شریعت

شَریعت به معنی آنچه خداوند متعال براى بندگان خود وضع و تشریع کرده است، می باشد. به شریعت، شَرع، شریعت الهی، شریعت مُنزِلِه و قانون الهی نیز گفته می شود.

معنی شریعت

راغب اصفهانی در کتاب مفردات القرآن می‌گوید: الشرع: یعنی راهی روشن و واضح. گفته می‌شود: شَرَعتُ له طریقاً، یعنی راهی را برای او تبیین کردم. و چنین راهی را شِرع، شَرع و شریعه نامیده‌اند. و در قرآن این لفظ برای راه الهی به استعاره گرفته شده و فرموده: شِرْعَةً وَ مِنْهاجا

البتّه در اصطلاح فقها و کتب فقهی و تعبیراتى نظیر «شرایع الاحکام» خصوص احکام فرعی عملی از آن اراده مى شود که در این صورت کاملا مرادف با معناى اصطلاحى «فقه» است.

نسبت شریعت با دین

دین و شریعت هر دو به معنای راهست ولی قرآن شریعت را در معنای راه و روشی خاص برای امتی یا پیامبری به کار می برد. چنانچه در مورد امت های مختلف می فرماید: «لِكُلٍّ جَعَلْنا مِنْكُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهاجا؛ برای هر یک از شما شرع و راهی قرار دادیم»

ولی دین، یک قانون و راه الهیِ عمومی برای تمام امت‌هاست واز این روی شریعت، بجز شریعت خاتم پیامبران، حضرت محمد (ص) نسخ می‏پذیرد ولی دین به معنای وسیع خود نسخ نمی‏پذیرد یعنی این گونه نیست که حکم آن پس از مدتی برداشته شود. دین از اول بوده و بعدا هم خواهد بود. پس خداوند بندگان خود را جز به یک دین که همان اسلام و تسلیم در برابر اوست مکلف نساخته: «إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام‏؛ همانا دین نزد خداوند اسلام (تسلیم فرمان خدا شدن) است.»

معنی شارع

شارع به معنای وضع و تشریع کننده شریعت، خدای متعال و به معنای تبیین و تفسیر کننده آن، پیامبر اعظم صلّی اللّه‌ علیه و آله است.

منابع شریعت

کتاب خدا (قرآن) و سنّت دو منبع اصلی شریعت اند که مجتهدان برای به دست آوردن احکام و تکالیف شرعی به آن دو رجوع می‌کنند.

ویژگی های شریعت اسلام

• قلمرو جامع شریعت اسلام:

شریعت اسلام قلمروی جامع دارد و همه ابعاد حیات بشری را در بر می‌گیرد. اعم از امور عبادی، مسائل مربوط به خانواده، مسائل مربوط به معاملات و مسائل حکومتی و ...

• تبعیت شریعت از مصالح و مفاسد:

از دیدگاه فقهای شیعه احکام و تکالیفی که خداوند متعال مقرر کرده، تابع مصالح و مفاسد است؛ بدین معنا که خداوند بدانچه مصلحت بندگان در آن بوده امر کرده و از آنچه برای آنان مفسده داشته نهی کرده است.

• آسان گیری شریعت اسلام:

خداوند متعال شریعت را سهل و آسان قرار داده است. قرآن کریم با بیانات مختلف بدین مطلب تصریح کرده است. در آیه‌ای می‌فرماید: «لایُکَلِّفُ اللّه‌ُ نَفْساً إلاّ وُسْعَها؛ خداوند هیچ کس را تکلیف نمی‌کند مگر به قدر توانایی او»؛

و در آیه‌ای دیگر آمده است: «وَما جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ؛ و در دین (در مقام تکلیف) بر شما مشقت و رنج ننهاده است».

و در آیه‌ ای دیگر خداوند پس از بیان این حکم که در صورت دسترس نداشتن به آب، با خاک پاک تیمّم کنید، می‌فرماید: «مایُرِیدُ اللّه‌ُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُم مِن حَرَجٍ؛ خداوند نمی‌خواهد هیچ گونه سختی برای شما قرار دهد».

از این رو، خداوند متعال هم در مقام جعل و تشریعِ حکم، حکمی حرجی و مشقت زا وضع نکرده؛ و هم در صورتی که بر اثر پیدایی شرایط و عوارضی، حکمی برای مکلّف حرجی و دارای مشقت باشد، آن حکم را از وی برداشته و او را از آن معاف داشته است.

بدعت

بدعت عبارت است از نوآورى عقيده يا عملى در حوزه دين بدون استناد به منابع پذيرفته شده در استنباط احكام.

از آنجا که زمام تشریع احکام و تکالیف بندگان به دست خداوند است که پیامبران از راه وحی آن را دریافت و به مردم ابلاغ می‌کنند. بنابر این، هیچ یک از بندگان حق ندارد از پیش خود و بر پایه نظر و اندیشه خویش، حکم و تکلیفی را وضع کند و آن را به خداوند نسبت دهد. روايات بسيارى در نكوهش بدعت وارد شده است. مضمون برخى از آنها اين است كه: «هر بدعتى گمراهى، و فرجام هر گمراهى‌اى آتش است»

منابع

• طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزه علمیه، پنجم، ۱۴۱۷ق.
• جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، مؤسّسه دائرة المعارف فقه اسلامى، چاپ دوم، 1385ش.
• لگنهاوزن، محمد، «نقش شریعت در زندگی مسلمین»، ترجمه منصور نصیری، معرفت، اسفند 1379ش.