دعای ۳۲ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش پنجم)
اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِک مِنْ نَارٍ تَغَلَّظْتَ بِهَا عَلَی مَنْ عَصَاک، وَ تَوَعَّدْتَ بِهَا مَنْ صَدَفَ عَنْ رِضَاک، وَ مِنْ نَارٍ نُورُهَا ظُلْمَةٌ، وَ هَینُهَا أَلِیمٌ، وَ بَعِیدُهَا قَرِیبٌ، وَ مِنْ نَارٍ یأْکلُ بَعْضَهَا بَعْضٌ، وَ یصُولُ بَعْضُهَا عَلَی بَعْضٍ، وَ مِنْ نَارٍ تَذَرُ الْعِظَامَ رَمِیماً، وَ تَسقِی أَهْلَهَا حَمِیماً، وَ مِنْ نَارٍ لَا تُبْقِی عَلَی مَنْ تَضَرَّعَ إِلَیهَا، وَ لَا تَرْحَمُ مَنِ اسْتَعْطَفَهَا، وَ لَا تَقْدِرُ عَلَی التَّخْفِیفِ عَمَّنْ خَشَعَ لَهَا وَ اسْتَسْلَمَ إِلَیهَا تَلْقَی سُکانَهَا بِأَحَرِّ مَا لَدَیهَا مِنْ أَلِیمِ النَّکالِ وَ شَدِیدِ الْوَبَالِ.
وَ أَعُوذُ بِک مِنْ عَقَارِبِهَا الْفَاغِرَةِ أَفْوَاهُهَا، وَ حَیاتِهَا الصَّالِقَةِ بِأَنْیابِهَا، وَ شَرَابِهَا الَّذِی یقَطِّعُ أَمْعَاءَ وَ أَفْئِدَةَ سُکانِهَا، وَ ینْزِعُ قُلُوبَهُمْ، وَ أَسْتَهْدِیک لِمَا بَاعَدَ مِنْهَا، وَ أَخَّرَ عَنْهَا.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَجِرْنِی مِنْهَا بِفَضْلِ رَحْمَتِک، وَ أَقِلْنِی عَثَرَاتِی بِحُسْنِ إِقَالَتِک، وَ لَا تَخْذُلْنِی یا خَیرَ الْمُجِیرِینَ،
اللَّهُمَّ إِنَّک تَقِی الْکرِیهَةَ، وَ تُعْطِی الْحَسَنَةَ، وَ تَفْعَلُ مَا تُرِیدُ، وَ أَنْتَ عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ،
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، إِذَا ذُکرَ الْأَبْرَارُ، وَ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، مَا اخْتَلَفَ اللَّیلُ وَ النَّهَارُ، صَلَاةً لَا ینْقَطِعُ مَدَدُهَا، وَ لَا یحْصَی عَدَدُهَا، صَلَاةً تَشْحَنُ الْهَوَاءَ، وَ تَمْلَأُ الْأَرْضَ وَ السَّمَاءَ. صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ حَتَّی یرْضَی، وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ بَعْدَ الرِّضَا، صَلَاةً لَا حَدَّ لَهَا وَ لَا مُنْتَهَی، یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
الهی به تو پناه می‌برم از آتشی که به سبب آن بر هر که تو را معصیت نموده سخت گرفته‌ای، و هر که را روی از خشنودیت گردانده وعده عذاب داده‌ای، و از آتشی که نورش تاریکی، و ملایمش دردناک، و دورش نزدیک است، و از آتشی که بعضی از آن بعض دیگر را می‌خورد، و بخشی بر بخش دیگر حمله می‌برد،
و از آتشی که استخوان را می‌پوساند، و ساکنین خود را از آب جوشان سیراب می‌کند، و از آتشی که بر زاری کنندگان رحم نمی‌آورد، و به کسی که از او مهر جوید مهر نمی‌ورزد، و دارای آن قدرت نیست که از رنج کسی که نزد او فروتنی می‌کند و در مقابلش سر تسلیم به زیر می‌آورد بکاهد، آتشی که با ساکنین خود با دردناکترین عذاب و سختترین وبال برخورد می‌کند.
و به تو پناه می‌برم از عقربهای دهان گشوده اش، و مارهای نیش زننده اش، و از آشامیدنیش که امعاء و احشاء ساکنین خود را پاره پاره می‌کند، و دلهایشان را برمی‌کند. و راهنمایی تو را به آنچه مرا از آن آتش دور سازد و عقب اندازد خواستارم.
بار خدایا بر محمد و آلش دورد فرست، و مرا به فضل و رحمت خود از آن آتش پناه ده، و به حسن چشم پوشیت از لغزشهایم درگذر، و مرا‌ای بهترین پناه دهندگان خوار مساز.
الهی تو بندگانت را از ناخوشایند حفظ می‌کنی، و خوبی را عطا می‌کنی، و هر چه بخواهی بجا می‌آوری، و تو بر هر چیز توانایی.
الهی بر محمد و آلش درود فرست هر گاه که یاد نیکان شود، و بر محمد و آلش درود فرست تا زمانی که شب و روز در رفت و آمدند، چنان درودی که پایان نپذیرد، و به حساب درنیاید، درودی که فضا را آکنده کند، و زمین و آسمان را پر کند،
خدای بر حضرتش درود فرستد تا زمانی که خشنود گردد، و خدای بر او و آلش درود فرستد پس از آن خشنودی، درودی که هیچ مرز و پایانی ندارد،ای مهربانترین مهربانان.
ترجمه آیتی
اى خداوند، پناه مى برم به تو از آتشى که به لهیب آن هر که را از تو فرمان نبرد به سختى بیم داده اى و هر که را در راه خشنودى تو گام نزند، به عذاب تهدید کرده اى، از آتشى که روشنایى آن تاریکى است و اندک آن دردناک است و اگر چه دور باشد گویى نزدیک است، از آتشى که شعله هایش یکدیگر را مى بلعند و بر یکدیگر مى پیچند،
از آتشى که استخوانها را مى پوساند و ساکنانش را آب جوشان به کام مى ریزد، از آتشى که نه بر آن کس که زارى کند ابقا کند و نه بر آن کس که از او ترحم جوید رحمت آورد و یاراى آنش نیست که بر خاشعان و تسلیم شدگانش اندکى سبکتر تازد، بلکه آنان را با سوزنده ترین و دردناکترین شکنجه و سختترین عقاب بگدازد.
اى خداوند، به تو پناه مى برم از کژدمهاى سهمناک آن، که دهانها گشوده اند و از مارهاى دهشت افزاى آن، که نیشها آخته اند و از آن آبجوشان که احشاء و امعاء دوزخیان را شرحه شرحه کند و دلهایشان را از جاى برکند. اى خداوند، از تو راهى مى جویم که از آن آتشم دور گرداند و واپس دارد.
بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندان او و مرا به فضل و رحمت خود از آن آتش پناه ده و به حسن عفو خویش از خطاهایم درگذر. اى بهترین پناه دهندگان، خوارم مگردان و فرومگذارم.
بار خدایا، تو بندگانت را از هر رنج و مصیبت نگه مى دارى و حسناتشان ارزانى مى دارى و هر چه خواهى کنى، که تو بر هر کارى توانایى.
بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندان او هنگامى که از نیکان به نیکى یاد شود و شب و روز از پى یکدیگر آیند، درودى که امدادش را انقطاع نباشد و عددش در شمار نیاید، درودى که هوا را در برگیرد و زمین و آسمان را لبریز گرداند.
درود خدا بر محمد باد، تا آنگاه که خشنود گردد. درود خدا بر او باد، پس از آنکه خشنود گردید، درودى بى حد و بى انتها. یا ارحم الراحمین.
ترجمه ارفع
بار الها به تو پناه مى برم از آتشى که اسباب شکنجه براى معصیت کارانت قرار داده ای و به توسط آن هر که را از رضایت دورى جوید وعده ى عذاب داده ای و از آتشى که نور آن کبود و تاریک کننده است و کم آن دردناک و دور آن نزدیک است. و به تو پناه مى برم از آتشى که بعضى از آن بعض دیگر را مى خورد و برخى بر قسمت دیگر حمله مى برد.
و از آتشى که استخوانها را نرم مى کند و به افتادگان در آن آب جوشیده مى نوشاند و از آتشى که به تضرع کننده اش رحمى نمى کند و به آنکه مهربانى خواهد ترحم نمى نماید و براى آنکه در برابرش سر تسلیم فرود مى آورد و خاشع مى شود قادر به تخفیف نیست. و با ساکنین خود با پر حرارت ترین عذاب و گرفتارى سخت ملاقات مى نماید.
خدایا به تو پناه مى برم از عقربهاى جهنم که دهانشان را باز کرده اند و مارهایى که نیش مى زنند و آب جوشیده آنجا که دل و روده هاى ساکنین خود را پاره مى نماید. و دلهاشان را از جاى مى کند و الها از تو راه دورى جستن از آتش و رهایى از آن را درخواست مى نمایم.
پروردگارا بر محمد و آل او درود فرست و مرا از آتش دوزخ به فضل و رحمتت پناه ده و به شایستگى عفوت از گناهانم درگذر و مرا خوار مگردان ای بهترین پناه دهندگان.
خداوندا تویى که ما را از معصیت حفظ مى کنى و نیکى مى بخشى و آنچه بخواهى انجام مى دهى و تو بر همه چیز توانایى.
الها بر محمد و آل او درود فرست در آن هنگام که خوبان عالم یاد شوند و بر محمد و آلش درود فرست در گردش شب و روز، درودى که هیچوقت قطع نگردد و تعدادش قابل شمارش نباشد. درودى که فضا را پر کند و آسمان و زمین را در بر گیرد.
و خداوند بر او درود فرستد تا آنجا که خشنود گردد و باز پروردگار بر او و آلش درودى فرستد پس از خشنود شدن، درودى که پایان نداشته باشد ای مهربانترین مهربانان.
ترجمه استادولی
خدایا، به تو پناه مى آورم از آتشى که به وسیله آن بر هر که تو را نافرمانى کرده سخت گرفته اى، و هر که از راه خشنودیت روى برتافته تهدید به آن نموده اى، و از آتشى که نورش تاریکى، و آسانش دردناک، و دورش نزدیک است، و از آتشى که شعله هایش یکدیگر را مى بلعد، و پاره اى بر پاره دیگر حمله مى برد.
و از آتشى که استخوان ها را خاکستر مى کند، و آب جوشان به کام اهلش مى ریزد، و از آتشى که بر زارى کنندگانش رحم نمى آورد، و به مهرجویانش مهر نمى ورزد، و نمى تواند بر کسانى که در برابرش فروتنى مى کنند و تسلیم او مى گردند سبک گردد، بلکه با ساکنانش با سوزان ترین کیفر دردناک و عذاب سختى که در اختیار دارد روبه رو مى گردد.
و پناه مى آورم به تو از عقرب هاى آن که دهان گشوده اند، و از مارهایش که با دندان هاى خود براى ایجاد ترس و وحشت زنگ مى زنند، و از آشامیدنى اش که دل و روده ساکنانش را پاره پاره مى کند، و دل هاشان را از جا مى کند، و از تو راهنمایى مى طلبم به آنچه از آن آتش دور مى سازد، و عقب مى افکند.
خدایا، بر محمد و آل او درود فرست، و به رحمت بیش از حد خود مرا از آن پناه ده، و به گذشت نیکوى خود لغزش هایم را نادیده گیر، و مرا خوار و رسوا مساز اى بهترین پناه دهندگان.
خدایا، تو از ناخوشایندى ها نگاه مى دارى، و چیز خوب و خواستنى عطا مى کنى، و هر چه بخواهى انجام مى دهى، و تو بر هر چیز توانایى.
خدایا، بر محمد و آل او درود فرست آن گاه که از نیکان یاد شود، و بر محمد و آل او درود فرست تا شب و روز در گردش است، درودى که پشتوانه اش قطع نشود و تعدادش به شمار نیاید، درودى که فضا را پر کند و زمین و آسمان را فراگیرد.
درود خدا بر او تا آنجا که خشنود شود، و هم درود خدا بر او و آل او پس از خشنودى، درودى که حد و نهایتى نداشته باشد، اى مهربان ترین مهربانان.
ترجمه الهی قمشه‌ای
اى خدا من همانا به درگاه رحمتت پناه مى برم از آن آتش قهرت که به آن آتش بر اهل عصیان سختگیرى کردى و بر آنان که از راه رضاى تو رو گردانیدند وعده ى عقاب دادى از آن آتشى که نورش عین ظلمت و راحت و آسایشش عین دردناکى و الم است هر چه از آن آتش دورى جویند باز بدان نزدیک شوند (یعنى آتش دوزخ به اهل معصیت چنان مسلط و از هر جانب بر دوزخیان محیط است که هر قدر از آن دورى جویند بدان نزدیک شده و ابدا دورى و فرار از عذاب دردناکش نتوانند) شگفت آتشى که بعضى شعله هایش بعضى دیگر را مى خورد و برخى بر برخى دیگر حمله ور شود (مانند آتش کبر و نخوت و غرور در دنیا و آتش کینه و فتنه و حسد و رقابت که بعضى بر بعضى دیگر غلبه و حمله ور مى شود در آخرت هم حقیقت این اوصاف آن دوزخى است که بدین وصف مذکور نمودار شود)
آتشى است (عجب هولناک) که استخوان معصیت کاران را سوخته و خاکستر مى گرداند و اهل دوزخ را از آن آتش آب سوزان حمیم بیاشاماند آتشى (مهیب و سخت دل) که هر چه دوزخیان به آن آتش تضرع و زارى کنند توجه نکرده و آنان را ابقا نکند و هر چه از او رحم و عطوفت طلبند ابدا ترحم نکند و نه آتش کسى را که با خشوع و التماس تسلیم او شود از شدت عذاب تخفیف تواند داد. آتشى است (هولناک بى رحم) که به شدیدتر حرارت و سوزندگى با اهل دوزخ ملاقات کند با عذاب دردناک و عقوبت و انتقام سخت و وبال و حرمان ابدى.
و اى خدا به تو پناه مى برم از عقربهاى دوزخ که برگزیدن دوزخیان دهنها گشاده (و نیشها کشیده) اندوهم از مارهاى دوزخ و دندانهاى زهرآلودشان که به اهل دوزخ (با چشم خشمگین) حمله ورند و هم پناه مى برم به تو از شرابهاى دوزخ که چون اهل جهنم بیاشامند همه احشاء و امعاء (اندرون بدنشان) را قطعه قطعه سازد و دلهاى ساکنان دوزخ را بشکافد و قلب آنها را از جا برکند و اى خدا من از (لطف و کرم) تو طریقى مى طلبم (موفقیت بر اعمال خیر مى خواهم) که مرا از آتش دوزخ دور سازد و به کلى (از عذاب جهنم) باز دارد (و محفوظ گرداند.)
پروردگارا درود فرست بر محمد و آل پاکش و مرا هم به فضل و رحمتت از آن آتش (قهر خود) نجات بخش (و در پناه عفوت از عقابت ایمن ساز)
که همانا توئى که خلق را (هر که بخواهى) از کار ناپسند و ناشایسته محفوظ مى دارى و نیکوکارى عطا مى کنى.
(یعنى تنها توئى که هر که را بخواهى حسن توفیق و شوق کار خیر و حظ نیکوکارى عطا مى کنى و اگر بندگان را لطف و کرمت شامل نشود و آنها را به خود واگذارى همه به گناه و خطا مایل شوند و به هواى نفس و حب دنیا دل بازند و به لذات فانى دنیا پردازند و از اطاعت شهوت بر هلاک خود بشتابند) و توئى (یگانه سلطان مقتدر عالم) که هر چه بخواهى مى کنى و قدرت کامله ات بر همه عالم نافذ است
پروردگارا درود فرست اول بر محمد و آل پاکش هنگامى که نام نیکویان عالم یاد شود و مادامى که شب و روز در عالم رفت و آمد کند درودى فرست بر آن بزرگواران که طول مدتش منقطع نشود و عددش به شمار نیاید درودى که (عطرش) فضاى عالم را و (صیتش) عرصه ى زمین و آسمان را پر سازد.
درود خدا بر او و آل پاکش باد تا به حدى که او راضى و خشنود گردد و باز بعد از حد رضاى او درود بى حد و بى انتها بر آن بزرگوار فرست (اى خدا) اى مهربان ترین مهربانان عالم.
ترجمه سجادی
خداوندا، همانا به تو پناه مى آورم از آتشى که با آن به هر که تو را نافرمانى کرده، سخت گرفتى و با آن هر که را از خوشنودى تو روى گردانْد، تهدید نمودى و از آتشى که نورش تاریکى، و آسایشش دردناک و دورش نزدیک است و از آتشى که پاره هایش یکدیگر را مى خورد و برخى بر برخى دیگر حمله مى برد.
و از آتشى که استخوان ها را مى پوساند و اهلش را آب جوشان مى نوشاند، و از آتشى که بر زارى کنندگانش مهربان نیست و به مهرجویانش رحم نمى کند، و قادر بر سبک کردن (شعله ها) از کسى که برایش فروتنى نماید و تسلیم او گردد، نیست و با ساکنان خود با سوزان ترین کیفرِ دردناک و عواقب سخت روبرو مى شود.
و از عقرب هاى آن که دهانشان گشوده است و از مارهاى آن که با نیش هایشان مى زنند و از آشامیدنى اش که روده و دلِ ساکنانش را پاره پاره مى کند و دل هایشان را برمى کنَد، به تو پناه مى برم و از تو راهنمایى مى خواهم، براى آنچه از آن (آتش) دور سازد و عقب گردانَد.
خداوندا بر محمّد و خاندانش درود فرست و مرا به بسیارى رحمتت از آن ایمن ساز و به نیکویى گذشتت، از لغزش هایم درگذر و مرا خوار نساز. اى بهترین پناه دهندگان.
خداوندا همانا تو از ناخوشایندى ها نگهدارى مى کنى و نیکى عطا مى کنى و آنچه بخواهى انجام دهى و تو بر هر چیز قادرى.
خداوندا بر محمّد و خاندانش درود فرست هنگامى که نیکوکاران یاد شوند و بر محمّد و خاندانش درود فرست، تا شب و روز در گردش هستند. درودى که پشتوانه اش قطع نشود و تعدادش به شمار درنیاید. درودى که هوا را آکنده سازد و آسمان و زمین را پر کند.
درود خدا بر او تا اینکه خوشنود شود و درود خدا بر او و خاندانش، پس از خوشنود شدن. درودى که حدّ و نهایتى برایش نیست! اى مهربان ترین مهربانان.
ترجمه شعرانی
خدایا من به تو پناه مى برم از آتشى که گناهکاران را بدان عذاب مى کنى و هر که از راه رضاى تو منحرف شود بدان بیم مى دهى. آتشى که پرتو آن تاریکست و اندک آن بسیار و دردناک و دور آن سخت نزدیک. آتشى که هر قسمت آن قسمت دیگر را مى بلعد و فرو مى برد، پاره اى از آن بر پاره اى دیگر مى تازد
آتشى که استخوانها را فرسوده مى کند و مى ریزد و ساکنانش را از آب جوشان مى نوشاند. آتشى که به زارى و لابه کسى گوش فرا نمى دهد و از عجز و نیاز احدى به بخشایش نمى آید کسى نمى تواند به فروتنى و تسلیم از شکنجه و عذاب او بکاهد. و ساکنان را به عذابى دردناک و کیفرى سخت ناگوار هر چه سوزانتر که در حد توان او باشد پاداش مى دهد.
و پناه به تو مى برم از کژدمهاى آن که دهان گشوده اند و مارهاى نیش برآورده، و نوشیدنى آن که دل و امعاى ساکنان را پاره پاره مى کند و قلب آنها را از جاى برمى کند، و از تو مى خواهم که مرا راه نمائى به آنچه مرا از آتش دور مى گرداند و آن را مى راند.
خدایا درود بر محمد و آل او فرست و مرا به فضل و رحمت خود پناه ده و از لغزش دست گیر و خوار مگذار اى بهترین پناه دهندگان.
خداوندا! تو بندگان را از هر ناپسندى محفوظ مى دارى و حسنه مى دهى و هر چه بخواهى بجاى مى آورى و بر همه چیز قادرى.
خدایا درود بر محمد و آل او فرست هرگاه ذکر نیکان شود، و درود بر محمد و آل او فرست تا روز و شب در گردشند، درودى که دنباله آن بریده نشود و عدد آن به شمار نیاید، درودى که فضا را پر کند و زمین و آسمان را فرا گیرد
درود خداى بر او باد به اندازه اى که خرسند گردد و درود خداى بر او باد پس از خرسندى او به اندازه اى که پایان و کرانه براى آن نباشد یا ارحم الراحمین.
ترجمه فولادوند
بار خدایا! پناه به تو مى برم از آتشى که آن را وسیله ى تنگ گرفتن بر سرکشان درگاهت قرار داده اى و بدان هر که را از طریق خشنودى تو منحرف گردد بیم داده اى،
از آتشى که نور آن تاریکى است و ملایمش درد آور و دور آن نزدیک است و از آن آتشى که پاره اى از زبانه هاى آن پاره اى دیگر را مى خورند و برخى بر برخى مى تازند و از آتشى که استخوانها را مى پوساند و ساکنان خود را آب جوشان مى نوشاند و از آتشى که نه بر آن کس که زار زار مى کند ابقا مى نماید و نه بر آن کس که از او تقاضاى ترحم مى کند اظهار مهر از خود نشان مى دهد، آتشى که بر آن کس که در برابرش فروتنى نماید یا تسلیم گردد تخفیفى نمى دهد، بلکه ساکنان خود را با کیفرى سوزنده و دردناک و وبالى سخت مى گدازد.
و به تو پناه مى برم از کژدم هاى دهان گشوده و مارهاى تیز دندان و آن آشامیدنیهایش که امعاء و احشاء را پاره پاره مى گرداند و دلهاى ساکنانش را جاى کن مى نماید و از تو راه مى جویم بدانچه مرا از آن شراره ها دور و بر کنار مى سازد.
بار خدایا! درود بر محمد و خاندان وى، و مرا به فضل رحمت خویش از آن آتش زنهار ده و به حسن عفو خویش از خطایایم در گذر! اى بهترین پناه دهندگان! خوارم مپسند
چرا که تو از مکروه بیزارى، و خوبى را عطا مى فرمایى و هر چه را خواهى به جاى مى آورى و تو به هر کار توانایى بى پایان دارى.
بار الها! هر زمان که یادى از نیکان کنند بر محمد و خاندان وى درود و تا شب و روز از پى هم درآیند بر محمد و خاندان وى چنان رحمتى باد که دنباله ى آن انقطاع نپذیرد و شماره ى آن به حساب در نیاید، چنان رحمتى که هوا را مشحون و زمین و آسمان را آکنده سازد.
درود خدا بر محمد باد تا آنگاه که وى از تواتر رحمت تو خشنود گردد و پس از خشنودیش باز سرشارى رحمت بر او گسترده باد! چنان رحمتى که مرز پایان نداشته باشد، اى مهربانترین مهربانان!
ترجمه فیض الاسلام
بار خدایا من به تو پناه مى برم از آتشى که به آن بر هر که تو را نافرمانى کرد سخت گرفته اى، و به آن هر که را از رضا و خشنودى تو دورى گزید وعده ى عذاب داده اى، و از آتشى که روشنى آن (بر اثر بسیارى درجه ى حرارت) تاریکى است، و آسان (اندک) آن دردناک، و دورش نزدیکست (از دور هم مى سوزاند) و از آتشى که پاره اى از آن پاره ى دیگر را مى خورد، و برخى از آن بر برخى حمله و یورش مى آورد (روى هم مى غلطد)
و از آتشى که استخوانها را مى پوساند، و به ساکنین خود آب جوش مى دهد که بیاشامند، و از آتشى که به هر که به سوى آن زارى کند مهربانى نمى نماید، و به کسى که از آن مهربانى طلبد رحم نمى کند، و بر سبک کردن از کسى که برایش فروتنى نماید و آن را فرمانبردار شود توانا نیست، ساکنین خود را با گرمترین عذاب و کیفر دردناک و گرفتارى سخت دیدار مى کند
و به تو پناه مى برم از کژدمهاى آن که دهنهاشان گشوده اند، و از مارهاى آن که با نیشهاشان مى زنند، و از آشامیدن آن که روده ها و دلهاى ساکنینش را پاره مى نماید، و دلهاشان را مى کند، و از تو راه مى جویم (توفیق مى خواهم) براى آنچه (طاعت و بندگى که مرا) از آن آتش دور سازد و پس گرداند
بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست، و مرا به بسیارى رحمت و مهربانى خود از آتش پناه ده، و به نیکوئى گذشت خویش از لغزشهایم درگذر، و مرا خوار مگردان، اى بهترین پناه دهندگان
بار خدایا تو (ما را) از مصیبت و سختى نگاه مى دارى. و نیکى مى بخشى، و آنچه بخواهى انجام مى دهى، و تو بر هر چیز توانائى
بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست، هنگامى که نیکان یاد شوند، و بر محمد و آل او درود فرست، مدتى که شب و روز در پى هم درآیند، درودى که دنباله اش بریده نشود (همیشه باشد) و شماره اش به شمار درنیاید، درودى که هواء (میان آسمان و زمین) را فراگیرد، و آسمان و زمین را پر کند،
خدا بر او درود فرستد تا آنجا که خوشنود گردد، و خدا بر او و آل او پس از خوشنود شدن درود فرستد، درودى که آخر و پایانى براى آن نیست، اى بخشنده ترین بخشندگان.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
بارالها به تو پناه مى برم از آتشى که به وسیله آن بر هر که تو را معصیت کرده سخت گرفته اى، و هر که را از رضاى تو روگردانده وعده عذاب داده اى، و از آتشى که روشنائیش تاریکى، و ملایمش دردناک، و دورش نزدیک است، و از آتشى که برخى از آن برخى دیگر را مى خورد، و بخشى بر بخش دیگر حمله مى برد، و از آتشى که استخوآنهارا مى پوساند، و ساکنین خود را از آب جوش سیراب مى کند، و از آتشى که به زارى کنندگان مهربانى نمى نماید، و بر مهرجویانش رحم نمى آورد، و نیروى تخفیف بر خشوع کنندگانش و تسلیم شدگانش ندارد، آتشى که ساکنین خود را با سوزنده ترین عقاب دردناک خود و سخت ترین مصیبت برخورد مى کند.
و به تو پناه مى برم از کژدمهاى کام گشوده، و مارهاى نیش زننده اش، و از آشامیدنیش که امعاء و احشاء ساکنینش را پاره پاره مى کند و دلهاشان را بَر مى کند، و راهنمائى تو را در آنچه از آن دور سازد خواستارم.
بارالها بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و مرا به فضل و رحمت خود از آتش پناه ده، و به حسن اغماضت از لغزشهاى درگذر، و مرا خوار مساز اى بهترین پناه دهندگان.
الهى تو از ناخوشایند حفظ مى کنى، و خوبى را عطا مى نمائى، و هر چه بخواهى بجا مى آورى، و تو بر هر چیز توانائى.
الهى هر زمان که نیکان یاد شوند بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و تا شب و روز در پس هم آیند بر آنان درود فرست، چنان درودى که پایان نپذیرد و به شمارش نیاید، درودى که هوا را پرکند و زمین و آسمان را فراگیرد، خداى بر او درود فرستد تا زمانى که راضى شود، و پس از آنکه راضى گردد، خدا درودى بر او و خاندانش فرستد که هیچ مرز و پایانى ندارد اى مهربانترین مهربانان".
شرح صحیفه (قهپایی)
«اللهم انى اعوذ بک من نار تغلظت بها على من عصاک، و توعدت بها من صدف عن رضاک».
تغلظت، اى: شددت. و غلظت علیه الشىء: شددته. و منه: الیمین المغلظه.
و «صدف» -بالصاد و الذال المهملتین و الفاء اخیرا- اى: اعرض و مال. و منه قوله تعالى: (یصدفون)، اى: یمیلون و یعرضون.
یعنى: بار خدایا، به درستى که من پناه مى برم به تو از آتشى که شدید و سخت ساختى آن آتش را بر کسى که عصیان و نافرمانى تو ورزید، و توعید و تخویف نمودى به آن آتش آن کس که برون رفت و اعراض نمود از رضاى تو.
«و من نار نورها ظلمه، و هینها الیم، و بعیدها قریب».
شىء هین -على فعیل- اى: سهل.
(یعنى:) و از آتشى که روشنایى آن تاریک است، و آسانى آن دردناک است، و دورش نزدیک است.
«و من نار یاکل بعضها بعض، و یصول بعضها على بعض».
صال علیه: وثب، صولا وصوله.
(یعنى:) و از آتشى که بعض آن مى خورد بعضى را، و حمله مى کند بعض آن بعضى را.
«و من نار تذر العظام رمیما، و تسقى اهلها حمیما».
الحمیم هنا بمعنى الماء الحار.
(یعنى:) و از آتشى که دست بدارد استخوانها را در حالتى که پوسیده باشند و تباه گشته باشند، و آب دهد اهل خود را آبى در غایت گرمى- که چون بخورند امعاء و احشاى ایشان پاره پاره شود.
«و من نار لا تبقى على من تضرع الیها».
قال ابن الاثیر فى نهایته: و فى حدیث الدعاء:«لا تبقى على من تضرع الیها».
یقال: ابقیت علیه ابقاء، اذا رحمته و اشفقت علیه. و الاسم: البقیاء. و فى الصحاح: ابقیت على فلان، اذا ارعیت علیه و رحمته. یقال: لا ابقى الله علیک ان ابقیت على. فالجمله الثانیه تاکید لهذه. اى: لا ترحم على من تضرع الیها و لا تدعه حتى تهلکه.
(یعنى:) و از آتشى که باقى نگذارد گوشت و پوست و عروق و اعصاب و عظام بر آن کسى که زارى نماید به سوى آن- یا: شفقت و رحم ننماید بر آن کسى که زارى نماید به سوى او.
«و لا ترحم من استعطفها».
و رحم نکند آن کسى را که مهربانى جوید او را.
«و لا تقدر على التخفیف عمن خشع لها و استسلم الیها».
و قادر نباشد بر آنکه سبکبار گرداند از آن کس که خشوع و فروتنى نماید او را و گردن نهاده باشد به سوى او.
«تلقى سکانها باحر ما لدیها، من الیم النکال و شدید الوبال».
النکال: العقوبه.
و الوبال- بفتح الواو-: ثقل الشى ء المکروه. و وبال امره، اى: عاقبه امره من الشر و الوبال.
(یعنى:) در رساند ساکنین خود را به گرمترین آنچه نزد او باشد از عقوبات دردناک و وبال شدید. یعنى عاقبت حال به بدى و وخامت منتهى گردد.
«و اعوذ بک من عقاربها الفاغره افواهها».
الفاغره: الفاتحه. و فغر فاه -بالفاء و الغین المعجمه و الراء- اى: فتحه.
یعنى: و پناه مى برم به تو از عقربهاى آن آتش که باز کرده باشند دهنهاى خود را.
«و حیاتها الصالقه بانیابها».
صلق -بالصاد المهمله و آخره قاف- کضرب وزنا و معنى. قال ابو زید: صلقته بالعصا، اى: ضربته.
(یعنى:) و از مارهاى زننده به نیشهاى خود.
«و شرابها الذى یقطع امعاء و افئده سکانها، و ینزع قلوبهم».
و از شرابهاى آن آتش که ببرد روده ها و دلهاى آن کسانى که در آنجا ساکن باشند و بیرون کشد و بیخ برکند دلهاى ایشان را.
«و استهدیک لما باعد منها و اخر عنها».
و راه نمودن مى خواهم از تو هر آنچه دور سازد از این آتش و باز پس کند مرا از آن آتش.
«اللهم صل على محمد و آله. و اجرنى منها بفضل رحمتک. و اقلنى عثراتى بحسن اقالتک».
اجرنى، اى: انقذنى. و اقلت البیع اقاله اى: فسخت.
و العثره: الخطیئه. ماخوذه من عثره الرجل، اذا زل.
(یعنى:) بار خدایا، رحمت کن بر محمد و آل او. و رهایى و خلاصى ده مرا از آن آتش به فضل رحمت بى نهایت خود. و فسخ کن و درگذر آن لغزشها و گناهان مرا به نیکویى در گذرانیدن خود.
و لا تخذلنى یا خیر المجیرین.
(یعنى:) و خوار مگردان مرا اى بهترین پناه دهندگان.
انک تقى الکریهه و تعطى الحسنه و تفعل ما ترید و انت على کل شى ء قدیر».
الکریهه: الشده و کل ما یتعسر و یکره.
و الحسنه: ضد الکریهه، اى: کل ما یحب و یشتهى.
زیرا که تو نگاه مى دارى از شداید و هر آنچه مکروه و ناخوش باشد، و مى دهى نیکوییها را و آنچه محبوب طبایع بوده باشد، و مى کنى آنچه مى خواهى و اراده نمایى. و تو بر همه چیز قادر و توانایى چنانچه خواهى.
«اللهم صل على محمد و آله اذا ذکر الابرار».
بار خدایا، رحمت کن بر محمد و آل او چون یاد کرده شوند نیکان و نیکوکاران.
«و صل على محمد و آله ما اختلف اللیل و النهار».
اى: تعاقب اللیل و النهار، او تباین فى النور و الظلمه.
(یعنى:) و رحمت کن بر محمد و آل او مادامى که آمد شد نمایند شب و روز- یا: مختلف باشند در نور و ظلمت.
«صلاه لا ینقطع مددها، و لا یحصى عددها».
صلاتى که به نهایت نرسد مدت آن و به شمار در نیاید عدد آن.
«صلاه تشحن الهواء، و تملا الارض و السماء».
«تشحن» -بالشین المعجمه و الحاء المهمله على وزن تسال- بمعنى تملا. و منه قوله تعالى: (فى الفلک المشحون)، اى: المملو.
(یعنى:) صلاتى که پر کند هوا را، و پر کند زمین و آسمان را.
«صلى الله علیه (و آله) حتى یرضى. و صلى الله علیه بعد الرضا».
«صلى الله» جمله دعائیه. و لهذا اتى به على صیغه الماضى.
و «یرضى» بصیغه الغائب. و الضمیر للنبى صلى الله علیه و آله.
و فیه اشاره الى ما وعده -سبحانه- بقوله جل شانه: (و لسوف یعطیک ربک فترضى).
یعنى: رحمت کناد خداى تعالى بر محمد و آل او تا آنگاه که خشنود شود. و رحمت کناد بر او بعد از خشنودى او.
«صلاه لا حد لها و لا منتهى، یا ارحم الراحمین».
صلاتى که حد و نهایت نباشد آن را، اى بخشاینده ترین بخشایندگان.
شرح صحیفه (مدرسی)
بار خدایا به درستى که من پناه مى برم به تو از آتشى که سختى نمائى تو به آن بر آنکه گناه نمود تو را، و وعده فرمودى تو به آن کسى را که اعراض نمود از خواهش تو، و از آتشى که نور او تاریکى است و سستى او به درد آورنده است، و دور او نزدیک است، و از آتشى که بعضى از آن مى خورد بر بعض دیگر و حمله مى نماید بعض آن بر بعض دیگر.
روایت کند ترمذى و غیر آن از جناب ختمى مآب (ص) که آن بزرگوار فرمود که: دمیدند آتش جهنم را هزار سال تا آنکه سرخ شد و بعد دمیدند او را هزار سال تا اینکه سفید شد، و بعد دمیدند او را هزار سال تا سیاه شد و اکنون سیاه است و تاریک.
روایت شده که: اگر مردى در مشرق باشد و جهنم در مغرب و اگر پرده ى آتش را بردارند خواهد مغز سرش به جوش آمد.
مروى است از حضرت امیرالمومنین (ع) که آن بزرگوار فرمودند مردم بدانید که مالک جهنم همین که غضب بر آتش نماید بعضى از آن خواهد بعضى را خورد و بعضى از آن خواهد بعضى را شکست فقرات اخیره دعا از این چند روایت واضح گردد.
و از آتشى که پراکنده مى کند استخوانها را خاکستر. و مى نوشاند اهل خود را از آن آب متعفن.
تبقى از ابقیت و ابقاء رحمت و شفقت است یعنى از آتشى که مهربانى نمى کند بر کسى که زارى کنند به سوى او.
رحم نمى نماید کسى را که طلب مهربانى از او نموده است.
و قادر نیست بر تخفیف از آنکه فروتنى نماید براى او و منقاد او شود.
مى اندازد یا ملاقات مى کند ساکنین خود را به گرم ترین چیزى که نزد او است از عقوبت درد آورنده و سوء عاقبت شدید.
اللغه:
فاغر: دهن بازکننده.
صالقه: از صلق زننده.
امعاء: رودها.
افئده: قلبها.
یعنى پناه مى برم به تو از عقربهاى جهنم که دهان خود را باز کنند و مارهائى که زننده اند به نیشهاى خود و آب آن آن چنان آبى که پاره پاره کند روده ها و دلهاى ساکنین در آنجا را و مى کند دلهاى آنها را.
مروى است که در جهنم نهریست که اسم آن موبق است سیلان کند در او آتش کنار آن نهر ما رهائى است مثل قاطر قوى پس وقتى که حمله کنند که مردم را از آتش بگیرند مردم فرار از آنها نمایند و خود را داخل آتش کنند.
در روایت دیگر وارد است که: از براى جهنم کناره هست مثل کنار دریا و در او مارهائى است مثل شتران بختى و عقاربى است مثل قاطرهاى قوى.
هدایت مى جویم از تو آنچه را که او دور از آتش است و تاخیر اندازد از آن یعنى طاعات و رضاى تو.
اللغه:
اجرنى: یعنى پناه بده مرا.
اقاله: درگذشتن.
قوله «انک تقى الکریهه»: یعنى تو حفظ مى نمائى بدى را و دور نیست که مفاد «ستر القبیح و اظهر الجمیل» باشد.
ابرار: جمع بر است و او کسى است که اطاعت خدا نماید و او را افعال خوب و پسندیده است.
و بعضى گفته اند: ابرار کسانى هستند که اذیت نکنند ذره ى را، و راضى نشوند شر را.
اختلاف: آمد و شد.
یعنى: رحمت فرست بر محمد و آل او هر گاه یادآور شود ابرار و مادامى که درآمد و رفت است شب و روز.
رحمتى که عقب او پى نشود یعنى پى درپى بیاید.
اللغه:
شحن: پرى.
احصاء: شمردن.
تنبیه:
آتش یکى از صفات او مى فرماید که بعضى از آن بعض دیگر را مى خورد.
در روایت است که در جهنم وادى است که او را فلق مى گویند افروخته شد بر او هزار سال نفس نمى کشید پس در هر زمان که نفس کشد بسوزاند تمام آتشها را، و دور نیست که مراد باکل همین باشد نه خوردن حقیقى.
حضرت باقر علیه السلام مى فرماید: که خداى عزوجل گردانید از براى آتش هفت درجه که از همه بالاتر جحیم است که اهل آن بالاى سنگى از آنند و مى جوشد مغزهاى سرشان مثل جوشیدن دیگ در آن.
دوم- لظى که نزاعه للشوى تدعو من ادبره تولى است.
سوم: سقر «لاتبقى و لاتذر لواحه للبشر علیها تسعه عشر» است.
چهارم- حطمه که مى کوبد اهل خود را مثل سرمه پس نخواهند در آن مرد به او جودى که مثل کحل باشند.
پنجم- هاویه و در آن اهل او مى خوانند مالک را که اى مالک فریادرس ما را وقتى که فریادشان مى رسد مى آورد از براى ایشان ظرفى از مس آتشى که در آن است ، صدید جهنم که چرک جلدهاى آنها است که بیاشامند همین که مى برند مقابل روى خودشان جلد روى آنها در آن ریخته شود از شدت گرمى.
ششم- سعیر و در آن سیصد پرده است از آتش در هر سرادقى سیصد قصر است از آتش و در هر قصرى سیصد خانه است از آتش، و در هر خانه سیصد لون عذاب است غیر عذاب آتش و در آن مارها است و کژدمها است از آتش و جوامع از آتش و سلاسل از آتش و غلها از آتش.
هفتم- جهنم و او اشد طبقات نار و عذاب است.
حدیث: شریفى که تامل در آن قلب را مى گذارد و آخوند فیض در تفسیر صافى از تفسیر قمى نقل نموده در شرح سوره ى واقعه از حضرت صادق علیه السلام که آن بزرگوار فرمودند: به درستى که آتش شما این آتش یک جزو است از هفتاد جزو آتش جهنم و او را خاموش نمودند هفتاد دفعه به آب پس از آن او را برافروختند اگر این نحو نمى شد آدمى را قدرت نبود که او را خاموش نماید به درستى که آتش دنیا را مى آورند روز قیامت تا او را بگذارند بر روى آتش جهنم پس ناله کشد و فریاد برآورد چنان که نماند ملک مقرب و نبى مرسل مگر آنکه به دو زانو افتد براى خوف از فریاد او.
روایت است از حضرت صادق علیه السلام آنکه عرض نمود خدمت او مردى که بترسان مرا یابن رسول الله (ع) به درستى که قلب مرا قساوت گرفته است پس امام فرمود که: مستعد باش از براى زندگانى طولانى به درستى که جبرئیل علیه السلام رسید خدمت پیغمبر (ص) در حالتى که محزون بود در هر وقتى که او مى آمد خدمت آن حضرت در حالت بشاشه و خنده روئى بود پس حضرت فرمود: اى جبرئیل امروز آمدى نزد من در حالت حزن و اندوه؟ عرض نمود: یا محمد به تحقیق که گذاشته شده منافخ آتش فرمود: چه چیز است منافخ آتش پس عرض نمود: یا محمد به درستى که خداى عزوجل امر فرمود بر آتش پس دمیده شد بر او هزار سال تا سفید شد، پس از آن دمیده شد هزار سال تا سرخ شد، پس از آن دمیده شد هزار سال تا سیاه شد، پس آن آتش سیاه است و تاریک اگر قطره ى از ضریع آن ریخته شود در آب اهل دنیا همه اهل آن خواهند مرد.
روایت نمود صدوق به سند معتبر از حضرت صادق یا باقر فرمود: به درستى که اهل آتش صداى سگ نمایند مثل اینکه سگان و مگس فریاد نمایند از الیم عذاب چه گمان مى نمائى تو به قومى که حکم بر ایشان نشود که به میرند عذاب از ایشان تخفیف داده نشود تشنه گان هستند در آن گرسنگان هستند در آن چشمهاى آنها کور و روهاى آنها سیاه لال هستند در آن غضب بر آنها است رحم بر آنها نشود و از عذاب تخفیف ندارند و در آتش کشیده شوند و از حمیم مى آشامند، و از زقوم مى خورند بکلابیب النار یحطمون و به گرزها آنها را مى زنند، ملائکه غلاظ و شداد رحم نکنند و ایشان را بر رو در آتش افکنند و در اغلال ایشان را بلند کنند اگر دعا کنند مستجاب نشود از آنها اگر سئوال کنند و حاجت بخواهند نخواهد آورده شد براى آنها این است حال کسى که داخل آتش شود.
مروى است که از براى جهنم هفت در است، بر هر درى هفتاد هزار کوه هست، در هر کوهى هفتاد مغاره و شعب است، در هر شعبى هفتاد وادى هست، در هر وادى هفتاد هزار شق است، در هر شقى هفتاد هزار خانه است، در هر خانه هفتاد هزار مار است، طول هر مار به قدر سه روز راه است، دندانهاى آنها مثل درخت خرما طویل است مى آید پسر آدم را پس مى گیرد باشفار دو چشم او و دو لب او و تمام گوشت او را از استخوان جدا نماید او نظر نماید به او پس فرار کند از او پس واقع شود در نهرى از نهرهاى جهنم مى برد به هفتاد خریف.
مرویست که در جهنم عقاربى است مثل استرهاى علف خورده چاق اگر بگزد یکى از آنها را پس مى یابد زهر او را در سر چهل سال.
مروى است که هزار سال جزع کنند و گویند: صبر در دنیا باعث فرج مى شد پس صبر نمایند هزار سال و تخفیف نمى یابند گویند: «سواء علینا اجزعنا ام صبرنا مالنا من محیص» پس از شدت تنگى و عذاب استغاثه و عجز نمایند هزار سال آنگاه ابر سرخى بینند گمان نمایند که باران بر ایشان ببارد، پس ببارد، بر ایشان عقربها که مثل استرها است که درد گزیدن آنها تا هزار سال ساکن نگردد پس باز تضرع و استغاثه نمایند تا هزار سال ابر سیاهى بر آنها ظاهر شود و ببارد بر آنها مارها مانند گردن شتران زدناهم عذابا فوق عذاب اللهم نجنا من سخطک بمحمد و آله (ع).
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
در چهارمین فراز بنده ى در حال دعا، فکر خود را متوجه عذابهاى دردناکى که در اثر معصیت و گناه براى او آماده شده ساخته، از خداوند تقاضاى تبرئه از این مجازات را دارد لذا چنین مى گوید: (بار خداوندا من از آتشى به تو پناه مى برم که آن را وسیله ى سختگیرى بر گناهکاران قرار داده اى) (اللهم انى اعوذ بک من نار تغلظت بها على من عصاک).
(از آتشى که آن را وسیله ى تهدید کسانى که از راه رضایت تو منحرف شوند، گردانیده اى) (و توعدت بها من صدف عن رضاک).
پس از آن به توصیف این آتش که براى گناهکاران فراهم شده پرداخته مى گوید به تو پناه مى برم: (از آتشى که نور آن ظلمت است) (و من نار نورها ظلمه).
(ملایم آن دردناک) (و هینها الیم).
(و دورش نزدیک) (و بعیدها قریب).
(از آتشى که شعله هاى آن چنان زبانه مى کشد که بعضى، بعض دیگر را مى خورد و پاره اى از آن بر پاره ى دیگر حمله مى برد) (و من نار یاکل بعضها بعض، و یصول بعضها على بعض).
(از آتشى که (با نزدیک شدن به بدن) استخوانها را مى پوساند) (و من نار تذر العظام رمیما).
و ساکنانش را از آب جوشان سیراب مى سازد) (و تسقى اهلها حمیما).
(از آتشى که هر کس در برابر آن تضرع و زارى کند چیزى برایش باقى نمى گذارد) (و من نار لا تبقى على من تضرع الیها).
و نسبت (به کسى که از آن درخواست مهربانى کند هیچ رحم به خرج نمى دهد) (و لا ترحم من استعطفها).
(و قادر بر تخفیف از کسى که در برابر آن خشوع و خضوع کند و در برابرش تسلیم گردد، نیست) (و لا تقدر على التخفیف عمن خشع لها و استسلم الیها).
(آتشى که از ساکنانش با سوزنده ترین و دردناکترین و شدیدترین وضع استقبال مى کند) (تلقى سکانها باحر ما لدیها من الیم النکال، و شدید الوبال).
بعد از توصیف آتش جهنم که در کمین گناهکاران است به دیگر عوامل مجازات در آنجا چنین اشاره مى کند: (و به تو پناه مى برم از عقربهاى آنکه دهان خود را گشوده اند و مارهائى که همواره آماده ى نیش زدن هستند) (و اعوذ بک من عقاربها الفاغره افواهها، و حیاتها الصالقه بانیابها).
(از نوشیدنیهاى آنکه امعاء و احشاء و دلهاى ساکنانش را پاره پاره مى کند) (و شرابها الذى یقطع امعاء و افئده سکانها).
(و دلهایشان را از جا مى کند) (و ینزع قلوبهم).
(و از تو مى خواهم که مرا به آنچه موجب دور شدن و عقب افتادن از آن مى گردد، راهنمائى فرمائى) (و استهدیک لما باعد منها، و اخر عنها).
به دنبال آن مى گوید: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و مرا با فضل و رحمت خود از چنین آتشى پناه ده) (اللهم صل على محمد و آله، و اجرنى منها بفضل رحمتک).
(و با همان حسن بخشش از لغزشهایم درگذر) (و اقلنى عثراتى بحسن اقالتک).
مى افزاید (اى (خداوندى) که بهترین پناه دهندگانى مرا خوار مساز) (و لا تخذلنى یا خیر المجیرین).
زیرا (خداوند تو آنى که بندگان را از کارهاى ناپسند نگاه مى دارى) (اللهم انک تقى الکریهه).
(خوبى را عطا مى کنى) (و تعطى الحسنه).
(هر چه را بخواهى انجام مى دهى) (و تفعل ما ترید).
(و بر هر کارى که بخواهى قادرى) (و انت على کل شى ء قدیر).
در پایان، مانند بسیارى دیگر از دعاها به درود و دعا بر رسول خدا پرداخته، عرضه مى دارد: (بار خداوندا هر زمانى که یادى از نیکان و خوبان شود، تو بر محمد و آلش درود فرست) (اللهم صل على محمد و آله، اذا ذکر الابرار).
(تا آن دم که شب و روزى برقرار است بر محمد و آلش رحمت فرست) (و صل على محمد و آله، ما اختلف اللیل و النهار).
(درودى که دوام آن قطع نگردد) (صلوه لا ینقطع مددها).
(و تعداد شماره اش به احصاء درنیاید) (و لا یحصى عددها).
(درودى که هوا را پر سازد) (صلوه تشحن الهواء).
(و زمین و آسمان را آکنده نماید) (و تملا الارض و السماء).
(درود خداوند بر او باد تا آن دم که راضى و خشنود گردد) (صلى الله علیه حتى یرضى).
(و درود خداوند بر او و آلش بعد از رضایت و خشنودى او آن چنان درودى که نه حدى برایش مشخص باشد و نه پایانى) (و صلى الله علیه و آله بعد الرضا صلوه لا حد لها و لا منتهى).
(اى مهربانترین مهربانان) (یا ارحم الراحمین).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۵، ص:۱۲۲-۱۰۶
«اللّهُمَّ إنّی أعوذ بک من نار تغلّظت بها على من عصاک و توعّدت بها من صدف عن رضاک، و من نار نورها ظلمة، و هینها ألیم، و بعیدها قریب».
غلظ الشىء -بالضم- غلظا -کعنب-: خلاف رق و غلظ على خصمه و تغلظ علیه: تشدد. و منه «یا ایها النبى جاهد الکفار و المنافقین و اغلظ علیهم».
و توعده: تهدده.
و صدف عنه یصدف -من باب ضرب- صدوفا: اعرض.
و الباء فى الموضعین مثلها فى کتبت بالقلم و قطعت بالسکین.
قال الزمخشرى فى الکشاف: و النار جوهر لطیف مضىء، حار محرق و النور ضووها وضوء کل نیر و هو نقیض الظلمه. و اشتقاقها من نار ینور، اذا نفر، لان فیها حرکه و اضطرابا و النور مشتق منها و الظلمه عباره عن عدم النور و انطماسه. انتهى.
قال صاحب الکشف: اورد علیه ان الاضاءه لا تعتبر فى حقیقتها و لیست شامله لما ثبت فى الکتب الحکمیه ان النار الاصلیه حیث الاثیر شفافه، لالون لها و کذلک اورد بعضهم فى الاحراق.
و الجواب ان البحث فیما وضع له اللفظ بحسب اللغه و لا شک فى اعتبار هذا المجموع فیه. و اما النار التى عند الاثیر فمن یسلم وجودها؟ و ان سلم، فانى لاجلاف العرب العلم بها، ان قلنا: ان الاسماء اصطلاحیه و ان قلنا: انها توقیفیه فلا شک انها لاعلام من یقصد بالخطاب و ان العرب توارثها صاغرا عن کابر الى ان انتهى الى ذلک الموحى الیه و الملهم. و حیث لم یعلمهم بان اللفظ موضوع لذلک ایضا، او للقدر المشترک، دل على انه بمعزل عن نظره فى هذا الاطلاق و ان کان عالما به کما هو.
و اما الاحراق فلا شک انه من اخص اوصافها، التى اذا زال عنها لم یمیز بینها و بین ذى ضوء آخر. اللهم الا ان یسبق العلم بان عدم الاحراق لمانع، کنار الخلیل صلوات الله علیه.
و قوله: «و النور ضووها فیه توسع. و التحقیق ان الضوء فرع النور، یطلق على الشعاع المنبسط و النور یطلق على ما للشىء فى نفسه کالنور القائم بنفس الشمس و لهذا یقع على الذوات الجوهریه، بخلاف الضوء.
و قوله: «و الظلمه عباره عن عدم النور» هو المطابق للغه و علیه المحققون و زیاده عما من شانه النور غیر مسموعه. انتهى.
قال السعد التفتازانى: اذا اجرى عدم النور على اطلاقه کان بین النور و الظلمه تقابل الایجاب و السلب و ان زید عما من شانه فبینهما تقابل الملکه و العدم و عند بعض المتکلمین هى عرض ینافى النور، فبینهما تقابل التضاد. انتهى.
و هى على هذا وجودیه و على الاولین عدمیه. و على التقادیر یصح ان النور نقیض للظلمه، اى: مناف لها.
اذا عرفت ذلک فقوله علیه السلام: «و من نار نورها ظلمه» وصف لتلک النار بما یمیزها عن نیران الدنیا و یبین هو لها و فظاعه امرها، اذ کان النور لا ینفک عن شىء من النیران المعهوده و کون نورها ظلمه مما یهول النفوس و یروع القلوب.
و المعنى: انه لا نور لها، بل هى سوداء مظلمه و انما عبر عن ذلک بقوله: «نورها ظلمه»، لما تقرر فى النفوس من ان النار لا تکون الا ذات نور، فحکم بان نور هذه النار ظلمه، لعدم استنارتها و اشراقها، بمعنى ان الظلمه فیها بمنزله النور. و لم یقل: لا نور لها لئلا یتوهم انها شفافه لا ضوء لها، کما یقوله الحکماء فى کره الاثیر.
و قد ورد فى الحدیث ما یطابق معنى هذه الصفه لنار الاخره.
روى الترمذى و غیره ان رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم قال: اوقد على النار الف سنه حتى احمرت، ثم اوقد علیها الف سنه حتى ابیضت، ثم اوقد علیها الف سنه حتى اسودت، فهى سوداء مظلمه.
زاد فى روایه: کسواد اللیل.
و فى روایه فهى اشد سوادا من القار. اى الزفت.
و فى حدیث آخر: ان جهنم سوداء مظلمه، لا ضوء لها و لا للهبها.
و کان سلمان الفارسى -رضى الله علیه- یقول: نار الاخره سوداء مظلمه لا یضىء لهبها و لا حرها.
قوله علیه السلام «و هینها الیم» هان الشىء هونا: لان و سهل، فهو هین.
و الالیم: الموجع. قال العلامه الطبرسى: هو فعیل بمعنى مفعل، کالسمیع بمعنى المسمع و النذیر: بمعنى المنذر و البدیع: بمعنى المبدع.
و قال الجوهرى: الالیم المولم، مثل السمیع بمعنى المسمع.
و فى القاموس: الالیم المولم و من العذاب الذى یبلغ ایجاعه غایه البلوغ. انتهى.
و ما قاله بعضهم من ان فعیلا بمعنى المفعل لیس یثبت لاالتفات الیه بعد نص اساطین اهل اللغه علیه. و المعنى ظاهر.
و عن ابن عباس لو ان قطره من الزقوم قطرت فى الارض، لامرت على اهل الارض معیشتهم، فکیف بمن هو طعامه، لیس له طعام غیره.
قوله علیه السلام: «و بعیدها قریب» یحتمل وجوها من التفسیر:
احدها: ان یکون المراد بالبعید ما یستبعد وقوعه و یستعظم شانه و بالقریب خلافه.
قال ابن الاثیر فى النهایه: یقال: هذا امر بعید، اى لا یقع مثله لعظمه.
فیکون المعنى: ان ما تستبعده العقول من امرها قریب الوقوع فیها، لا بعد فیه، فاعتبار البعد و القرب بالنسبه الى الامکان.
و به فسر الزمخشرى و غیره قوله تعالى فى سوره المعارج: «انهم یرونه بعیدا و نراه قریبا»، قال فى الکشاف: المراد بالبعید البعید من الامکان و بالقریب القریب منه.
الثانى: ان البعید منها مکانا لا یمنعه بعده من اصابه حرها و عذابها، بل هو قریب بالنسبه الیها، کما روى: لو ان رجلا کان بالمشرق و جهنم بالمغرب، ثم کشف عن غطاء منها لغلت جمجمته.
و فى روایه: لو کان احدکم بالمشرق و کانت النار بالمغرب ثم کشف عنها لخرج دماغ احدکم من منخریه من شده حرها.
الثالث: ان یکون تلمیحا الى قوله تعالى فى العنکبوت: «یستعجلونک بالعذاب و ان جهنم لمحیطه بالکافرین»، اى محیطه بهم الان، تنزیلا لشىء سیقع قریبا منزله الواقع.
و قیل: هو على حقیقته من معنى الحال، فان مبادى احاطه النار بهم من الکفر و المعاصى المتشکله فى هذه النشاه بصوره الاعمال و الاخلاق، هى بعینها جهنم التى ستظهر فى النشاه الاخرویه بصوره النار و عقاربها و حیاتها، کما نص علیه کثیر من ارباب العرفان.
و کون بعیدها قریبا على هذین القولین ظاهر، لاخفاء به. و الله اعلم بمقاصد اولیائه.
الاکل حقیقه: بلغ الطعام بعد مضغه، ثم استعیر للاحراق فى النار.
قال الزمخشرى فى الاساس: و من المجاز اکلت النار الحطب. و اتکلت النار اشتد التهابها، کانما یاکل بعضها بعضا. انتهى.
و فى الحدیث عن النبى صلى الله علیه و آله قال: اشتکت النار الى ربها، فقالت: رب، اکل بعضى بعضا، فجعل لها نفسین، نفسا فى الشتاء و نفسا فى الصیف، فشده ما تجدون من البرد من زمهریرها و شده ما تجدون من الحر من سمومها.
وصال على قرنه یصول صولا حمل علیه وسطابه و فى خطبه لامیرالمومنین علیه السلام: «اعلمتم ان مالکا اذا غضب على النار حطم بعضها بعضا لغضبه».
قال ابن ابى الحدید: و حطم بعضها بعضا: کسره او اکله.
و تذر العظام رمیما، اى تترکها رمیما من «و ذرت الشىء اذره و ذرا، اى ترکته». قالوا: و اماتت العرب ماضیه و مصدره، فاذا ارید الماضى قیل: ترک و لا یستعمل منه اسم الفاعل.
ورم العظم یرم -من باب ضرب-، اذا بلى، فهو رمیم.
قال الجوهرى: و انما قال تعالى: «قال من یحیى العظام و هى رمیم»، لان فعیلا و فعولا قد یستوى فیهما المذکر و المونث و الجمع، مثل رسول و عدو و صدیق.
و قال الزمخشرى فى الکشاف: الرمیم اسم لما بلى من العظام غیر صفه، کالرمه و الرفات، فلا یقال: لم لم یونث و قد وقع خبرا لمونث و لا هو فعیل بمعنى فاعل او مفعول.
و الحمیم: الماء الحار الشدید الحراره و قد تکرر ذکره فى القرآن المجید.
و اسناد السقى الى النار مجاز عقلى، لانها سبب لشربهم له. و الله اعلم.
قال ابن الاثیر فى النهایه: فى حدیث الدعاء «لا تبقى من تضرع الیها»، یعنى النار، یقال: ابقیت علیه، ابقى، ابقاء: اذا رحمته و اشفقت علیه. و الاسم البقیا.
و قال الجوهرى: ابقیت على فلان اذا ارعیت علیه و رحمته، یقال: لا ابقى الله علیک ان ابقیت على و الاسم منه البقیا، قال:
و ما بقیا على ترکتمانى * و لکن خفتما صرد النبال
و استعطفه: ساله ان یعطف علیه، اى یشفق علیه و یرق له.
و قدر على الشىء یقدر -من باب ضرب-: قوى علیه و تمکن منه.
و خشع له یخشع خشوعا: ذل و خضع.
و استسلم: اذعن له و انقاد.
و التخفیف: اعم من ان یکون کما و کیفا. فما وقع فى بعض التفاسیر فى قوله تعالى: «خالدین فیها لا یخفف عنهم العذاب»، ان جمله «لا یخفف» مستانفه لبیان کثره عذابهم من حیث الکیف، اثر کثرته من حیث الکم، لیس بمتعین.
و الجمله من قوله: «تلقى سکانها» مستانفه استئنافا بیانیا، کانه سئل: کیف لا تبقى على من تضرع الیها، فقال: تلقى سکانها باحر مالدیها.
و النکال -بالفتح- العقوبه التى ینکل الناس عن فعل ما جعلت له جزاء من نکل عن الامر، اذا احجم و امتنع.
و قال الزمخشرى فى الاساس: نکل عن العدو نکولا و نکلته عن کذا: فطمته و نکلت به تنکیلا، جعلت غیره ینکل ان یفعل مثل فعله و هو النکال.
و الوبال: سوء العاقبه. قال الفیومى: الوبال -بالفتح- من وبل المرتع -بالضم- وبالا و وباله. بمعنى وخم، سواء کان المرعى رطبا، او یابسا. و لما کان عاقبه المرعى الوخیم الى شر، قیل فى سوء العاقبه: وبال.
و فى الاساس: اخذ و بیل: شدید. و منه الوبال لسوء العاقبه.
و فى القاموس: الوبال: الشده و الثقل.
و فى الحدیث: ان النار تاکل اهلها حتى اذا اطلعت على افئدتهم، انتهت، ثم تعود کما کانت ثم تستقبل العبد ایضا، فتطلع على فواده، فهى کذلک ابدا، نعوذ بالله من النار.
تنبیه:
تکریر ذکر النار مع ان المراد بها نار واحده، للایذان بان کل واحده من الصفات المذکوره صفه هائله خطیره، جدیره بان یفرد لها موصوف مستقل و لا تجعل کلها لموصوف واحد. و الله اعلم.
العقارب: جمع عقرب و هى دویبه من ذوات السموم تکون للذکر و الانثى بلفظ واحد و قد یقال للانثى: عقربه و عقرباء -ممدودا-، غیر مصروف.
و فغرفوه فغرا -من باب نفع-: انفتح و فغرفاه: فتحه، یتعدى و لا یتعدى.
و الروایه فى الدعاء بضم افواهها و فتحها على الوجهین.
و الحیات: جمع حیه و هو اسم یطلق على الذکر و الانثى فان اردت التمییز، قلت: هذا حیه ذکر و هذه حیه انثى.
قال المبرد فى الکامل: و انما دخله الهاء، لانه واحد من جنس کبطه و دجاجه.
على انه قد روى عن بعض العرب، رایت حیا على حیه، اى ذکرا على انثى.
و صلق صلقا -من باب ضرب-: صوت صوتا شدیدا، کاصلق اصلاقا و صلق الفحل بنابه، و اصطلق: صوت.
قال الجوهرى: و اصلق لغه فى صلق و منه قول العجاج یصف الحمار: اصلق ناباه صیاح العصفور و الفحل یصطلق بنابه و ذلک صریفه. انتهى.
قال الزمخشرى فى الفائق: الصریف: ان یشد نابا على ناب فیصوتا. و هو فى الفحوله من ایعاد و فى الاناث من اعیاء و ربما کان من نشاد. انتهى.
فمعنى قوله علیه السلام «الصالقه بانیابها» اى الصارفه بها. و هو اولى من تفسیره بالضاربه، من قولهم: صلقه بالعصا، اى: ضربه بها، لان فى الصریف من التحویل ما لیس فى الضرب.
و قد تواترت الاخبار بعقارب النار و حیاتها، نعوذ بالله منها.
فروى: ان جهنم وادیا یدعى اثاما، فیه حیات و عقارب فى کل فقاره من ذنب ذلک العقرب من السم اربعون قله، کل عقرب منهن قدر البغله الموکفه، یلدغ الرجل فینسى حر جهنم من حراره لدغتها.
و فى روایه: ان فى جهنم نهرا یسمى موبقا یسیل نارا على حافتیه حیات مثل البغال الدهم. فاذا ثارت الیهم لتاخذهم استغاثوا منها بالاقتحام فى النار.
و فى روایه: ان لجهنم ساحلا کساحل البحر، فیه هو ام حیات کالبخت و عقارب کالبغال الدهم، نعوذ بالله منها.
و الامعاء: جمع معى- بالکسر و قصره اشهر من المد و الفه یاء، لان مثناه معیان و تذکیره اکثر من التانیث، فیقال: هو المعا و هو المصران و جمع الممدود امعیه، کحمار و احمره.
و الافئده: جمع فواد و هو القلب و قیل: هو ما یتعلق بالمرى ء من کبد ورئه و قلب.
و نزعته من موضعه نزعا، من باب ضرب: قلعته.
و قوله علیه السلام: «یقطع امعاء و افئده سکانها»، من باب اضافه المفردین الى اسم ظاهر بجعل الاول مضافا فى النیه، دون اللفظ و الثانى فى اللفظ و النیه معا، نحو: غلام و ثوب زید و هو کثیر فى کلامهم، نثرا و نظما و شاهده من الحدیث قول النبى صلى الله علیه و آله: «تحیضى فى علم الله سته او سبعه ایام» و من کلام العرب نثرا قول بعضهم: قطع الله ید و رجل من قالها. و قولهم: خذ ربع و نصف ما حصل و من الشعر قوله:
یا من راى عارضا اسر به * بین ذراعى و جبهه الاسد
فذهب المبرد و اکثر المتاخرین الى ان ذلک کله على حذف المضاف الیه من الاول لفظا، لانیه، لدلاله الثانى علیه: و لذلک قال بعضهم: ان هذه المساله لها شبه بباب التنازع، فان المضافین یتنازعان المضاف الیه، فاعمل الثانى لقربه، و حذف معمول الاول، لانه فضله.
و اشترط الفراء فیها اصطحاب المضافین، کالامعاء و الافئده فى عباره الدعاء، و السته و السبعه فى الحدیث و الید و الرجل و الربع و النصف و الذراع و الجبهه، بخلاف غلام وثوب، فلا یقال: اشتریت غلام وثوب زید.
و ذهب سیبویه الى ان ذلک من باب الفضل بین المضاف و المضاف الیه و الاصل فى نحو: خذ ربع و نصف ما حصل، خذ ربع ما حصل و نصفه، ثم اقحم و نصفه بین المضاف و المضاف الیه، فصار: ربع و نصفه ما حصل، ثم حذفت الهاء اصلاحا للفظ، فصار: ربع و نصف ما حصل.
قال الرضى: و مذهب المبرد اقرب، لما یلزم سیبویه من الفصل بین المضاف و المضاف الیه فى السعه.
و مضمون هذه العباره من الدعاء نطق به القرآن المجید فى مواضع، منها قوله تعالى فى سوره محمد صلى الله علیه و آله: «و سقوا ماء حمیما فقطع امعاءهم»، و قوله سبحانه فى سوره الحج: «یصب من فوق رووسهم الحمیم یصهر به ما فى بطونهم و الجلود»، اى یذاب بذلک الحمیم ما فى بطونهم من الامعاء و الاحشاء.
روى: انه یصب على رووسهم الحمیم فینفذ الى اجوافهم فیسلت ما فیها.
و فى الحدیث فى قوله تعالى: «و یسقى من ماء صدید یتجرعه و لا یکاد یسیغه»، قال: یقرب الى فیه، فاذا دنا من وجهه شوى وجهه و وقعت فروه راسه، فاذا شربه قطع امعاءه حتى تخرج من دبره و الاخبار فى هذا المعنى کثیره.
قوله علیه السلام «و استهدیک لما باعد منها و اخر عنها».
استهداه: طلب ان یهدیه و الغرض سئوال التوفیق للطاعه الموجبه للنجاه من النار.
و باعد بمعنى ابعد و فیه تلمیح الى قوله تعالى: «ان الذین سبقت لهم منا الحسنى اولئک عنها مبعدون»، قیل: المراد بالحسنى التوفیق للطاعه و بالابعاد عنها: الابعاد من عذابها، لاعن نفسها، اذ لابد لکل احد من ورودها بنص قوله تعالى: «و ان منکم الا واردها کان على ربک حتما مقضیا ثم ننجى الذین اتقوا و نذر الظالمین فیها جثیا».
و استشکل بان المومنین کیف یردون النار؟
و اجیب بما روى عن جابر بن عبدالله انه سال رسول الله صلى الله علیه و آله عن ذلک، فقال: اذا دخل اهل الجنه الجنه، قال بعضهم لبعض، الیس وعدنا ربنا ان نرد النار؟ فیقال لهم: قد وردتموها و هى خامده.
و عنه ایضا ان رسول الله صلى الله علیه و آله، قال: الورود الدخول، لا یبقى بر و لا فاجر الا دخلها، فتکون على المومنین بردا و سلاما، کما کانت على ابراهیم علیه السلام، حتى ان للنار ضجیجا من بردها.
و فى روایه: ان النار تقول للمومن یوم القیامه: جز یا مومن فقد اطفا نورک لهبى.
فان قیل: ما الفائده فى ایراد المومنین النار، اذا لم یتعذبوا بها؟
قیل: فیه وجوه:
منها: ان یزدادوا سرورا اذا راوا الخلاص منها.
و منها: افتضاح الکافرین اذا اطلع المومنون علیهم.
و منها: ان المومنین یوبخون الکفار و یسخرون منهم، کما سخروا منهم فى الدنیا.
و منها: ان یزید التذاذهم بالجنه و نعیمها، فبضدها یتبین الاشیاء.
و قیل: المراد بالابعاد عنها، انهم لا یدخلون النار و لا یقربونها البته، لان من جعل بعیدا عن شىء ابتداء، یحسن ان یقال: انه ابعد عنه.
و هولاء لم یفسروا الورود فى قوله تعالى: «و ان منکم الا واردها» بالدخول، و احتجوا بقول ابن عباس: قد یرد الشىء الشىء و لم یدخله، کقوله تعالى: «و لما ورد ماء مدین» و معلوم ان موسى علیه السلام لم یدخل الماء و لکنه قرب منه، فالمراد بالورود جثوهم حولها.
و عن ابن مسعود و الحسن و قتاده هو الجواز على الصراط، لان الصراط ممدود علیها.
و قیل: هو مس الحمى فى الدنیا، لقوله علیه السلام: الحمى من قیح جهنم.
و فى روایه: الحمى حظ کل مومن من النار. و الله اعلم.
قوله علیه السلام «و اخر عنها» اخرته ضد قدمته، فتاخر، هذا هو الاصل، لکنه اذا عدى ب«عن»، فالمراد التنحیه و الابعاد، یقال: اخر عنى جهلک، اى نحه و ابعده. و قد یستعمل بمعنى التخلیف، تقول: ما اخرک عن صلاه الجماعه، اى ما خلفک و اقعدک حتى لم تحضرها.
و هذه الفقره تاکید للتى قبلها. و الله اعلم.
اجرنى: اى اعذنى و آمنى منها، یقال: اجاره مما یخاف، اى اعاذه و آمنه.
و الفضل: الزیاده، اى بمزید رحمتک.
و اقال الله عثرته: رفعه من سقوطه. و منه: الاقاله فى البیع، لانها رفع للعقد.
و العثرات: جمع عثره و هى فى الاصل المره من عثر الرجل یعثر من باب قتل، اى کبا و سقط. و المراد بها هنا الخطیئه و الزله، لانها سقوط فى الاثم.
و خذله خذلا- من باب قتل-: ترک نصرته و اعانته،
و الاسم الخذلان -بالکسر-:
و وقاه الله السوء یقیه وقایه -بالکسر-: حفظه منه.
و الکریهه: النازله و الشده. یقال: لقیت منه کرایه الدهر، اى نواز له و شدائده.
الحسنه: ضد السیئه.
و تفعل ما ترید: اى کل ما تریده، لا یمنعک مانع و لا تعجز عن شىء.
و الجمل المتعاطفه المبدوء اولها بحرف التاکید کلها تعلیل للدعاء و مزید استدعاء للاجابه بطریق التحقیق. و الجمله الاخیره تذییل مقرر لما قبله، من وقایته الکریهه و اعطائه الحسنه و فعله ما یرید. فان کمال قدرته تعالى على جمیع الاشیاء موجب لقدرته تعالى على ذلک.
«اذا» ظرف زمن مستقبل، متضمنه معنى الشرط. و جوابها هنا محذوف وجوبا للاستغناء عنه بمادل علیه متقدما و هو قوله: «صلى على محمد و آله». و التقدیر: اذا ذکر الابرار فصل على محمد و آله.
و انما لم یجعل المتقدم جوابا، لان للشرط صدر الکلام، فلم یجز تقدیم جوابه علیه، هذا مذهب البصریین.
و ذهب الکوفیون الى ان المتقدم هو الجواب و انما لم یصدر بالفاء لتقدمه.
و ذهب ابن عصفور الى ان «اذا» الشرطیه تفید التکرار ککلما. فاذا قلت: «اذا جاءک زید فاکرمه» افادت: ان کلما جاءک زید فاکرمه و قال: هذا هو الصحیح.
و على هذا فمعنى عباره الدعاء: صل على محمد و آله کلما ذکر الابرار و هو حسن.
فان قلت: لاى معنى قید الصلاه علیهم بزمان ذکر الابرار؟
قلت: لامرین: احدهما: انه زمان فیض و رحمه، کما ورد فى الحدیث، عند ذکر الصالحین تنزل الرحمه.
الثانى: اظهار عظمتهم و کرامتهم لدیه سبحانه، اذ کانوا سادات الابرار و روساءهم.
قوله علیه السلام «ما اختلف اللیل و النهار» «ما» مصدریه ظرفیه، اى مده اختلاف اللیل و النهار.
و اختلافهما: اما بمعنى تعاقبهما مجیئا و ذهابا و کون کل منهما خلفا للاخر کقوله تعالى: «و هو الذى جعل اللیل و النهار خلفه»، اى ذوى خلفه یخلف کل منهما الاخر، بان یقوم مقامه و هى اسم للحاله من خلفه، اى: قام مقامه، کالرکبه و الجلسه- بالکسر فیهما- من «رکب و جلس».
او بمعنى اختلافهما فى انفسهما، بازدیاد کل منهما بانتقاص الاخر و انتقاصه بازدیاده، باختلاف حال الشمس الینا قربا و بعدا بحسب الازمنه، او باختلاف البلدان. فان البلد کلما ازداد عرضا عن خط الاستواء و هو الموضع المحاذى لمنطقه الفلک الاعظم المسماه معدل النهار، ازداد نهاره فى الصیف طولا و فى الشتاء قصرا و بالعکس فى اللیل. و قد یرتقى طول النهار بحسب تزاید ارتفاع القطب الى حیث یصیر الیوم بلیلته نهارا کله و بازائه اللیل، ثم الى اکثر من ذلک الى حیث یزید اللیل الاطول على یوم بلیلته و الى حیث یکون نصف السنه نهارا، و نصفها الاخر لیلا و ذلک اذا صار قطب الفلک الاعظم محاذ لسمت الراس.
و لا عماره هناک، لشده البرد اللازم من قبل انخفاض الشمس، او اختلافهما فى الامکنه، فان کرویه الارض تقتضى ان یکون بعض الاوقات فى بعض الاماکن لیلا، و فى مقابله نهارا و فى بعضها صباحا و فى بعضها ظهرا او عصرا، او غیر ذلک. و الله اعلم.
قوله علیه السلام «لا ینقطع مددها» الى آخره.
مدد الشىء: ما یمد به و یزاد و یکثر.
و الغرض طلب استمرار الصلاه علیهم.
و العدد: الکمیه المتالفه من الوحدات و قیل: صوره تنطبع فى نفس العاد من تکرار الواحد.
اى لا یضبط عددها، او لا یطاق عدها و ضبطها. من احصیت الشىء اذا اطقته، فیکون العدد بمعنى المصدر. و الغرض طلب کثره الصلاه علیهم.
و شحنت البیت و غیره شحنا -من باب نفع-: ملاته.
و الهواء بالمد: الجو و هو ما بین السماء و الارض. و المراد بکونها تشحن الهواء او تملا الارض و السماء التمثیل لکثره عددها، اى لو قدرت اجساما لبلغت من کثرتها ان تملا ذلک و یحتمل ان یکون على معنى التعظیم و التفخیم لشانها، او لشان اجرها و ثوابها و الاول اظهر.
قوله علیه السلام «صلى الله علیه حتى یرضى» جمله منقطعه مما قبلها لفظا، مستانفه استئنافا نحویا.
و «حتى» للغایه، اى الى ان یقول: «رضیت» و لما کان الغایه تستلزم الانتهاء، لان کل شى ء اذا بلغ غایته انتهى و وقف عندها، لم یرض علیه السلام بذلک بل سال ان تکون الصلاه علیه بعد الرضا ایضا، فقال: و صلى الله علیه و آله بعد الرضا»، لتکون الصلاه علیه جاریه مستمره ابدا، لا تقف عند حد و لا تنتهى عند غایه، ثم بین ذلک بقوله: «صلاه لاحد لها و لا منتهى».
و الحد: النهایه. و المنتهى: مصدر میمى من انتهى الامر، اى بلغ النهایه. و لما کانت الصلاه من الله تعالى الرحمه ذیل طلبها بقوله: یا ارحم الراحمین، و الاولى ان تکون کلمه استعطاف ختم بها الدعاء مبالغه فى طلب الاجابه لجمیع ما تضمنه الدعاء من المسائل کما یشیر الیه التعرض للوصف بغایه الرحمه. و الله اعلم.
هذا آخر الروضه الثانیه و الثلاثین من ریاض السالکین و قد وفق الله سبحانه لاتمامها و اجتناء زهرها من کمامها، عشیه یوم السبت لاحدى عشره خلت من شعبان احد شهور سنه اربع و مائه و الف، احسن الله ختامها بدار السرور برهان ینور و لله الحمد.
