شریعت
شريعت در اصطلاح قرآن راه و روشى است كه براى امتى از امتها، يا پيامبرى از پيامبران مبعوث، تعیین گرديده است و در اصطلاح فقها مجموعۀ احكام شرعى است كه خداوند آن از طريق پيامبران به مردم رسانده است. احکام شریعت اسلام همه ابعاد زندگی انسان را در بر میگیرد و قرآن و سنت دو منبع شریعت اسلام هستند.
محتویات
معنی لغوی شریعت
راغب اصفهانی در کتاب مفردات القرآن می‌گوید: الشرع: یعنی راهی روشن و واضح. گفته می‌شود: شَرَعتُ له طریقاً، یعنی راهی را برای او تبیین کردم. و چنین راهی را شِرع، شَرع و شریعه نامیده‌اند. و در قرآن این لفظ برای راه الهی به استعاره گرفته شده و فرموده: شِرْعَةً وَ مِنْهاجا[۱][۲]
نسبت شریعت با دین در قرآن
دین و شریعت هر دو به معنای راهست ولی قرآن شریعت را در معنای راه و روشی خاص برای امتی یا پیامبری به کار می برد. چنانچه در مورد امت های مختلف می فرماید: «لِكُلٍّ جَعَلْنا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجا[۳]؛ برای هر یک از شما شرع و راهی قرار دادیم»
ولی دین، یک قانون و راه الهیِ عمومی برای تمام امت‌هاست واز این روی شریعت، بجز شریعت خاتم پیامبران، حضرت محمد (ص) نسخ میپذیرد ولی دین به معنای وسیع خود نسخ نمیپذیرد یعنی این گونه نیست که حکم آن پس از مدتی برداشته شود. دین از اول بوده و بعدا هم خواهد بود. پس خداوند بندگان خود را جز به یک دین که همان اسلام و تسلیم در برابر اوست مکلف نساخته: «إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام[۴]؛ همانا دین نزد خداوند اسلام (تسلیم فرمان خدا شدن) است.»[۵]
شریعت در اصطلاح فقها
در اصطلاح فقها مراد از شريعت، مجموعۀ احكام شرعى است كه خداوند آن را براى بندگان خود سنّت قرار داده است و از طريق پيامبران ابلاغ گرديده و در بردارندۀ احكامى است كه اوّلًا، رابطۀ انسان را با خودش و ثانياً، رابطۀ او را با پروردگارش و ثالثاً، رابطۀ او را با همنوعانش تنظيم مى‌كند.
پس شريعت، نظام فراگيرى است كه تمامى جوانب و زواياى زندگى آدمى را در برمى‌گيرد و شريعت اسلامى نيز يعنى مجموعه‌اى از احكام، مقرّرات و قواعد شرعى كه خداى عزّ وجلّ آن را براى بندگان خود تشريع كرده و برگزيده است و توسط خاتم پيامبران حضرت محمّد بن عبداللّٰه صلی الله علیه و آله ابلاغ گرديده است.[۶]
معنی شارع
شارع به معنای وضع و تشریع کننده شریعت، خدای متعال و به معنای تبیین و تفسیر کننده آن، پیامبر اعظم صلّی اللّه علیه و آله است.[۷]
منابع شریعت
کتاب خدا (قرآن) و سنّت دو منبع اصلی شریعت اند که مجتهدان برای به دست آوردن احکام و تکالیف شرعی به آن دو رجوع می‌کنند.[۸]
ویژگی های شریعت اسلام
- قلمرو جامع شریعت اسلام:
شریعت اسلام قلمروی جامع دارد و همه ابعاد حیات بشری را در بر میگیرد.[۹] اعم از امور عبادی، مسائل مربوط به خانواده، مسائل مربوط به معاملات و مسائل حکومتی و ...
- تبعیت شریعت از مصالح و مفاسد:
از دیدگاه فقهای شیعه احکام و تکالیفی که خداوند متعال مقرر کرده، تابع مصالح و مفاسد است؛ بدین معنا که خداوند بدانچه مصلحت بندگان در آن بوده امر کرده و از آنچه برای آنان مفسده داشته نهی کرده است.[۱۰]
- آسان گیری شریعت اسلام:
خداوند متعال شریعت را سهل و آسان قرار داده است. قرآن کریم با بیانات مختلف بدین مطلب تصریح کرده است. در آیه‌ای می‌فرماید: «لایُکَلِّفُ اللّه‌ُ نَفْساً إلاّ وُسْعَها[۱۱]؛ خداوند هیچ کس را تکلیف نمی‌کند مگر به قدر توانایی او»؛
و در آیه‌ای دیگر آمده است: «وَما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ[۱۲]؛ و در دین (در مقام تکلیف) بر شما مشقت و رنج ننهاده است».
و در آیه ای دیگر خداوند پس از بیان این حکم که در صورت دسترس نداشتن به آب، با خاک پاک تیمّم کنید، می‌فرماید: «مایُرِیدُ اللّه‌ُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُم مِن حَرَجٍ[۱۳]؛ خداوند نمی‌خواهد هیچ گونه سختی برای شما قرار دهد».
از این رو، خداوند متعال هم در مقام جعل و تشریعِ حکم، حکمی حرجی و مشقت زا وضع نکرده؛ و هم در صورتی که بر اثر پیدایی شرایط و عوارضی، حکمی برای مکلّف حرجی و دارای مشقت باشد، آن حکم را از وی برداشته و او را از آن معاف داشته است.[۱۴]
بدعت
بدعت عبارت است از نوآورى عقيده يا عملى در حوزه دين بدون استناد به منابع پذيرفته شده در استنباط احكام.[۱۵]
از آنجا که زمام تشریع احکام و تکالیف بندگان به دست خداوند است که پیامبران از راه وحی آن را دریافت و به مردم ابلاغ می‌کنند. بنابر این، هیچ یک از بندگان حق ندارد از پیش خود و بر پایه نظر و اندیشه خویش، حکم و تکلیفی را وضع کند و آن را به خداوند نسبت دهد.[۱۶] روايات بسيارى در نكوهش بدعت وارد شده است. مضمون برخى از آنها اين است كه: «هر بدعتى گمراهى، و فرجام هر گمراهى‌اى آتش است»[۱۷]
پانویس
- ↑ آیه 48 سوره مائده
- ↑ مفردات راغب، مادّه «شرع».
- ↑ آیه 48 سوره مائده
- ↑ آیه 19 سوره آل عمران
- ↑ تفسیر المیزان، ج5، ص350
- ↑ مجله فقه اهل بيت عليهم السلام، ج37، ص99
- ↑ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج4، ص674
- ↑ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج4، ص674
- ↑ نگاه کنید: لگنهاوزن، محمد، «نقش شریعت در زندگی مسلمین»، ترجمه منصور نصیری، معرفت، اسفند 1379ش.
- ↑ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج4، ص675
- ↑ بقره، آیه۲۸۶.
- ↑ حج، آیه۷۸.
- ↑ مائده، آیه۶.
- ↑ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج4، ص675
- ↑ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج2، ص75
- ↑ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج4، ص675
- ↑ وسائل الشيعة، ج8، ص335
منابع
- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه، پنجم، ۱۴۱۷ق.
- جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامى، چاپ دوم، 1385ش.
- جمعى از مؤلفان، مجله فقه اهل بيت عليهم السلام، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام، چاپ اول.
- لگنهاوزن، محمد، «نقش شریعت در زندگی مسلمین»، ترجمه منصور نصیری، معرفت، اسفند 1379ش.
