد تجىء ثم فى الجمل خاصه لاستبعاد مضمون ما بعدها عن مضمون ما قبلها و عدم مناسبته کقوله تعالى: «خلق السموات و الارض و جعل الظلمات و النور ثم الذین کفروا بربهم یعدلون» فالاشراک بخالق السموات و الارض مستبعد غیر مناسب و هذا المعنى فرع التراخى و مجازه انتهى.
و العکوف: الاقبال على الشىء و ملازمته یقال: عکف علیه یعکف عکوفا و عکفا من بابى -قعد- و-ضرب- اى لازمه و اقبل علیه لایصرف عنه وجهه، و باللغتین قرىء فى السبعه قوله تعالى: «یعکفون على اصنام لهم».
و قوله علیه السلام: «ان عدت علیهم» فى محل نصب بنزع الخافض لان الاصل من «ان عدت علیهم» یقال: منعته من کذا اذا کففته عنه و لایقال: منعته کذا الا اذا حرمته ایاه و المقصود هنا المعنى الاول دون الثانى، و حذف الخافض مطرد مع ان المشدده و ان المخففه، و منه قوله تعالى: «و ما منع الناس ان یومنوا» اى من ان یومنوا به، و جوز سیبویه ان یکون المحل جرا فیکون من باب حذف الخافض و ابقاء عمله نحو قولهم: لاه ابوک.
و عاد الله علینا برحمته: تفضل و عطف.
و «الفاء» من قوله علیه السلام: «فیامن رحمته واسعه» للدلاله على ترتب مضمون الجمله بعدها و هو وصفه تعالى بسعه الرحمه و عظم العفو على ما قبلها من عفوه عن الخاطئین، ثم عوده علیهم بالرحمه و المغفره مع عکوفهم على عظیم الجرم و عدم منع ذلک له عن التفضل و الاحسان، فان ذلک کله لایکون الا ممن اتسعت رحمته و عظم عفوه و لذلک ناداه تعالى بالموصول لیجعل الصله صریحه فى الحکم بسعه رحمته و عظم عفوه، و توسیط النداء و تکریره لابراز مزید الضراعه و التعرض لوصف العظم و الکرم لتحریک سلسله الاجابه ضروره ان العظیم یغفر العظیم و یهب العظیم و الکریم یوثر الغیر بالخیر لا لغرض و لا لعائده نفع تعود الیه.
وعد على برحمتک اى تفضل على باحسانک من قولهم: عاد علینا فلان بمعروفه.
و تعطف على بفضلک اى تحنن و ترحم على بافضالک و مزید خیرک.
و توسع على بمغفرتک: اى کن واسعا لى بمغفرتک من قوله تعالى: «ربنا وسعت کل شىء رحمه و علما» و ایثار صیغه التفعل المبنیه للتکلف لافاده المبالغه فى السعه، فان الفعل متى تکلف فیه بولغ فیه قطعا، و تعدیته بعلى لتضمینه معنى التفضل اى توسع متفضلا على بمغفرتک و الله اعلم.
